เอทนฺตธาตุรูป

 

เอ-อาคติยํ คติยญฺจ, เก-สทฺเท, เข-ขาทนุ’ปฏฺฐาเนสุ, เค-สทฺเท, อปปุพฺพ เจ-ปูชายํ, เฌ-จินฺตายํ ทาห’ชฺฌาเนสุ จ, เต-ปาลเน, เถ-สทฺท, สงฺฆาเตสุ, เท-สุทฺธิ, นิทฺทาสุ, เป-วุทฺธิยํ, เภ-ภเย, เล-เฉทเน, เว-คติยํ ตนฺตสนฺตาเน จ, เส-อนฺตกฺริยายํ, หเร-ลชฺชายํ, คิเล-กิลมเน, ปเล-คติยํ, มิเล-หานิยํฯ

 

ณานุพนฺธปจฺจเยน วินา เยสํ ธาตูนํ อายาเทโส ลพฺภติ, เต เอทนฺตา นามฯ มหาวุตฺตินา ยโลเป สติ อาทนฺเตหิ สมานรูปํ, อาทนฺตานญฺจ ยาคเม สติ เอทนฺเตหิ สมานรูปํ, ตสฺมา อาทนฺต, เอทนฺตา เยภุยฺเยน สมานรูปา ภวนฺติฯ

 

มหาวุตฺตินา เอทนฺตานํ ตฺยาทีสุ ตพฺพาทีสุ จ อายาเทโส, กฺวจิ ยโลโป, เอ-อาคติยํฯ อยํ โส สารถี เอติ [ชา. ๒.๒๒.๕๑], สเจ เอนฺติ มนุสฺสตฺตํ [สํ. นิ. ๑.๔๙], ลกฺขณํ ปสฺส อายนฺตํ, มิคสงฺฆปุรกฺขตํ [ชา. ๑.๑.๑๑], โยค’มายนฺติ มจฺจุโน [สํ. นิ. ๑.๒๐], อายามาวุโส [ปารา. ๒๒๘], อายามานนฺท [ที. นิ. ๒.๑๘๖; ปารา. ๒๒; ม. นิ. ๑.๒๗๓]ฯ

 

เอตฺถ เอธาตุ อาคจฺฉ, คจฺฉามาติ อตฺถทฺวยํ วทติ, ยาธาตุวเสน อาคจฺฉ, ยามาติปิ อตฺถํ วทนฺติฯ

 

เอ-วุทฺธิยํ วา, ‘‘กาโย, อปาโย, อุปาโย, สมุทาโย’’ติอาทีสุ –

 

กุจฺฉิตา ธมฺมา อายนฺติ วฑฺฒนฺติ เอตฺถาติ กาโย, ‘อาโย’ติ วุจฺจติ วฑฺฒิ, ตโต อเปโต อปาโย, เตน อุเปโต อุปาโย, อวยวธมฺมา สมุเทนฺติ เอตฺถาติ สมุทาโย, ปริพฺยตฺตํ อายนฺติ เอเตนาติ ปริยาโยฯ

 

เก-สทฺเท, กายติฯ

 

กมฺเม-กิยฺยติฯ

 

เข-ขาทเน, ติณํ ขายติ, วิกฺขายติ, อุนฺทุรา ขายนฺติ, วิกฺขายนฺติฯ

 

เข-อุปฏฺฐาเน, ขายติ, ปกฺขายติ, อลกฺขี วิย ขายติฯ

 

เค-สทฺเท, คายติ, คายนฺติฯ

 

อปปุพฺพ เจ-ปูชายํ, อปจายติ, เย วุทฺธ’มปจายนฺติ [ชา. ๑.๑.๓๗]ฯ

 

เฌ-จินฺตายํ, ฌายติ, ฌายนฺติ, ปชฺฌายติ, ปชฺฌายนฺติ, อภิชฺฌายติ, อภิชฺฌายนฺติฯ

 

เฌ-โอโลกเน, นิชฺฌายติ, นิชฺฌายนฺติ, อุปนิชฺฌายติ, อุปนิชฺฌายนฺติ, อุชฺฌายติ, อุชฺฌายนฺติฯ

 

เฌ-ทยฺหเน, ปทีโป ฌายติ, ปริชฺฌายติฯ

 

กมฺเม-ฌายียติฯ

 

ณาปิมฺหิ ยโลโป, กฏฺฐํ ฌาเปติ, ฌาเปนฺติ, ฌาปยติ, ฌาปยนฺติฯ

 

เฌ-อชฺฌยเน สํปุพฺโพ, มหาวุตฺตินา นิคฺคหีตสฺส ชาเทโส, สชฺฌายติ, สชฺฌายนฺติ, มนฺตํ สชฺฌายติฯ

 

เต-ปาลเน, ตายติ, ตายนฺติฯ

 

เถ-สทฺท, สงฺฆาเตสุ, ถายติฯ

 

เท-สุทฺธิยํ, โวทายติ, โวทายนฺติฯ

 

เท-โสปฺปเน, นิทฺทายติ, นิทฺทายนฺติฯ

 

เป-วุทฺธิยํ, อปฺปายติ, อปฺปายนฺติฯ

 

เภ-ภเย, ภายติ, ภายนฺติ, สพฺเพ ภายนฺติ มจฺจุโน [ธ. ป. ๑๒๙], ภายสิ, สเจ ภายถ ทุกฺขสฺส [อุทา. ๔๔], กินฺนุ โข อหํ ตสฺส สุขสฺส ภายามิ [ม. นิ. ๑.๓๘๑], นตํ ภายามิ อาวุโส, ภายาม [อป. เถรี. ๒.๒.๔๕๘]ฯ

 

ณาปิมฺหิ-ภยาเปติ, ภายาเปติ, ภายาปยติฯ

 

อีอาทิมฺหิ-มา ภายิ, มา โสจิ [ที. นิ. ๒.๒๐๗], มา จินฺตยิฯ

 

สฺสตฺยาทิมฺหิ-ภายิสฺสติ, ภายิสฺสนฺติฯ

 

เล-เฉทเน, ติณํ ลายติ, สาลิํ ลายติ, ลายนฺติฯ

 

เว-คติยํ, วาโต วายติ, วาตา วายนฺติฯ

 

เว-ตนฺตสนฺตาเน, ตนฺตํ วายติ, วายนฺติฯ

 

กมฺเม-วายียติ, ปุพฺพโลเป วียติ, วิยฺยติฯ

 

ณาปิมฺหิ-จีวรํ วายาเปติ [ปารา. ๖๓๘], วายาเปนฺติฯ

 

เส-อนฺตกฺริยายํ, โอสายติ, ปริโยสายติ, อชฺโฌสายติฯ

 

กมฺเม-ปริโยสียติฯ

 

ณาปิมฺหิ-ปริโยสาเปติฯ

 

๖๒๗. ณิณาปีนํ เตสุฯ

 

ณิ, ณาปีนํ โลโป โหติ เตสุณิ, ณาปีสุ ปเรสุฯ

 

ภิกฺขุ อตฺตนา วิปฺปกตํ กุฏิํ ปเรหิ ปริโยสาเปติ [ปารา. ๓๖๓]ฯ เอตฺถ อกมฺมกตฺตา ธาตุสฺส ‘กุฏิ’นฺติ จ ‘ปเรหี’ติ จ ทฺเว กมฺมานิ ทฺวิกฺขตฺตุํ ปวตฺเตหิ การิเตหิ สิชฺฌนฺติฯ

 

อเนกสฺสรเอทนฺตมฺปิ กิญฺจิ อิธ วุจฺจติฯ

 

หเร-ลชฺชายํ, หรายติ, หรายนฺติ, อฏฺฏิยามิ หรายามิ [สํ. นิ. ๑.๑๖๕], หรายาม, หรายตีติ หิรี, มหาวุตฺตินา อุปนฺตสฺส อิตฺตํฯ

 

คิเล-รุชฺชเน, คิลายติ, ปิฏฺฐิ เม อาคิลายติ [จูฬว. ๓๔๕; ที. นิ. ๓.๓๐๐], คิลายนฺติฯ

 

ปเล-คติยํ, ปลายติ, ปลายนฺติฯ

 

มิเล-หานิยํ, มิลายติ, มิลายนฺติฯ

 

‘‘ฌานํ, อุชฺฌานํ, นิชฺฌานํ, ตาณํ, ปริตฺตาณํ, โวทานํ, นิทฺทานํ, คิลาโน, ปลาโต, มิลาตนฺติ’’อาทีสุ ยโลโปฯ

 

อิติ ภูวาทิคเณ เอทนฺตธาตุรูปํฯ

 

ภูวาทิคเณ สรนฺตธาตูนํ ตฺยาทฺยนฺตรูปานิ นิฏฺฐิตานิฯ