ปจฺจยวิการราสิ

 

กาเทสราสิ

 

อถ ปจฺจยวิการราสิ วุจฺจเตฯ

 

๗๓๔. ปจา โก [ก. ๕๘๓; รู. ๖๑๗; นี. ๑๑๘๖]ฯ

 

ปจมฺหา ต, ตวนฺตูนํ ตสฺส โก โหติฯ

 

ปจฺจิตฺถาติ ปกฺโก, ปกฺกวาฯ

 

พหุลาธิการา ตปจฺจโย กาลตฺตเยปิ โหติ, อสกฺขิ, สกฺขติ, สกฺขิสฺสตีติ สกฺโก, มหาวุตฺตินา ตปจฺจยสฺส โกฯ

 

มุจ-โมจเนฯ

 

๗๓๕. มุจา วา [ก. ๕๘๓; รู. ๖๑๗; นี. ๑๑๘๖]ฯ

 

มุจมฺหา ต, ตวนฺตูนํ ตสฺส อนนฺตรสฺส โก โหติ วาฯ

 

โอมุจฺจิตฺถาติ โอมุกฺโก, โอมุกฺกวา, ปฏิมุกฺโก, ปฏิมุกฺกวาฯ

 

สุส-โสสเนฯ

 

๗๓๖. สุสา โข [ก. ๕๘๓; รู. ๖๑๗; นี. ๑๑๘๖]ฯ

 

สุสมฺหา ต, ตวนฺตูนํ ตสฺส โข โหติฯ

 

สุสฺสิตฺถาติ สุกฺโข, สุกฺขวาฯ

 

๗๓๗. โค ภนฺชาทีหิ [ก. ๕๗๗; รู. ๖๒๘; นี. ๑๑๘๐]ฯ

 

ภนฺชาทีหิ ต, ตวนฺตูนํ ตสฺส โค โหติฯ

 

อภญฺชิตฺถาติ ภคฺโค, ภคฺควา, โอภคฺโค, สมฺภคฺโค, ปลิภคฺโคฯ

 

ลค-ลคฺคเน, ลคิตฺถาติ ลคฺโค, ลคฺควา, วิลคฺโค, วิลคฺควาฯ

 

มุช-มุชฺชเน, มุชฺชิตฺถาติ มุคฺโค, มุคฺควา, นิมฺมุคฺโค, อุมฺมุคฺโคฯ

 

วิช-ภย, จลเนสุ, สํวิชิตฺถาติ สํวิคฺโค, สํวิคฺควา, อุพฺพิคฺโค, อุพฺพิคฺควาฯ

 

ลุช-วินาเส, ปลุชิตฺถาติ ปลุคฺโค, ปลุคฺควา, โอลุคฺโค, โอลุคฺควา, วิลุคฺโค, วิลุคฺควา อิจฺจาทิฯ

 

อิติ กาเทสราสิฯ

 

ฐาเทสราสิ

 

อิสุ, อาส, เอส, กส, กิส, กิลิส, กุส, ฆุส, ชุส, ตุส, ทิส, ทุส, ทํส, นส, ปิส, ปุส, ปุจฺฉ, ผุส, ภสฺส, ภชฺช, มช, มส, มุส, วสฺส, วิส, สช, สิส, สิลิส, หส, หสฺส, หํสฯ

 

๗๓๘. สานนฺตรสฺส ตสฺส โฐ [ก. ๕๗๓; รู. ๖๒๖; นี. ๑๑๗๖ (โถกํ วิสทิสํ)]ฯ

 

สการนฺเตหิ ธาตูหิ ปรสฺส อนนฺตรสฺส ปจฺจยตการสฺส โฐ โหติ, ธาตฺวนฺตสฺส ปรรูปตฺตํ, ‘จตุตฺถทุติเยสฺเวส’นฺติ สํโยคาทิสฺส ปฐมตฺตํฯ

 

อิสุ-อิจฺฉา, กนฺตีสุ, อิจฺฉียเตติ อิฏฺโฐ, ปริยิฏฺโฐฯ

 

อาส-อุปเวสเน, วิปริตโต อาสติ อุปวีสตีติ วิปลฺลฏฺโฐฯ

 

กส-วปฺปเน วิเลขเน จฯ

 

๗๓๙. กสสฺสิม จ วา [ก. ๕๗๓; รู. ๖๒๖; นี. ๑๑๗๖ (โถกํ วิสทิสํ)]ฯ

 

กสมฺหา ปรสฺส ปจฺจยตการสฺส โฐ โหติ, กสสฺส อาทิสรมฺหา ปรํ อิม จ โหติ วาฯ

 

กสฺสิตฺถาติ กิฏฺฐํ-สสฺสํ, กฏฺฐํ วาฯ

 

อุปปุพฺโพ อาสนฺเน, อุปกฏฺโฐฯ

 

วิปุพฺโพ ปวาเส, วูปกฏฺโฐฯ

 

กิส-หานิมฺหิ, ปฏิกิฏฺโฐ, นิหีโนติ อตฺโถฯ

 

กิลิส-วิพาธเน อุปตาเป จ, กิลิสฺสตีติ กิลิฏฺโฐ, สํกิลิฏฺโฐ, อุปกฺกิลิฏฺโฐฯ

 

กุส-อกฺโกเส, อกฺโกสียิตฺถาติ อกฺกุฏฺโฐฯ อกฺกุฏฺโฐ ชาติวาเทนฯ

 

ฆุส-สทฺเท, โฆสียิตฺถาติ ฆุฏฺโฐ, สงฺฆุฏฺโฐฯ อจฺฉราคณสงฺฆุฏฺฐํ [สํ. นิ. ๑.๔๖]ฯ อุคฺฆุฏฺโฐฯ

 

ชุส-เสวายํ, ชุสียิตฺถาติ ชุฏฺโฐฯ

 

ตุส-ปีติมฺหิ, ตุสฺสิตฺถาติ ตุฏฺโฐ, สนฺตุฏฺโฐฯ

 

ทิส-เปกฺขเน, ปสฺสียิตฺถาติ ทิฏฺโฐ, สนฺทิฏฺโฐฯ

 

ทิสี-กถเน, อุทฺทิสียิตฺถาติ อุทฺทิฏฺโฐ, นิทฺทิสียิตฺถาติ นิทฺทิฏฺโฐ, อปทิสียิตฺถาติ อปทิฏฺโฐฯ

 

ทุส-ทูสเน, ทุสียิตฺถาติ ทุฏฺโฐฯ

 

ทํส-ทํสเน, ทํสียิตฺถาติ ทฏฺโฐ, นิคฺคหีตโลโปฯ

 

นส-อทสฺสเน, นสฺสิตฺถาติ นฏฺโฐ, วินฏฺโฐฯ

 

ปิส-จุณฺณิเย, ปิสียิตฺถาติ ปิฏฺฐํฯ

 

ปุส-โปสเน, โปสียิตฺถาติ ปุฏฺโฐ, ปรปุฏฺโฐฯ

 

ผุส-สมฺผสฺเส, ผุสียิตฺถาติ ผุฏฺโฐ, สมฺผุฏฺโฐฯ

 

ภสฺส-กถเน จวเน จ, ภสฺสิตฺถาติ ภฏฺโฐ, อาภฏฺโฐฯ

 

มส-อามสเน วิชฺฌเน จ, มสียิตฺถาติ มฏฺโฐ, อามฏฺโฐ, โอมฏฺโฐ, อุมฺมฏฺโฐฯ สตฺติยา วิย โอมฏฺโฐ [สํ. นิ. ๑.๒๑]ฯ

 

มุส-นสฺสเน, มุสฺสิตฺถาติ มุฏฺโฐ, ปมุฏฺโฐ, สมฺมุฏฺโฐฯ

 

วสฺส-เสจเน, วสฺสิตฺถาติ วุฏฺโฐ-เทโว, ‘อสฺสู’ติ อุตฺตํฯ

 

วิส-ปเวสเน, ปวิสิตฺถาติ ปวิฏฺโฐ, นิวิฏฺโฐ, อุปวิฏฺโฐฯ

 

สิส-เสเส, อวเสสิตฺถาติ อวสิฏฺโฐฯ

 

วิปุพฺโพ วิเสสเน, วิเสสิตฺถาติ วิสิฏฺโฐฯ

 

สิลิส-สิเลสเน, สิลิสฺสิตฺถาติ สิลิฏฺโฐฯ

 

หส-หาเส, หสิตฺถาติ หฏฺโฐ, ปหฏฺโฐฯ

 

หสฺส, หํสธาตุโย สทิสา เอวฯ

 

ปุจฺฉ-ปุจฺฉายํฯ

 

๗๔๐. ปุจฺฉาทิโต [ก. ๕๗๑; รู. ๖๒๖; นี. ๑๑๗๖]ฯ

 

ปุจฺฉาทีหิ ปรสฺส อนฺตรสฺส ปจฺจยตการสฺส โฐ โหติฯ

 

ปุจฺฉียิตฺถาติ ปุฏฺโฐฯ

 

ภชฺช-ภชฺชเน, ภชฺชิตฺถาติ ภฏฺฐํ-ธญฺญํฯ

 

มช-สุทฺธิยํ, สุฏฺฐุ มชฺชิตฺถาติ สมฺมฏฺโฐ-ภูมิภาโคฯ

 

สช-สํสคฺคาทีสุ, สํสชฺชิตฺถาติ สํสฏฺโฐ, วิสฏฺโฐ, นิสฏฺโฐ, โอสฏฺโฐฯ

 

ยช-ปูชายํฯ

 

๗๔๑. ยชสฺส ยสฺส ฏิยี [ก. ๖๑๐; รู. ๖๒๗; นี. ๑๒๑๕]ฯ

 

ยชสฺส ยการสฺส ฏิ, ยิอาเทสา โหนฺติ กานุพนฺเธ ปจฺจยตกาเร ตฺวาทิวชฺชิเตฯ

 

ยชิตฺถาติ อิฏฺโฐ, ยิฏฺโฐฯ

 

ติปจฺจยมฺหิ-ปริเยสนํ ปริเยฏฺฐิฯ

 

เอส-คเวสเน, เอสนํ เอฏฺฐิ, ปริเยฏฺฐิ, ตุสฺสนํ ตุฏฺฐิ, สนฺตุฏฺฐิ, ทสฺสนํ ทิฏฺฐิ, สนฺทิฏฺฐิ, วสฺสนํ วุฏฺฐิ, ‘อสฺสู’ติ อุตฺตํฯ วิสชฺชนํ วิสฏฺฐิฯ

 

ตฺวาทีสุ-ทิส-เปกฺขเน, ‘ทิสสฺส ปสฺสทสฺสทสาททกฺขา’ติ สุตฺเตน ทิสสฺส ทสาเทโส, มหาวุตฺตินา วการโลโป, ทฏฺฐา, ทฏฺฐาน, ทฏฺฐุนฯ

 

‘ตุํยานา’ติ ตฺวาปจฺจยสฺส ตุํอาเทโสฯ เนกฺขมํ ทฏฺฐุ เขมโต [สุ. นิ. ๔๒๖], คาถาวเสน นิคฺคหีตโลโปฯ

 

ตุํ, ตเวสุ-ทฏฺฐุํ, ทฏฺฐเว, ปุจฺฉนํ ปุฏฺฐุํ, ปุฏฺฐเวฯ

 

ตพฺพมฺหิ-ตุสฺสิตพฺพนฺติ ตุฏฺฐพฺพํ, โตฏฺฐพฺพํ, ปสฺสิตพฺพนฺติ ทฏฺฐพฺพํ, ปุจฺฉิตพฺพนฺติ ปุฏฺฐพฺพํ, ผุสิตพฺพนฺติ โผฏฺฐพฺพํฯ

 

อิติ ฐาเทสราสิฯ

 

ฒาเทสราสิ

 

๗๔๒. ทหา โฒ [ก. ๕๗๖; รู. ๖๐๗; นี. ๑๑๗๙]ฯ

 

ทหมฺหา ปรสฺส อนนฺตรสฺส ปจฺจยตการสฺส โฒ โหติ, ปรรูปตฺเต สํโยคาทิสฺส ตติยตฺตํฯ

 

ทห-ทยฺหเน, ทยฺหิตฺถาติ ทฑฺโฒฯ

 

๗๔๓. พหสฺสุม จ [ก. ๕๗๖; รู. ๖๐๗; นี. ๑๑๗๙]ฯ

 

พหมฺหา ปรสฺส อนนฺตรสฺส ตสฺส โฒ โหติ, พหสฺส อาทิสรมฺหา อุม จ โหติฯ

 

พห-วุทฺธิยํ, อพหีติ พุฑฺโฒ, พสฺส โว, วุฑฺโฒฯ

 

ติมฺหิ-พหนํ วุฑฺฒิฯ

 

๗๔๔. โลโป วฑฺฒา ติสฺส [‘ตฺติสฺส’ (พหูสุ)]ฯ

 

วฑฺฒมฺหา ปรสฺส ติปจฺจยสฺส ตการสฺส โลโป โหติฯ

 

วฑฺฒ-วฑฺฒเน, วฑฺฒนํ วุฑฺฒิฯ

 

อิติ ฒาเทสราสิฯ

 

ณาเทสราสิ

 

กิร ขี, จร, ชร, ตร, ถร, ปูรฯ

 

๗๔๕. กิราทีหิ โณฯ

 

กิราทีหิ ปเรสํ ต, ตวนฺตูนํ ตการสฺส อนนฺตรภูตสฺส โณ โหติ, ธาตฺวนฺตสฺส ปรรูปตฺตํฯ

 

กิร-อากิรเณ สมฺมิสฺสน, ขิปเนสุ จ, กิริตฺถาติ กิณฺโณ, ปกิณฺโณ, อากิณฺโณ, วิกฺกิณฺโณ, สํกิณฺโณ, สมากิณฺโณฯ

 

ปูร-ปูรเณ, ปูริตฺถาติ ปุณฺโณ, สมฺปุณฺโณ, ปริปุณฺโณฯ

 

ขี-ขเย, ขิยิตฺถาติ ขีโณฯ

 

กิณฺณวา, ปุณฺณวา, ขีณวาฯ

 

๗๔๖. ตราทีหิ ริณฺโณ [ก. ๕๘๑; รู. ๖๑๖; นี. ๑๑๘๔]ฯ

 

ตราทีหิ ปเรสํ ต, ตวนฺตูนํ ตการสฺส อนนฺตรภูตสฺส ริณฺโณ โหติฯ ‘รานุพนฺเธนฺตสราทิสฺสา’ติ ธาตฺวนฺตพฺยญฺชนสฺส อาทิสรสฺส จ โลโปฯ

 

จร-คติ, ภกฺขเนสุ, จริตฺถ, จรียิตฺถาติ วา จิณฺโณ, อาจิณฺโณ, สมาจิณฺโณฯ

 

ชร-ชิรเณ, ชิยฺยิตฺถาติ ชิณฺโณ, อนุชิณฺโณ, ปริชิณฺโณฯ

 

ตร-ตรเณ, ตริตฺถาติ ติณฺโณ, อุตฺติณฺโณ, นิตฺติณฺโณ, วิติณฺโณ, โอติณฺโณ, สโมติณฺโณฯ

 

ถร-วิตฺถาเร, วิตฺถริตฺถาติ วิตฺถิณฺโณฯ

 

จิณฺณวา, ชิณฺณวา, ติณฺณวา, วิตฺถิณฺณวาฯ

 

อิติ ณาเทสราสิฯ

 

ถาเทสราสิ

 

๗๔๗. ธสฺโตโอสฺตาฯ

 

ธสฺโต, อุตฺรสฺโตติ เอเต สทฺทา ตปจฺจยนฺตา สิชฺฌนฺติฯ

 

ธํส-วิทฺธํสเน, วิทฺธํสตีติ วิทฺธสฺโต, วิทฺธํสิโต วาฯ

 

ตส-สนฺตาเส, อุตฺรสตีติ อุตฺรสฺโต, อุตฺตสิโต วาฯ

 

ภส-ภสฺมีกรเณ, ภสนฺติ ภสฺมึ กโรนฺติ เอเตนาติ ภสฺตา, ภสฺตฺรา วา, กมฺมารคคฺครี, เอวมาทีนิปิ อิธ เวทิตพฺพานิฯ

 

๗๔๘. สาส วส สํส หํสา โถ [‘…สํส สสา โถ’ (พหูสุ)]ฯ

 

เอเตหิ ปรสฺส อนนฺตรสฺส ปจฺจยตการสฺส โถ โหติฯ

 

สาส-อนุสิฏฺฐิมฺหิฯ

 

๗๔๙. สาสสฺส สิสา [‘สาสสฺส สิส วา’ (พหูสุ)]ฯ

 

สาสสฺส สิสา โหนฺติ กานุพนฺเธ ปจฺจยตกาเร ตฺวาทิวชฺชิเต, ธาตฺวนฺตสฺส ปรรูปตฺตํ สํโยคาทิสฺส จ ปฐมตฺตํฯ

 

สาสียตีติ สิตฺโถ, อนุสาสียตีติ อนุสิฏฺโฐฯ ‘‘อนุสิฏฺโฐ โส มยา’’ติ [มหาว. ๑๒๖] เอตฺถ ปน ตฺถการสฺส ฏฺฐกาโรติ วุตฺติยํ วุตฺโตฯ ตํ ตํ อตฺถํ สาสติ เอตฺถ, เอเตนาติ วา สตฺถํ, สทฺทสตฺถํ, เวทสตฺถํฯ

 

วส-นิวาเส, ‘อสฺสู’ติ อุตฺตํ, อวสีติ วุตฺโถ, วสียิตฺถาติ วา วุตฺโถ, วสฺสํ วสิตฺถาติ วสฺสํวุตฺโถ, อาวสียิตฺถาติ อาวุตฺถํ-เชตวนํ, นิวสิตฺถาติ นิวุตฺโถ, อชฺฌาวสิตฺถาติ อชฺฌาวุตฺโถฯ พหุลาธิการา ‘‘รุกฺเข อธิวตฺถา เทวตา’’ติ [ปาจิ. ๘๖] เอตฺถ อุตฺตํ นตฺถิฯ อุโปสถํ อุปวสิตฺถาติ อุโปสถํอุปวุตฺโถ, อุปวสียิตฺถาติ วา อุปวุตฺโถอุโปสโถ, ปริวาสํ ปริวสิตฺถาติ ปริวาสํปริวุตฺโถ, ปริวสียิตฺถาติ วา ปริวุตฺโถ-ปริวาโสฯ

 

สํส-ปสํสเน, ปสํสียิตฺถาติ ปสตฺโถฯ

 

หํส-ปหํสเน, หํสียิตฺถาติ หตฺโถ, นิคฺคหีตโลโป, ปหตฺโถฯ

 

ติปจฺจยมฺหิ-อนุสาสนํ อนุสิตฺถิ, อนุสิฏฺฐิ วา, นิวสนํ นิวุตฺถิฯ

 

ตุปจฺจยมฺหิ-สเทวกํ โลกํ สาสติ อนุสาสตีติ สตฺถาฯ

 

ตวนฺตุปจฺจยมฺหิ-นิวสิตฺถาติ นิวุตฺถวาฯ

 

ตาวีมฺหิ-นิวุตฺถาวีฯ

 

ตุํ, ตเวสุ-วสนํ วตฺถุํ, วตฺถเวฯ

 

ตพฺพมฺหิ-ทฺวารมูเล วตฺถพฺพํ, สภาเย วตฺถพฺพํฯ

 

วส-ปริทหเน, พหุลาธิการา อุตฺตํ นตฺถิ, วาสิตพฺพนฺติ วตฺถํ, นิวาสียิตฺถาติ นิวตฺถํ, วตฺถพฺพํ, นิวตฺถพฺพํฯ

 

อิติ ถาเทสราสิฯ

 

ธาเทสราสิ

 

อิธ, กุธ, คิธ, พธ, พุธ, พุธิ, มิธ, ยุธ, ราธ, รุธ, วิธ, สิธ, สุธ, ถภิ, รภ, ลภ, ลุภ, สมฺภู, ทุห, นห, มุหฯ

 

๗๕๐. โธ ธภเหหิ [ก. ๕๗๖; รู. ๖๐๗; นี. ๑๑๗๙; ‘โธ ธหเภหิ’ (พหูสุ)]ฯ

 

เอเตหิ ปรสฺส อนนฺตรสฺส ตสฺส โธ โหติฯ

 

อิธ-อิชฺฌเน, ธาตฺวนฺตสฺส ปรรูปตฺตํ สํโยคาทิสฺส จ ตติยตฺตํ, สมิชฺฌิตฺถาติ สมิทฺโธ-มหทฺธโนฯ

 

กุธ-โกเป, กุชฺฌตีติ กุทฺโธ, สํกุทฺโธฯ

 

คิธ-เคเธ, คิชฺฌิตฺถาติ คิทฺโธ, อนุคิทฺโธ, อภิคิทฺโธฯ

 

พธ-พนฺธเน, พชฺฌิตฺถาติ พทฺโธ, ปพทฺโธ, อาพทฺโธ, นิพทฺโธฯ

 

พุธ-ญาเณ ชาคเร วิกสเน จ, พุชฺฌติ ชานาตีติ พุทฺโธ, สมฺพุทฺโธ, สมฺมาสมฺพุทฺโธ, ปพุชฺฌติ ชาคโรตีติ วา ปพุทฺโธ, ปฏิพุทฺโธฯ

 

พุธิ-นิวารเณ, ปริพุนฺธียตีติ ปลิพุทฺโธฯ วาตปลิพุทฺโธ, ปิตฺตปลิพุทฺโธ, เสมฺหปลิพุทฺโธฯ

 

มิธ-มิชฺฌเน, มิชฺฌตีติ มิทฺธํ, มิทฺโธฯ กปิมิทฺโธฯ

 

ยุธ-สมฺปหาเร, ยุชฺฌียเตติ ยุทฺธํฯ มลฺลยุทฺธํ, เมณฺฑยุทฺธํ, หตฺถิยุทฺธํ, กุกฺกุฏยุทฺธํฯ

 

ราธ-อาราธเน, อาราธยิตฺถาติ อารทฺโธ, อภิรทฺโธฯ

 

วิปุพฺโพ-วิรชฺฌเน, วิรทฺโธฯ

 

รุธ-อาวรเณ, รุนฺธียิตฺถาติ รุทฺโธ, โอรุทฺโธ, อวรุทฺโธฯ

 

นิปุพฺโพ-นิโรเธ, นิรุชฺฌิตฺถาติ นิรุทฺโธฯ

 

วิปุพฺโพ-วิโรเธ, วิรุชฺฌิตฺถาติ วิรุทฺโธ, ปฏิวิรุทฺโธฯ

 

อนุปุพฺโพ-กนฺติยํ, อนุรุทฺโธฯ

 

วิธ-วิชฺฌเน, วิชฺฌิตฺถาติ วิทฺโธฯ สลฺลวิทฺโธฯ

 

สิธ-นิปฺผตฺติยํ, สิชฺฌิตฺถาติ สิทฺโธฯ

 

ปปุพฺโพ-ปากฏภาเว, ปสิทฺโธฯ

 

นิ, ปฏิปุพฺโพ นิวารเณ, นิสิทฺโธ, ปฏิสิทฺโธฯ

 

สุธ-สุชฺฌเน, สุชฺฌตีติ สุทฺโธ, วิสุทฺโธ, ปริสุทฺโธฯ

 

ถภิ-ถมฺภเน, ถมฺภตีติ ถทฺโธ, ปตฺถทฺโธ, อุปตฺถทฺโธฯ

 

รภ-อารเภ, อารภิตฺถาติ อารทฺโธ, อารพฺภิตฺถาติ วา อารทฺโธ, สมารทฺโธฯ

 

ลภ-ลาเภ, อลภีติ ลทฺโธ, ลพฺภิตฺถาติ วา ลทฺโธ, ปฏิลทฺโธ, อุปลทฺโธฯ

 

ลุภ-คิทฺธิยํ, ลุพฺภตีติ ลุทฺโธ, ปลุทฺโธ, วิลุทฺโธฯ

 

สมฺภู-ปสฺสทฺธิยํ, ปสฺสมฺภิตฺถาติ ปสฺสทฺโธฯ

 

ทุห-โทหเน, ทุยฺหิตฺถาติ ทุทฺธา-คาวีฯ

 

นห-พนฺธเน, สนฺนยฺหิตฺถาติ สนฺนทฺโธ, โอนทฺโธ, อวนทฺโธฯ

 

มุห-อนฺธภาเว, มุยฺหตีติ มุทฺโธ-พาโลฯ

 

ติปจฺจยมฺหิ-อิชฺฌนํ อิทฺธิ, อิชฺฌนฺติ เอตายาติ วา อิทฺธิ, สมิชฺฌนํ สมิทฺธิ, คิชฺฌนํ คิทฺธิ, มิชฺฌนํ มิทฺธิ, อภิราธนํ อภิรทฺธิ, วิรุชฺฌนํ วิรุทฺธิ, ปฏิวิรุทฺธิ, สิชฺฌนํ สิทฺธิ, สํสิทฺธิ, ปฏิสิทฺธิ, สุชฺฌนํ สุทฺธิ, วิสุทฺธิ, ปาริสุทฺธิ, ลภนํ ลทฺธิ, อุปลทฺธิ, ลุพฺภนํ ลุทฺธิ, ปสฺสมฺภนํ ปสฺสทฺธิ, มุยฺหนํ มุทฺธิฯ

 

ตวนฺตุ, ตาวีสุ- ‘‘สมิทฺธา, สมิทฺธาวี’’ติอาทินา วตฺตพฺพํฯ

 

ตฺวาทีสุ-รภ-อารเภ, อารทฺธา, อารทฺธานฯ

 

ลภ-ลาเภ, ลทฺธา, ลทฺธาน, ปฏิลทฺธา, ปฏิลทฺธานฯ

 

ตุํ, ตเวสุ-พุธ-ญาเณ, พุทฺธุํ, พุทฺธเว, สุพุทฺธุํ, สุพุทฺธเว, โพทฺธุํ, โพทฺธเว, ลทฺธุํ, ลทฺธเว, ปฏิลทฺธุํ, ปฏิลทฺธเวฯ

 

ตพฺพมฺหิ-โพทฺธพฺพํ, ลทฺธพฺพํ, ปฏิลทฺธพฺพํฯ

 

๗๕๑. วทฺธสฺส วาฯ

 

วทฺธสฺส อุ โหติ วา กานุพนฺเธ ปจฺจยตกาเร ตฺวาทิวชฺชิเตฯ

 

วทฺธิตฺถาติ วุทฺโธ, วทฺโธ วา, วทฺธนํ วุทฺธิ, มหาวุตฺตินา อุตฺตํฯ ติปจฺจยสฺส จ ตสฺส โลโปฯ

 

อิติ ธาเทสราสิฯ

 

วิสํโยคนาเทสราสิ

 

หา, อิ, จิ, ชิ, ฏิ, ถี, ที,ปี, มิ, ลี, ถุ, ทู, ธู, ปู, ภู, ลู, วุ, สุ, หุ, อาส, กถ, กุป, ปล, มล, สุป, ปฬฯ

 

๗๕๒. ภิทาทิโต โน กฺต, กฺตวนฺตูนํฯ

 

ภิทาทิมฺหา ปเรสํ กฺต, กฺตวนฺตูนํ ตการสฺส อนนฺตรภูตสฺส โน โหติฯ

 

หา-จาเค, หียิตฺถาติ หีโน, ปหีโน, นิหีโน, โอหีโนฯ เอตฺถ จ โนอาเทสํ กตฺวา ปจฺฉา ‘อูพฺยญฺชนสฺสา’ติ อีอาคโม, ตสฺส จ กฺวจิ รสฺโสฯ เอวํ ปรตฺถฯ

 

อธิปุพฺโพ-อิ-อายตฺเต, อธิจฺจ เอตีติ อธิโนฯ

 

จิ-จเย, จยิตฺถาติ จิโน, อาจิโนฯ

 

ชิ-ชเย, ปญฺจมาเร ชินาตีติ ชิโนฯ

 

ฑิ-คติยํ, เฑตีติ ฑิโนฯ

 

ถี-สงฺฆาเต, ถียตีติ ถินํฯ

 

ที-ขเย, อนุกฺกเมน ทียติ ขิยฺยตีติ ทิโน-ทิวโสฯ

 

ปี-ตปฺปเน, ปีนิตฺถาติ ปีโนฯ

 

มิ-ปกฺเขเป, มินาตีติ มิโนฯ

 

ลี-ลเย, ลียิตฺถาติ ลีโน, อลฺลียิตฺถาติ อลฺลีโนฯ นิลียิตฺถาติ นิลีโน, ปฏิลียิตฺถาติ ปฏิลีโน, ปฏิลีนจโร ภิกฺขุ, ปฏิสลฺลียิตฺถาติ ปฏิสลฺลีโนฯ

 

ถุ-นิตฺถุนเน, นิตฺถุนาตีติ นิตฺถุโนฯ

 

ทู-เขเท, ทูยเตติ ทูโนฯ

 

ธู-นิทฺธูนเน, อหิเต ธมฺเม ธุนาตีติ ธุโน, โธโนปญฺญวาฯ

 

ปู-โสธเน, ปุนาตีติ ปุโน, ทนฺตํ ปุนนฺติ เอเตนาติ ทนฺตโปโณ, นสฺส ณตฺตํฯ

 

ภู-วุทฺธิยํ, ภวติ วฑฺฒตีติ ภูโน-หิตราสิฯ

 

ลู-เฉทเน, ลุนาตีติ ลุโนฯ

 

วุ-สํวรเณ, อาวุณาตีติ อาวุโณฯ

 

สุ-สวเน, สุณาตีติ สุโน, โสโณ, นสฺส ณตฺตํฯ

 

สุ-ปสวเน วา, ปสวติ วฑฺฒตีติ สุนํ-อุทฺธุมาตํฯ

 

หุ-ปูชา, ทาเนสุ, อาหุตพฺพนฺติ อาหุนํ, ปาหุตพฺพนฺติ ปาหุนํ-ทาตพฺพวตฺถุฯ

 

อาส-อุปเวสเน, อจฺฉตีติ อาสิโน, ตุณฺหี อจฺฉตีติ ตุณฺหีมาสิโนฯ

 

กถ-ถทฺเธ เถริเย จ, กถตีติ กถินํฯ

 

กุป-โกเป, หิรี กุปฺปติ เอเตนาติ หิรีโกปินํฯ

 

ปล-คติยํ, ปเลตีติ ปลิโนฯ

 

มล-มลินภาเว, มลตีติ มลิโน, มลินํ-วตฺถํฯ

 

สุป-โสปฺปเน, สุปตีติ สุปิโนฯ

 

ปฬ-คติยํ, ปเฬตีติ ปฬิโน, ปฬินา ชมฺพุทีปาเต [ปารา. อฏฺฐ. ๑.ตติยสํคีติกถา]ฯ

 

อิติ วิสํโยคนาเทสราสิฯ

 

สสํโยคนาเทสราสิ

 

ขิท, ฉิท, ตุท, ทา, นุท, ปต, ปท, ภิท, วิท, สทฯ

 

‘ภิทาทิโต โน กฺตกฺตวนฺตูน’นฺติ ตสฺส โน, ธาตฺวนฺตสฺส ปรรูปตฺตํ, ขิชฺชิตฺถาติ ขินฺโน, ฉิชฺชิตฺถาติ ฉินฺโน, สญฺฉินฺโน, ตุทิตฺถาติ ตุนฺโน, ปตุนฺโน, นิตุนฺโน, วิตุนฺโนฯ

 

นุท-เขเป, นุทิตฺถาติ นุนฺโน, ปนุนฺโนฯ

 

ปต-ปตเน, ปตตีติ ปนฺโน, ปนฺนธโช, นฺนสฺส ณฺณตฺเตรุกฺขปณฺณํ, ปตฺตํ วาฯ

 

ปท-คติยํ, ปชฺชิตฺถาติ ปนฺโน, อาปนฺโน, อุปฺปนฺโน, นิปนฺโน, วิปนฺโน, สมฺปนฺโน, อุปปนฺโน, สมุปปนฺโน, ปริยาปนฺโนฯ

 

ภิท-วิทารเณ, ภิชฺชิตฺถาติ ภินฺโน, ปภินฺโน, สมฺภินฺโน, ปริภินฺโน, วิภินฺโนฯ

 

วิท-ตุฏฺฐิยํ, นิพฺพินฺทตีติ นิพฺพินฺโนฯ

 

สท วิสรณ, คตฺยา’วสาเนสุ, สีทิตฺถาติ สนฺโน, โอสนฺโน, ปสีทิตฺถาติ ปสนฺโน, อภิปฺปสนฺโน, นิสีทิตฺถาติ นิสินฺโน, สนฺนิสินฺโน, ‘สทชรานมีม’อิติ อีม, สํโยเค รสฺโส จฯ

 

ตวนฺตุมฺหิ-ขินฺนวา, ฉินฺนวา, สญฺฉินฺนวา, ตุนฺนวา, ปตุนฺนวา, ปนุนฺนวา, ปนฺนวา, อาปนฺนวา, ภินฺนวา, สมฺภินฺนวา, สนฺนวา, ปสนฺนวา, นิสินฺนวาฯ

 

๗๕๓. ทาตฺวินฺโน [ก. ๕๘๒; รู. ๖๓๑; นี. ๑๑๘๕]ฯ

 

ทาธาตุมฺหา ปเรสํ ต, ตวนฺตูนํ ตสฺส อินฺโน โหติฯ

 

ทียิตฺถาติ ทินฺโน, ปทินฺโน, อาทินฺโน, สมาทินฺโน, อุปาทินฺโน, ปริยาทินฺโน, นฺนสฺส ณฺณตฺเต อุปาทิณฺโณฯ

 

อิติ สสํโยคนาเทสราสิฯ

 

หาเทสราสิ

 

อูห, คาหุ, คุห, พห, พาห, พุห, มุห, รุห, วหฯ

 

๗๕๔. รุหาทีหิ โห โฬ จ [ก. ๕๘๙; รู. ๖๒๑; นี. ๑๑๙๒; ‘…ฬ จ’ (พหูสุ)]ฯ

 

รุหาทีหิ ปรสฺส อนนฺตรภูตสฺส ตปจฺจยสฺส ตการสฺส โห โหติ, ธาตฺวนฺตสฺส โฬ โหติฯ

 

อูห-สญฺจเย, พฺยูหิตฺถาติ พฺยูฬฺโห, วิยูฬฺโห, ปริพฺยูฬฺโห, เทวาสุรสงฺคาโม สมุปพฺยูฬฺโห อโหสิ [สํ. นิ. ๑.๒๔๙]ฯ

 

คาหุ-ภุสตฺเถ วิโลลเน จ, มา คาฬฺหํ ปริเทวยิฯ อาคาฬฺหาย เจเตติฯ คาหิตฺถาติ คาฬฺโห, ปคาฬฺโห, อาคาฬฺโห, โอคาฬฺโห, อชฺโฌคาฬฺโห [ปารา. อฏฺฐ. ๑.๑]ฯ

 

พห-วุทฺธิมฺหิฯ

 

๗๕๕. มุหพหพุหานญฺจ เต กานุพนฺเธตฺเว [ก. ๕๑๗; รู. ๔๘๘; นี. ๑๑๐๕; ‘‘มุหพหานญฺจ…’’ (พหูสุ)]ฯ

 

ตฺวาทิวชฺชิเต กานุพนฺเธ ปจฺจยตกาเร ปเร มุห, พห, พุหานญฺจ คุหสฺส จ ทีโฆ โหติฯ

 

‘รุหาทีหิโห โฬ จา’ติ ธาตฺวนฺตสฺสโฬ, ตปจฺจยสฺส โห, อพหีติ พาฬฺหํฯ

 

พุห-อุทฺธรเณ, อพุหิตฺถาติ พูฬฺโห, อพฺพูฬฺโห, อพูฬฺหสลฺโล [สุ. นิ. ๗๘๕]ฯ

 

มุห-อนฺธภาเวฯ

 

๗๕๖. มุหา วาฯ

 

มุหมฺหา ปรสฺส อนนฺตรภูตสฺส ตการสฺส โห โหติ, ธาตฺวนฺตสฺส จ โฬ โหติ วาฯ

 

มุยฺหิตฺถาติ มูฬฺโห, มุทฺโธ วาฯ

 

รุห-ชนเน, คติยญฺจ, รุหิตฺถาติ รูฬฺโห, ปรูฬฺโห, อารูฬฺโห, โอรูฬฺโห, วิรูฬฺโห, นิรูฬฺโหฯ

 

วห-ปาปเน, วหิตฺถาติ วูฬฺโห, ‘อสฺสู’ติ อุตฺตํฯ

 

ติปจฺจยมฺหิ-รุหนํ รูฬฺหิ, นิรุหนํ นิรูฬฺหิ, วิรุหนํ วิรูฬฺหิฯ

 

ตฺวาทีสุ –

 

๗๕๗. ปฺโย วา ตฺวาสฺส สมาเสฯ

 

สมาสฏฺฐาเน ตฺวาปจฺจยสฺส ปานุพนฺโธ โย โหติ วาฯ ปานุพนฺโธ ‘ปฺเย สิสฺสา’ติ วิเสสนตฺโถฯ ‘หสฺส วิปลฺลาโส’ติ ห, ยานํ วิปริยาโยฯ

 

พฺยุยฺห, ปริพฺยุยฺหฯ พฺยูหิตฺวา, วิยูหิตฺวา วา, วิคายฺห, วิคาหิตฺวา, โอคายฺห, โอคาหิตฺวา, อชฺโฌคายฺห, อชฺโฌคาหิตฺวาฯ

 

พหุลาธิการา อสมาเสปิ ปฺโย โหติ, คุยฺห, คูหิตฺวา, นิคุยฺห, นิคูหิตฺวา, โอคุยฺห, โอคูหิตฺวาฯ

 

นห-พนฺธเน, สนฺนยฺห, สนฺนาหิตฺวาฯ

 

พาห-นิวารเณ, ทีโฆ, พายฺห, พาหิตฺวา, ปฏิพายฺห, ปฏิพาหิตฺวาฯ

 

พุห-อุทฺธรเณ ปปุพฺโพ, ปพฺพุยฺหฯ สมูลํ ตณฺหํ ปพฺพุยฺห [สํ. นิ. ๑.๑๕๙ (ตณฺหมพฺพุมฺห)]ฯ

 

อาปุพฺโพ-อพฺพุยฺห, ‘‘อพฺพุเห สลฺลมตฺตโน’’ติ อาทีสุ วิยฯ ปมุยฺห, ปมุยฺหิตฺวา, วิมุยฺห, วิมุยฺหิตฺวา, สมฺมุยฺห, สมฺมุยฺหิตฺวา, อารุยฺห, อารุหิตฺวา, อาโรหิตฺวา, โอรุยฺห, โอโรหิตฺวาฯ

 

สห-สหเน, ปสยฺห, ปสหิตฺวา วาฯ

 

อิติ หาเทสราสิฯ