สรสนฺธิวิธาน
อถ สรสนฺธิ วุจฺจเต.
โลก อคฺคปุคฺคโล, ปญฺญา อินฺทฺริยํ, ตีณิ อิมานิ, โน หิ เอตํ, ภิกฺขุนี โอวาโท, มาตุ อุปฏฺฐานํ, สเมตุ อายสฺมา, อภิภู อายตนํ, ธนํ เม อตฺถิ, สพฺเพ เอว, ตโย อสฺสุ ธมฺมา, อสนฺโต เอตฺถ น ทิสฺสนฺติ อิตีธ สราทิสญฺญายํ สพฺพสนฺธิกรณฏฺฐาเน พฺยญฺชนวิโยชนตฺถํ ปริภาสมาห.
๑๒. ปุพฺพมโธฐิตมสฺสรํ สเรน วิโยชเย.
สเรนาติ นิสฺสกฺเก กรณวจนํ, สหโยเค วา, สนฺธิตพฺเพ สรสหิตํ ปุพฺพพฺยญฺชนํ อนติกฺกมนฺโต อโธฐิตมสฺสรญฺจ กตฺวา สรโต วิโยชเยติ สรโต พฺยญฺชนํ วิโยเชตพฺพํ. เอตฺถ จ อสฺสรคฺคหณสามตฺถิเยน “พฺยญฺชน”นฺติ ลทฺธํ.
๑๓. สรา สเร โลปํ.
สรา โข สพฺเพปิ สเร ปเร ฐิเต โลปํ ปปฺโปนฺติ.
โลโปติ อทสฺสนํ อนุจฺจารณํ. เอตฺถ สราติ การิยีนิทฺเทโส. พหุวจนํ ปเนตฺถ เอเกกสฺมึ สเร ปเร พหูนํ โลปญาปนตฺถํ. สเรติ นิมิตฺตนิทฺเทโส, นิมิตฺตสตฺตมี จายํ, นิมิตฺโต ปาทานสามตฺถิยโต วณฺณกาลพฺยวธาเน สนฺธิการิยํ น โหติ. โลปนฺติ การิยนิทฺเทโส.
อิทํ ปน สุตฺตํ อุปริ ปรโลปวิธานโต ปุพฺพโลปวิธานนฺติ ทฏฺฐพฺพํ, เอวํ สพฺพตฺถ สตฺตมีนิทฺเทเส ปุพฺพสฺเสว วิธิ, น ปรสฺส วิธานนฺติ เวทิตพฺพํ.
“อสฺสรํ, อโธฐิต”นฺติ จ วตฺตเต, สิลิฏฺฐกถเน ปริภาสมาห.
๑๔. นเย ปรํ ยุตฺเต.
สรรหิตํ โข พฺยญฺชนํ อโธฐิตํ ปรกฺขรํ นเย ยุตฺเต ฐาเนติ ปรนยนํ กาตพฺพํ.
เอตฺถ ยุตฺตคฺคหณํ นิคฺคหีตนิเสธนตฺถํ, เตน “อกฺโกจฺฉิ มํ อวธิ ม”นฺติอาทีสุ ปรนยนสนฺเทโห น โหติ.
โลกคฺคปุคฺคโล, ปญฺญินฺทฺริยํ, ตีณิมานิ, โนเหตํ, ภิกฺขุโนวาโท, มาตุปฏฺฐานํ, สเมตายสฺมา, อภิภายตนํ, ธนํ มตฺถิ, สพฺเพว, ตยสฺสุ ธมฺมา, อสนฺเตตฺถ น ทิสฺสนฺติ.
ยสฺส อิทานิ, สญฺญา อิติ, ฉายา อิว, กถา เอว กา, อิติ อปิ, อสฺสมณี อสิ, จกฺขุ อินฺทฺริยํ, อกตญฺญู อสิ, อากาเส อิว, เต อปิ, วนฺเท อหํ, โส อหํ, จตฺตาโร อิเม, วสโล อิติ, โมคฺคลฺลาโน อาสิ พีชโก, ปาโต เอวาตีธ ปุพฺพโลเป สมฺปตฺเต “สเร”ติ อธิกาโร, อิธ ปน “อตฺถวสา วิภตฺติวิปริณาโม”ติ กตฺวา
“สโร, สรมฺหา, โลป”นฺติ จ วตฺตมาเน—
๑๕. วา ปโร อสรูปา.
อสมานรูปมฺหา สรมฺหา ปโร สโร โลปํ ปปฺโปติ วา.
สมานํ รูปํ อสฺสาติ สรูโป, น สรูโป อสรูโป, อสวณฺโณ. ยสฺมา ปน มริยาทายํ, อภิวิธิมฺหิ จ วตฺตมาโน
อาอุปสคฺโค วิย วาสทฺโท ทฺวิธา วตฺตเต, กตฺถจิ วิกปฺเป, กตฺถจิ ยถาววตฺถิตรูปปริคฺคเห, อิธ ปน ปจฺฉิเม, ตโต นิจฺจมนิจฺจมสนฺตญฺจ วิธิเมตฺถ วาสทฺโท ทีเปติ. “นเย ปรํ ยุตฺเต”ติ ปรํ เนตพฺพํ.
ยสฺสทานิ ยสฺส อิทานิ, สญฺญาติ สญฺญา อิติ, ฉายาว ฉายา อิว, กถาว กา กถา เอว กา, อิตีปิ อิติ อปิ, อสฺสมณีสิ อสฺสมณี อสิ. จกฺขุนฺทฺริย มิติ นิจฺจํ. อกตญฺญูสิ อกตญฺญู อสิ, อากาเสว อากาเส อิว, เตปิ เต อปิ, วนฺเทหํ วนฺเท อหํ, โสหํ โส อหํ, จตฺตาโรเม จตฺตาโร อิเม, วสโลติ วสโล อิติ, โมคฺคลฺลาโนสิ พีชโก โมคฺคลฺลาโน อาสิ พีชโก, ปาโตว ปาโต เอว.
อิธ น ภวติ— ปญฺจินฺทฺริยานิ, สทฺธินฺทฺริยํ, สตฺตุตฺตโม, เอกูนวีสติ, ยสฺเสเต, สุคโตวาโท, ทิฏฺฐาสโว, ทิฏฺโฐโฆ, จกฺขายตนํ, ตํ กุเตตฺถ ลพฺภา อิจฺจาทิ.
ภวติ จ ววตฺถิตวิภาสาย.
อวณฺณโต สโรทานี-, ตีเววาทึ วินา ปโร;
น ลุปฺปตญฺญโต ทีโฆ, อาเสวาทิวิวชฺชิโต.
พนฺธุสฺส อิว, อุป อิกฺขติ, อุป อิโต, อว อิจฺจ, ชิน อีริตํ, น อุเปติ, จนฺท อุทโย, ยถา อุทเก อิตีธ ปุพฺพาวณฺณสฺสรานํ โลเป กเต “ปโร, อสเป”ติ จ วตฺตเต, ตถา “อิวณฺโณ ยํ นวา”ติ อิโต อิวณฺณคฺคหณญฺจ, “วโมทุทนฺตาน”นฺติอิโต อุคฺคหณญฺจ สีหคติยา อิธานุวตฺเตตพฺพํ.
๑๖. กฺวจาสวณฺณํ ลุตฺเต.
อิวณฺณภูโต, อุการภูโต จ ปโร สโร อสรูเป ปุพฺพสฺสเร ลุตฺเต กฺวจิ อสวณฺณํ ปปฺโปติ.
นตฺถิ สวณฺณา เอเตสนฺติ อสวณฺณา, เอกาโรการา, ตตฺถ ฐานาสนฺนวเสน อิวณฺณุการานเมกาโรการา โหนฺติ.
พนฺธุสฺเสว, อุเปกฺขติ, อุเปโต, อเวจฺจ, ชิเนริตํ, โนเปติ, จนฺโททโย, ยโถทเก.
กฺวจีติ กึ? ตตฺริเม, ยสฺสินฺทฺริยานิ, มหิทฺธิโก, สพฺพีติโย, เตนุปสงฺกมิ, โลกุตฺตโร.
ลุตฺเตติ กึ? ฉ อิเม ธมฺมา, ยถา อิทํ, กุสลสฺส อุปสมฺปทา.
อสรูเปติ กึ? จตฺตาริมานิ, มาตุปฏฺฐานํ.
เอตฺถ จ สติปิ เหฏฺฐา วาคฺคหเณ กฺวจิกรณโต อวณฺเณ เอว ลุตฺเต อิธ วุตฺตวิธิ โหตีติ ทฏฺฐพฺพํ.
ตโต อิธ น ภวติ— ทิฏฺฐุปาทานํ, ปญฺจหุปาลิ, มุทินฺทฺริยํ, โย มิสฺสโรติ.
ตตฺร อยํ, พุทฺธ อนุสฺสติ, ส อตฺถิกา, สญฺญา วา อสฺส, ตทา อหํ, ยานิ อิธ ภูตานิ, คจฺฉามิ อิติ, อติ อิโต, กิกี อิว, พหุ อุปการํ, มธุ อุทกํ, สุ อุปธาริตํ, โยปิ อยํ, อิทานิ อหํ, สเจ อยํ, อปฺปสฺสุโต อยํ, อิตร อิตเรน, สทฺธา อิธ วิตฺตํ, กมฺม อุปนิสฺสโย, ตถา อุปมํ, รตฺติ อุปรโต, วิ อุปสโม อิจฺจตฺร ปุพฺพสฺสรานํ โลเป กเต—“กฺวจี”ติ อธิกาโร, “ปโร, ลุตฺเต”ติ จ วตฺตเต.
๑๗. ทีฆํ.
สโร โข ปโร ปุพฺพสฺสเร ลุตฺเต กฺวจิ ทีฆภาวํ ปปฺโปตีติ ฐานาสนฺนวเสน รสฺสสฺสรานํ สวณฺณทีโฆ.
ตตฺรายํ, พุทฺธานุสฺสติ, สาตฺถิกา, สญฺญา วาสฺส, ตทาหํ, ยานีธ ภูตานิ, คจฺฉามีติ, อตีโต, กิกีว, พหูปการํ, มธูทกํ, สูปธาริตํ, โยปายํ, อิทานาหํ, สจายํ, อปฺปสฺสุตายํ, อิตรีตเรน, สทฺธีธ วิตฺตํ, กมฺมูปนิสฺสโย, ตถูปมํ, รตฺตูปรโต, วูปสโม.
กฺวจีติ กึ? อจิรํ วต’ยํ กาโย, กิมฺปิมาย, ตีณิมานิ, ปญฺจสุปาทานกฺขนฺเธสุ, ตสฺสตฺโถ, ปญฺจงฺคิโก, มุนินฺโท, สตินฺทฺริยํ, ลหุฏฺฐานํ, คจฺฉามหํ, ตตฺริทํ, ปญฺจหุปาลิ, นตฺถญฺญํ.
ลุตฺเตติ กึ? ยถา อยํ, นิมิ อิว ราชา, กิกี อิว, สุ อุปธาริตํ.
โลกสฺส อิติ, เทว อิติ, วิ อติ ปตนฺติ, วิ อติ นาเมนฺติ, สงฺฆาฏิ อปิ, ชีวิตเหตุ อปิ, วิชฺชุ อิว, กึสุ อิธ วิตฺตํ, สาธุ อิติ อิตีธ ปรสฺสรานํ โลเป กเต—“ลุตฺเต, ทีฆ”นฺติ จ วตฺตเต.
๑๘. ปุพฺโพ จ.
ปุพฺโพ สโร ปรสฺสเร ลุตฺเต กฺวจิ ทีฆํ ปปฺโปติ.
จคฺคหณํ ลุตฺตทีฆคฺคหณานุกฑฺฒนตฺถํ, ตํ “จานุกฑฺฒิตมุตฺตรตฺร นานุวตฺตเต”ติ ญาปนตฺถํ.
โลกสฺสาติ, เทวาติ, วีติปตนฺติ, วีตินาเมนฺติ, สงฺฆาฏีปิ, ชีวิตเหตูปิ, วิชฺชูว, กึสูธ วิตฺตํ, สาธูติ.
กฺวจีติ กึ? ยสฺสทานิ, อิติสฺส, อิทานิปิ, เตสุปิ, จกฺขุนฺทฺริยํ, กินฺนุมาว.
อธิคโต โข เม อยํ ธมฺโม, ปุตฺโต เต อหํ, เต อสฺส ปหีนา, ปพฺพเต อหํ, เย อสฺส อิตีธ ปุพฺพโลเป สมฺปตฺเต—
๑๙. ยเมทนฺตสฺสาเทโส.
เอการสฺส ปทนฺตภูตสฺส ฐาเน สเร ปเร กฺวจิ ยการาเทโส โหติ.
อกาเรเมเตเยสทฺทาทิสฺเสวายํ วิธิ, ยนฺติ ยํ รูปํ, เอ เอว อนฺโต เอทนฺโต, อาเทสิฏฺฐาเน อาทิสฺสตีติ อาเทโส. “พฺยญฺชเน”ติ อธิกิจฺจ “ทีฆ”นฺติ ทีโฆ.
อธิคโตโข มฺยายํ ธมฺโม, ปุตฺโต ตฺยาหํ, ตฺยาสฺส ปหีนา, ปพฺพตฺยาหํ, ยฺยาสฺส.
กฺวจีติ กึ? เต นาคตา, ปุตฺตา มตฺถิ.
อนฺตคฺคหณํ กึ? ธมฺมจกฺกํ ปวตฺเตนฺโต, ทเมนฺโต จิตฺตํ.
ยาวตโก อสฺส กาโย, ตาวตโก อสฺส พฺยาโม, โก อตฺโถ, อถ โข อสฺส, อหํ โข อชฺช, โยอยํ, โส อสฺส, โส เอว, ยโต อธิกรณํ, อนุ อทฺธมาสํ, อนุ เอติ, สุ อาคตํ, สุ อากาโร, ทุอากาโร, จกฺขุ อาปาถํ, พหุ อาพาโธ, ปาตุ อกาสิ, น ตุ เอวาตีธ —
๒๐. วโมทุทนฺตานํ.
โอการุการานํ อนฺตภูตานํ สเร ปเร กฺวจิ วการาเทโส โหติ.
ก ข ย ตสทฺทาทิโอการสฺเสทํ คหณํ.
ยาวตกฺวสฺส กาโย, ตาวตกฺวสฺส พฺยาโม, กฺวตฺโถ, อถ ขฺวสฺส, อหํ ขฺวชฺช, ยฺวายํ, สฺวสฺส, สฺเวว, ยตฺวาธิกรณํ, อนฺวทฺธมาสํ, อนฺเวภิ, สฺวาคตํ, สฺวากาโร, ทฺวากาโร, จกฺขฺวาปาถํ, พหฺวาพาโธ, ปาตฺวากาสิ,
น ตฺเวว.
กฺวจีติ กึ? โก อตฺโถ, อถ โข อญฺญตรา, โยหํ, โสหํ, จตฺตาโรเม, สาคตํ, สาธาวุโส, โหตูติ.
อนฺตคฺคหณํ กึ? สวนียํ, วิรวนฺติ.
ปฏิสนฺถารวุตฺติ อสฺส, สพฺพา วิตฺติ อนุภุยฺยเต, วิ อญฺชนํ, วิ อากโต, นที อาสนฺโน อิตีธ มณฺฑูกคติยา “อสรูเป”ติ วตฺตเต.
๒๑. อิวณฺโณ ยํ นวา.
ปุพฺโพ อิวณฺโณ อสรูเป สเร ปเร ยการํ ปปฺโปติ นวา.
อิ เอว วณฺโณ อิวณฺโณ, นวาสทฺโท กฺวจิสทฺทปริยาโย.
ปฏิสนฺถารวุตฺยสฺส, สพฺพา วิตฺยานุภุยฺยเต, พฺยญฺชนํ, พฺยากโต, นทฺยาสนฺโน.
นวาติ กึ? ปญฺจหงฺเคหิ, ตานิ อตฺตนิ, คจฺฉามหํ, มุตฺตจาคี อนุทฺธโต.
อสรูเปติ กึ? อิติหิทํ, อคฺคีว, อตฺถีติ.
อติ อนฺตํ, อติ โอทาตา, ปติ อโย, ปติ อาหรติ, ปติ เอติ, อิติ อสฺส, อิติ เอตํ, อิติอาทิ อิตีธ “อิวณฺโณ ยํ นวา”ติ ยการาเทเส สมฺปตฺเต—
๒๒. สพฺโพ จนฺติ.
อติ-ปติ-อิตีนํ ติสทฺทสฺเสทํ คหณํ. สพฺโพ ติอิจฺเจโส สทฺโท สเร ปเร กฺวจิ จการํ ปปฺโปติ.
ตีติ นิทฺเทสโต อกตยการสฺเสวายํ วิธิ, อิตรถา กฺวจิคฺคหณสฺส จ “อติสฺส จนฺตสฺสา”ติ สุตฺตสฺส จ
นิรตฺถกตา สิยา. “ปร ทฺเวภาโว ฐาเน”ติ ทฺวิตฺตํ.
อจฺจนฺตํ, อจฺโจทาตา, ปจฺจโย, ปจฺจาหรติ, ปจฺเจติ, อิจฺจสฺส, อิจฺเจตํ, อิจฺจาทิ.
กฺวจีติ กึ? อิติสฺส, อิติ อากงฺขมาเนน.
“เต น วาอิวณฺเณ”ติ อิโต “น อิวณฺเณ”ติ จ วตฺตเต.
๒๓. อติสฺส จนฺตสฺส.
อติอิจฺเจตสฺส อนฺตภูตสฺส ติสทฺทสฺส อิวณฺเณ ปเร “สพฺโพ จํ ตี”ติ วุตฺตรูปํ น โหติ.
อติสฺสาติ อติอุปสคฺคานุกรณเมตํ. เตเนเวตฺถ วิภตฺติโลปาภาโว.
เอตฺถ จ อนฺตสทฺโท สทฺทวิธินิเสธปฺปกรณโต อติสทฺทนฺตภูตํ ติสทฺทเมว วทติ, น อิวณฺณนฺติ ทฏฺฐพฺพํ, อิตรถา อิทํ สุตฺตเมว นิรตฺถกํ สิยา.
“อิวณฺโณ ยํ นวา”ตีธ, อสรูปาธิการโต.
อิวณฺณสฺส สรูปสฺมึ, ยาเทโส จ น สมฺภเว.
จกาโร อนุตฺตสมุจฺจยตฺโถ, เตน อิติปตีนมนฺตสฺส จ น โหติ. อติ อิสิคโณ อตีสิคโณ, เอวํ อตีโต, อตีริตํ, อิตีติ, อิตีทํ, ปตีโต.
อภิ อกฺขานํ, อภิ อุคฺคโต, อภิ โอกาโส อิตีธ ยกาเร สมฺปตฺเต—
“สเร”ติ วตฺตเต.
๒๔. อพฺโภ อภิ.
อภิอิจฺเจตสฺส สพฺพสฺส สเร ปเร อพฺภาเทโส โหติ.
“อภี”ติ ปฐมนฺตสฺส, วุตฺติยํ ฉฏฺฐิโยชนํ;
อาเทสาเปกฺขโต วุตฺตํ, “อํโม”ติอาทิเก วิย.
ปุพฺพสฺสรโลโป, อพฺภกฺขานํ, อพฺภุคฺคโต, อพฺโภกาโส.
อธิ อคมา, อธิ อุปคโต, อธิ โอคาเหตฺวา อิตีธ
๒๕. อชฺโฌ อธิ.
อธิอิจฺเจตสฺส สพฺพสฺส สเร ปเร อชฺฌาเทโส โหติ.
อชฺฌคมา, อชฺฌุปคโต, อชฺโฌคาเหตฺวา.
อภิ อิจฺฉิตํ, อธิ อีริตํ อิตีธ “อพฺโภ อภิ, อชฺโฌ อธี”ติ จ วตฺตเต.
๒๖. เต น วา อิวณฺเณ.
เต จ โข อภิ-อธิอิจฺเจเต อุปสคฺคา อิวณฺเณ ปเร อพฺโภอชฺโฌอิติ วุตฺตรูปา น โหนฺติ วา. สรโลปปรนยนานิ. อภิจฺฉิตํ, อธีริตํ.
วาติ กึ? อพฺภีริตํ, อชฺฌิณมุตฺโต, อชฺฌิฏฺโฐ.
เอกมิธ อหนฺตีธ
๒๗. โท ธสฺส จ.
ธอิจฺเจตสฺส สเร ปเร กฺวจิ ทกาโร โหติ.
เอกสทฺทโต ปรสฺส อิธสฺส ธการสฺเสวายํ, สรโลปทีฆา.
เอกมิทาหํ.
กฺวจีติ กึ? อิเธว.
จสทฺเทน กฺวจิ สาธุสฺส ธสฺส หกาโร, ยถา— สาหุ ทสฺสนํ.
ยถา เอว ตถา เอวาตีธ “นวา”ติ วตฺตเต, “สรมฺหา”ติ จ.
๒๘. เอวาทิสฺส ริ ปุพฺโพ จ รสฺโส.
ยถา-ตถาทฺวยปรสฺเสทํ คหณํ. ทีฆสรมฺหา ปรสฺส เอวสทฺทาทิภูตสฺส เอการสฺส ริกาโร โหติ, ปุพฺโพ จ สโร รสฺโส โหติ นวา. ยถริว, ตถริว.
นวาติ กึ? ยเถว, ตเถว.
ติ อนฺตํ,ติ อทฺธํ, อคฺคิ อคาเร, สตฺตมี อตฺเถ, ปญฺจมี อนฺตํ, ทุ องฺคิกํ, ภิกฺขุ อาสเน, ปุถุ อาสเน, สยมฺภู อาสเน อิตีธ ยวาเทเสสุ สมฺปตฺเตสุ— “สญฺญา”ติ วตฺตเต.
๒๙. อิวณฺณุวณฺณา ฌลา.
อิวณฺณอุวณฺณอิจฺเจเต ยถากฺกมํ ฌลสญฺญา โหนฺติ.
วณฺณคฺคหณํ สวณฺณคฺคหณตฺถํ.
ฌลสญฺญา ปสญฺญาว, น ลิงฺคนฺตํว นิสฺสิตา;
อาขฺยาเต ลิงฺคมชฺเฌ จ, ทฺวิลิงฺคนฺเต จ ทสฺสนา.
๓๐. ฌลานมิยุวา สเร วา.
ฌลอิจฺเจเตสํ อิย-อุวอิจฺเจเต อาเทสา โหนฺติ วา สเร ปเร, สรโลโป.
ติยนฺตํ, ติยทฺธํ, อคฺคิยาคาเร, สตฺตมิยตฺเถ, ปญฺจมิยนฺตํ, ทุวงฺคิกํ, ภิกฺขุวาสเน, ปุถุวาสเน, สยมฺภุวาสเน.
วาติ กึ? อคฺยาคาเร, สตฺตมี อตฺเถ, ภิกฺขุอาสเน นิสีทติ.
โค อชินํ, โค เอฬกํ อิตีธ “โค, อโว, สมาเส”ติ จ วตฺตเต.
๓๑. โอ สเร จ.
โคอิจฺเจตสฺส โอการสฺส สเร ปเร อวาเทโส โหติ สมาเส.
ควาชินํ, คเวฬกํ. จสทฺทคฺคหเณน อุวณฺณสฺส อุว-อวาเทสา. ยถา— ภุวิ, ปสโว.
ปุถ เอวาตีธ
๓๒. โค สเร ปุถสฺสาคโม กฺวจิ.
ปุถอิจฺเจตสฺส นิปาตสฺส อนฺเต กฺวจิ คการาคโม โหติ สเร ปเร.
อาคจฺฉตีติ อาคโม, อสนฺตุปฺปตฺติ อาคโม. เอตฺถ จ “สเร”ติ นิมิตฺตาสนฺนวเสน ปุถสฺส อนฺเตติ ลพฺภติ. ปุถเคว, ปุถ เอว.
ปา เอวาตีธ “สเร, โค, อาคโม, กฺวจี”ติ จ วตฺตเต.
๓๓. ปาสฺส จนฺโต รสฺโส.
ปาอิจฺเจตสฺส อนฺเต สเร ปเร กฺวจิ คการาคโม โหติ, ปาสฺส อนฺโต จ สโร รสฺโส โหติ.
ปเคว วุตฺยสฺส, ปา เอว.“วา, สเร”ติ จ วตฺตเต.
๓๔. ย ว ม ท น ต ร ลา จาคมา.
สเร ปเร ยการาทโย อฏฺฐ อาคมา โหนฺติ วา.
จสทฺเทน คการาคโม จ, ววตฺถิตวิภาสตฺโถยํ วาสทฺโท.
ตตฺถ ยการาคโม ยถาทิโภอิกาเรการาทีสุ. ยถา อิทํ ยถยิทํ, พฺยญฺชเนติ อธิกิจฺจ “รสฺส”นฺติ รสฺสตฺตํ, ยถา อิทํ วา, ยถา เอว, ยถาเยว, ยเถว, เอวํ มายิทํ, มาเยวํ, ตํยิทํ, ตํเยว, นยิทํ, นยิมสฺส, นยิมานิ, นวยิเมธมฺมา, พุทฺธานํเยว, สนฺติเยว, โพธิยาเยว, สติเยว, ปถวีเยว, ธาตุเยว, เตสุเยว, โสเยว, ปาฏิเยกฺกํ.
ตถา สเร วิปริยาทิโต จ. วิ อญฺชนา วิยญฺชนา, พฺยญฺชนา วา, เอวํ วิยากาสิ, พฺยากาสิ.
ปริอนฺตํ ปริยนฺตํ, เอวํ ปริยาทานํ, ปริยุฏฺฐานํ, ปริเยสติ, ปริโยสานมิติ นิจฺจํ. นิ อาโยโค นิยาโยโค.
อิธ น ภวติ, ปริกฺขโต, อุปปริกฺขติ.
วกาโร ติสทฺทาทิโต อวณฺณุกาเรสุ. ติ องฺคุลํ ติวงฺคุลํ, เอวํ ติวงฺคิกํ, ภูวาทโย, มิคี ภนฺตา วุทิกฺขติ, ปวุจฺจติ, ปาคุญฺญวุชุตา.
มกาโร ลหุปฺปภุติโต สเร ฉนฺทานุรกฺขณาทิมฺหิ. ลหุ เอสฺสติ ลหุเมสฺสติ, เอวํ ครุเมสฺสติ, อิธมาหุ, เกน เต อิธ มิชฺฌติ, ภทฺโร กสามิว, อากาเส มภิปูชยิ, เอกเมกสฺส, เยน มิเธกจฺเจ, อาสติเมว.
ทกาโร อุอุปสคฺค สกิ เกนจิ กิญฺจิ กิสฺมิญฺจิ โกจิ สมฺมา ยาว ตาว ปุน ย เต’ตตฺตสาทีหิ. อุอุปสคฺคโต นิจฺจํ, อุ อคฺโค อุทคฺโค, เอวํ อุทโย, อุทปาทิ, อุทาหฏํ, อุทิโต, อุทีริตํ, อุเทติ. นิปาตโต จ, สกิ เอว สกิเทว, เอวํ สกทาคามิ, มหาวุตฺติสุตฺเตน อิการสฺส อกาโร.
ตถา เกนจิเทว, กิญฺจิเทว, กิสฺมิญฺจิเทว, โกจิเทว, สมฺมา อตฺโถ สมฺมทตฺโถ, รสฺสตฺตํ. เอวํ สมฺมทกฺขาโต, สมฺมทญฺญา วิมุตฺตานํ, สมฺมเทว, ยาวทตฺถํ, ยาวเทว, ตาวเทว, ปุนเทว.
นามโต, ยทตฺถํ, ตทตฺถํ, ยทนฺตรา, ตทนฺตรา, ตทงฺควิมุตฺติ, เอตทตฺถํ, อตฺตทตฺถํ, สทตฺถปสุโต สิยา. ยเตตตฺตเสหิ สมาเสเยว.
อาทิสทฺเทน อญฺญทตฺถํ, มนสาทญฺญา วิมุตฺตานํ, พหุเทว รตฺตึ, อหุเทว ภยํ.
วาติ กึ? เกนจิ อตฺถกาเมน, สมฺมา อญฺญาย, ยาวาหํ, ตาวาหํ, ปุนาปรํ, อตฺตตฺถํ.
นกาโร อายตาทิมฺหิ. อิโต อายติ อิโต นายติ, จิรํ นายติ.
ตกาโร ยสฺมา ตสฺมา อชฺชาทิโต อิหคฺคาทิมฺหิ. ยสฺมาติห, ตสฺมาติห, อชฺชตคฺเค.
รกาโร นิ ทุปาตุ ปุน ธี ปาต จตุราทิโต. นิ อนฺตรํ นิรนฺตรํ, เอวํ นิราลโย, นิรินฺธโน, นิรีหกํ, นิรุตฺตโร, นิโรชํ. ทุ อติกฺกโม ทุรติกฺกโม, ทุราคตํ, ทุรุตฺตํ. ปาตุรโหสิ, ปาตุรเหสุํ. ปุนราคจฺเฉยฺย, ปุนรุตฺตํ, ปุนเรว, ปุนเรติ. ธิรตฺถุ. ปาตราโส.
จตุสทฺทาทิโต, จตุรงฺคิกํ, จตุรารกฺขา, จตุริทฺธิปาทปฏิลาโภ, จตุโรฆนิตฺถรณตฺถํ. ภตฺตุรตฺเถ, วุตฺติเรสา, ปถวีธาตุเรเวสา.
ตถา สรโต อิเวเวสุ ฉนฺทานุรกฺขเณ. นกฺขตฺตราชาริว ตารกานํ, วิชฺชุริวพฺภกูเฏ, อารคฺเคริว สาสโป, สาสโปริว อารคฺเค, อุสโภริว, สพฺภิเรว สมาเสถ.
วาติ กึ? ทฺวาธิฏฺฐิตํ, ปาตฺวากาสิ, ปุนปิ.
ลกาโร ฉสงฺขฺยาหิ. ลฬานมวิเสโส. ฉ อภิญฺญา ฉฬภิญฺญา, ฉฬงฺคํ, ฉฬาสีติ, ฉฬํสา, สฬายตนํ.
วาติ กึ? ฉ อภิญฺญา.
อิติ สรสนฺธิวิธานํ นิฏฺฐิตํ.