ปริมาณราสิ

 

๔๙๕. ตมสฺส ปริมาณํ ณิโก จ [ก. ๓๕๑; รู. ๓๗๔; นี. ๗๖๔; จํ. ๔.๑.๖๒; ปา. ๕.๑.๕๗, ๕๘]ฯ

 

ตํ อสฺส ปริมาณนฺติ อตฺเถ ปฐมนฺตา ณิโก โหติ โก จฯ ปริมียเต อเนนาติ ปริมาณํฯ

 

โทโณ ปริมาณมสฺสาติ โทณิโกฯ เอวํ ขาริโก, กุมฺภิโก, อสีติวสฺสานิ ปริมาณมสฺสาติ อาสีติโก, วโยฯ เอวํ นาวุติโก, อุปฑฺฒกาโย ปริมาณมสฺสาติ อุปฑฺฒกายิกํ, พิมฺโพหนํ, ทฺเว ปริมาณมสฺสาติ ทุกํฯ เอวํ ติกํ, จตุกฺกํ, ปญฺจกํ, ฉกฺกํ, ทฺวิตฺตํฯ ทสกํ, สตกํฯ

 

๔๙๖. ยเตเตหิ ตฺตโก [ก. ๓๙๑; รู. ๔๒๓; นี. ๘๓๐; ปา. ๕.๑.๒๒, ๒๓]

 

ตมสฺส ปริมาณนฺติ อตฺเถ ย, ต, เอตสทฺเทหิ สทิสทฺวิภูโต ตฺตโก โหติฯ

 

ยํ ปริมาณมสฺสาติ ยตฺตกํฯ เอวํ ตตฺตกํฯ

 

๔๙๗. เอตสฺเสฏ ตฺตเก [ก. ๔๐๔; รู. ๓๗๐; นี. ๘๕๙]ฯ

 

ตฺตเก ปเร เอตสทฺทสฺส เอฏ โหติฯ

 

เอตํ ปริมาณมสฺสาติ เอตฺตกํ, ยาว ปริมาณมสฺสาติ ยาวตฺตกํฯ เอวํ ตาวตฺตกํ, เอตาวตฺตกํฯ ‘ยเตเตหี’ติ วจเนน ยาว, ตาว, เอตาวาปิ คยฺหนฺติฯ

 

๔๙๘. สพฺพา จ ฏาวนฺตุ [ก. ๓๙๑; รู. ๔๒๓; นี. ๘๓๐; จํ. ๔.๒.๔๓; ปา. ๕.๒.๓๙; ‘สพฺพา จจวนฺตุ’ (พหูสุ)]ฯ

 

ตมสฺส ปริมาณนฺติ อตฺเถ ย, เต’เตหิ จ สพฺพโต จ ฏาวนฺตุ โหติ, เอตสฺส ทฺวิตฺตํฯ

 

สพฺพํ ปริมาณํ อสฺสาติ สพฺพาวนฺตํ, สพฺพาวา, อตฺโถ, สพฺพาวนฺโต, สพฺพาวนฺตา, อตฺถา, สพฺพาวติ, อตฺเถ, สพฺพาวนฺเตสุ, อตฺเถสุ, อิตฺถิยํ สพฺพาวตี, สพฺพาวนฺตี, ปริสาฯ เอวํ ยาวา, ยาวนฺตา, ยาวนฺโต, ตาวา, ตาวนฺตา, ตาวนฺโต, เอตฺตาวา, เอตฺตาวนฺตา, เอตฺตาวนฺโต อิจฺจาทิฯ

 

กฺวจิ มหาวุตฺตินา เอกสฺส ต-การสฺส โลโป, ยาวตโก กาโย, ตาวตโก พฺยาโม [ที. นิ. ๓.๒๐๐], ยาวติกา ยานสฺส ภูมิฯ

 

๔๙๙. กึมฺหา รติ รีว รีวตก ริตฺตกา [ก. ๓๙๑; รู. ๔๒๓; นี. ๘๓๐; จํ. ๔.๒.๔๕; ปา. ๕.๒.๔๑]ฯ

 

ตํ อสฺส ปริมาณนฺติ อตฺเถ กึสทฺทโต เอเต จตฺตาโร ปจฺจยา ภวนฺติฯ

 

๕๐๐. รานุพนฺเธนฺตสราทิสฺส [ก. ๕๓๙; รู. ๕๕๘; นี. ๑๑๒๔]ฯ

 

รานุพนฺเธ ปจฺจเย ปเร ปทนฺตสราทิสฺส โลโป โหติฯ อาทิสทฺเทน ปทนฺตพฺยญฺชนํ คยฺหติ, สุตฺตวิภตฺเตน รีวนฺตุ, ริตฺตาวนฺตุปจฺจยา จ โหนฺติฯ

 

กึ ปริมาณมสฺสาติ กติฯ ปญฺจกฺขนฺธา กติ กุสลา, กติ อกุสลา [วิภ. ๑๕๑], กติวสฺโสสิ ตฺวํ ภิกฺขุ, เอกวสฺโส อหํ ภควา [มหาว. ๗๘], กึ ปริมาณํ อสฺสาติ กีวํ, กึว ทูโร อิโต คาโมฯ เอวํ กีวตกํ, กิตฺตกํฯ

 

รีวนฺตุมฺหิ – กีวนฺโต โหนฺตุ ยาจกา [ชา. ๒.๒๐.๑๐๓] ติฯ

 

ริตฺตาวนฺตุมฺหิ – กิตฺตาวตา ขนฺธานํ ขนฺธปญฺญตฺติ [สํ. นิ. ๓.๘๒], กิตฺตาวตา นุ โข ภนฺเต รูปนฺติ วุจฺจติ, กิตฺตาวตา นุ โข ภนฺเต มาโรติ วุจฺจติ [สํ. นิ. ๓.๑๖๑]ฯ

 

ปุพฺพสุตฺเตน ฏาวนฺตุมฺหิ – เอตฺตาวตา ขนฺธานํ ขนฺธปญฺญตฺติ, เอตฺตาวตา รูปนฺติ วุจฺจติ, เอตฺตาวตา มาโรติ วุจฺจติฯ

 

๕๐๑. มาเน มตฺโต [ก. ๓๒๘; รู. ๓๕๒; นี. ๗๐๘; จํ. ๔.๒.๓๘; ปา. ๕.๒.๓๗]ฯ

 

มียเต เอเตนาติ มานํ, ตํ อุมฺมานํ, ปริมาณนฺติ ทุวิธํ, อุทฺธํ มานํ อุมฺมานํ, ตทญฺญํ มานํ ปริมาณํ, อิมสฺมึ สุตฺเต ปน สามญฺญวจนตฺตา ทุวิธมฺปิ ลพฺภติ, ทุวิเธ มาเน ปวตฺตา หตฺถาทิสทฺทมฺหา ตมสฺส ปริมาณนฺติ อตฺเถ มตฺตปจฺจโย โหติฯ

 

หตฺโถ ปริมาณํ อสฺสาติ หตฺถมตฺตํ, ทฺเว หตฺถา ปริมาณํ อสฺสาติ ทฺวิหตฺถมตฺตํ, ทฺเว องฺคุลิโย ปริมาณํ อสฺสาติ ทฺวงฺคุลมตฺตํฯ เอวํ จตุรงฺคุลมตฺตํ, วิทตฺถิมตฺตํ, โยชนมตฺตํ, ตีณิ โยชนานิ ปริมาณํ อสฺสาติ ติโยชนมตฺตํ, นาฬิมตฺตํ, ปตฺถมตฺตํ, โทณมตฺตํ, ปลํ วุจฺจติ อุมฺมานสงฺขาโต ปาติวิเสโส, ปลํ ปริมาณํ อสฺสาติ ปลมตฺตํ, ปญฺจมตฺตํ, ปญฺจมตฺเตหิ ภิกฺขุสเตหิ สทฺธิํ [ปารา. ๑], ติํสมตฺตํ, สฏฺฐิมตฺตํ, สตมตฺตํ, สหสฺสมตฺตํ, โกฏิมตฺตํ, กุมฺภมตฺตํ, จาฏิมตฺตํ, หตฺถิมตฺตํ, ปพฺพตมตฺตํ อิจฺจาทิฯ

 

‘มตฺตา’ติ วา ปริมาณวาจิสทฺทนฺตรํ, หตฺโถ มตฺตา เอตสฺสาติ หตฺถมตฺตํฯ เอวํ ทฺวิหตฺถมตฺตํ, อิจฺจาทินา สมาโสปิ ยุชฺชติฯ อเภทูปจาเรน ปน หตฺถปริมาณํ หตฺโถติ กตฺวา ‘‘ทฺวิหตฺถํ วตฺถํ, โทโณ วีหิ, โทโณ มาโส’’ติ สิชฺฌติฯ

 

๕๐๒. ตคฺโฆ จุทฺธํ [ก. ๓๒๘; รู. ๓๕๒; นี. ๗๐๘; จํ. ๔.๒.๓๙; ปา. ๕.๒.๓๗]ฯ

 

อุทฺธํมาเน ปวตฺตา สทฺทา ตมสฺส ปริมาณนฺติ อตฺเถ ตคฺฆปจฺจโย โหติ มตฺโต จฯ

 

ชณฺณุ ปริมาณมสฺสาติ ชณฺณุตคฺฆํ, ชณฺณุมตฺตํฯ

 

๕๐๓. โณ จ ปุริสา [ก. ๓๕๒; รู. ๓๗๖; นี. ๗๖๕; จํ. ๔.๒.๔๐ …เป.… ๕.๒.๓๘]ฯ

 

อุทฺธํมาเน ปวตฺตา ปุริสมฺหา โณ จ โหติ ตคฺโฆ จ มตฺโต จฯ

 

จตุหตฺโถ ปุริโส ปริมาณมสฺสาติ โปริสํ, ติโปริสํ, สตโปริสํ, คมฺภีรํฯ เอวํ ปุริสตคฺฆํ, ปุริสมตฺตํ, อุทฺธํ ปสาริตหตฺเถน สทฺธิํ ปญฺจหตฺถํ ปุริสปมาณํ โปริสนฺติ วทนฺติ, ‘‘เอกูนตีโส วยสา’’ติ [ที. นิ. ๒.๒๑๔ (เอกูนติํโส)] เอตฺถ เอกูนตีส วสฺสานิ อายุปริมาณํ อสฺสาติ เอกูนตีโสฯ เอวํ วีโส, ตีโส, จตฺตาลีโส, ปญฺญาโส, สหสฺโส พฺรหฺมา, ทฺวิสหสฺโส พฺรหฺมา, ทสสหสฺโส พฺรหฺมาฯ เอตฺถ จ ‘‘สหสฺสปริมาณํ จกฺกวาฬํ อสฺสาติ สหสฺโส’’-อิจฺจาทินา ณปจฺจเยน สิชฺฌติฯ

 

ปริมาณราสิ นิฏฺฐิโตฯ