มหากจฺจายนสทฺทปาฐ
๗. กิพฺพิธานกปฺป
ปฐมกณฺฑ
(ก)
พุทฺธํ ญาณสมุทฺทํ, สพฺพญฺญุํ โลกเหตุ’ขีณมตึ;
วนฺทิตฺวา ปุพฺพมหํ, วกฺขามิ สสาธนํ หิ กิตกปฺปํ.
(ข)
สาธนมูลํ หิ ปโยคํ, อาหุ ปโยคมูลมตฺถญฺจ;
อตฺเถสุ วิสารทมตโย, สาสนสฺสุธรา ชินสฺส มตา.
(ค)
อนฺโธ เทสกวิกโล, ฆตมธุเตลานิ ภาชเนน วินา;
นฏฺโฐ นฏฺฐานิ ยถา, ปโยควิกโล ตถา อตฺโถ.
(ฆ)
ตสฺมา สํรกฺขณตฺถํ, มุนิวจนตฺถสฺส ทุลฺลภสฺสาหํ;
วกฺขามิ สิสฺสกหิตํ, กิตกปฺปํ สาธเนน ยุตํ.
๕๒๔, ๕๖๑. ธาตุยา กมฺมาทิมฺหิ โณ.
ธาตุยา กมฺมาทิมฺหิ ณปจฺจโย โหติ.
กมฺมํ กโรตีติ กมฺมกาโร, เอวํ กุมฺภกาโร, มาลากาโร, กฏฺฐกาโร, รถกาโร,
รชตกาโร, สุวณฺณกาโร, ปตฺตคฺคาโห, ตนฺตวาโย, ธญฺญมาโย, ธมฺมกาโม, ธมฺมจาโร.
๕๒๕, ๕๖๕. สญฺญายม นุ.
สญฺญายมภิเธยฺยายํ ธาตุยา กมฺมาทิมฺหิ อการปจฺจโย โหติ, นามมฺหิ จ นุการาคโม โหติ.
อรึ ทเมตีติ อรินฺทโม, ราชา. เวสฺสํ ตรตีติ เวสฺสนฺตโร, ราชา. ตณฺหํ กโร
ตีติ ตณฺหงฺกโร, ภควา. เมธํ กโรตีติ เมธงฺกโร, ภควา. สรณํ กโรตีติ สรณงฺกโร, ภควา.
ทีปํ กโรตีติ ทีปงฺกโร, ภควา.
๕๒๖, ๕๖๗. ปุเร ททา จ อึ.
ปุรสทฺเท อาทิมฺหิ ททอิจฺเจตาย ธาตุยา อการปจฺจโย โหติ, ปุรสทฺทสฺส อการสฺส จ อึ โหติ.
ปุเร ทานํ อทาสีติ ปุรินฺทโท เทวราชา.
๕๒๗, ๕๖๘. สพฺพโต ณฺวุ ตฺวาวี วา.
สพฺพโต ธาตุโต กมฺมาทิมฺหิ วา อกมฺมาทิมฺหิ วา อการ ณฺวุ ตุ อาวีอิจฺเจเต ปจฺจยา โหนฺติ.
ตํ กโรตีติ ตกฺกโร, หิตํ กโรตีติ หิตกโร, วิเนติ เอตฺถ, เอเตนาติ วาวินโย นิสฺสาย นํ วสตีติ นิสฺสโย.
ณฺวุมฺหิ— รถํ กโรตีติ รถการโก, อนฺนํ, ททาตีติ อนฺนทายโก, วิเนติ สตฺเตติ วินายโก, กโรตีติ การโก, ททาตีติ ทายโก, เนตีติ นายโก.
ตุมฺหิ— ตํ กโรตีติ ตกฺกตฺตา, ตสฺส กตฺตาติ วา ตกฺกตฺตา. โภชนํ ททาตีติ โภชนทาตา, โภชนสฺส ทาตาติ วา โภชนทาตา. กโรตีติ กตฺตา. สรตีติ สริตา.
อาวีมฺหิ— ภยํ ปสฺสตีติ ภยทสฺสาวี อิจฺเจวมาทิ.
๕๒๘, ๕๗๗. วิส รุช ปทาทิโต ณ.
วิส รุช ปทอิจฺเจวมาทีหิ ธาตูหิ ณปจฺจโย โหติ.
ปวิสตีติ ปเวโส, รุชตีติ โรโค, อุปฺปชฺชตีติ อุปฺปาโท, ผุสตีติ ผสฺโส, อุจตีติ โอโก, ภวตีติ ภาโว, อยตีติ อาโย, สมฺมา พุชฺฌตีติ สมฺโพโธ, วิหรตีติ วิหาโร.
๕๒๙, ๕๘๐. ภาเว จ.
ภาวตฺถาภิเธยฺเย สพฺพธาตูหิ ณปจฺจโย โหติ.
ปจฺจเต, ปจนํ วา ปาโต, จชเต, จชนํ วา จาโค, เอวํ ยาโค, โยโค, ภาโค, ปริทาโห.
๕๓๐, ๕๘๔. กฺวิ จ.
สพฺพธาตูหิ กฺวิปจฺจโย โหติ.
สมฺภวตีติ สมฺภู, วิเสเสน ภวตีติ วิภู, ภุเชน คจฺฉตีติ ภุชโค, สํ อตฺตานํ ขนติ, สํ สฏฺฐุ ขนตีติ วา สงฺโข.
๕๓๑, ๕๘๙. ธราทีหิ รมฺโม.
ธรอิจฺเจวมาทีหิ ธาตูหิ รมฺมปจฺจโย โหติ.
ธรติ เตนาติ ธมฺโม, กรียเต ตนฺติ กมฺมํ.
๕๓๒, ๕๙๐. ตสฺสีลาทีสุ ณีตฺวาวี จ.
สพฺเพหิ ธาตูหิ ตสฺสีลาทีสฺวตฺเถสุ ณี ตุ อาวี อิจฺเจเต ปจฺจยา โหนฺติ.
ปิยํ ปสํสิตุํ สีลํ ยสฺส รญฺโญ, โส โหติ ราชา ปิยปสํสี, พฺรหฺมํ จริตุํ สีลํ ยสฺส ปุคฺคลสฺส โส โหติ ปุคฺคโล พฺรหฺมจารี, ปสยฺห ปวตฺติตุํ สีลํ ยสฺส รญฺโญ, โส โหติ ราชา ปสยฺหปวตฺถา, ภยํ ปสฺสิตุํ สีลํ ยสฺส สมณสฺส, โส โหติ สมโณ ภยทสฺสาวี อิจฺเจวมาทิ.
๕๓๓, ๕๙๑. สทฺท กุ ธ จล มณฺฑตฺถรุธาทีหิ ยุ.
สทฺท กุธ จล มณฺฑตฺเถหิ จ รุจาทีหิ จ ธาตูหิ ยุปจฺจโย โหติ ตสฺสีลาทีสฺวตฺเถสุ.
โฆสนสีโล โฆสโน, ภาสนสีโล ภาสโน. เอวํ วิคฺคโห กาตพฺโพ. โกธโน, โทสโน, จลโน, กมฺปโน, ผนฺทโน, มณฺฑโน, วิภูสโน, โรจโน, โชตโน, วฑฺฒโน.
๕๓๔, ๕๖๒. ปาราทิคมิมฺหา รู.
คมุอิจฺเจตมฺหา ธาตุมฺหา ปารสทฺทาทิมฺหา รูปจฺจโย โหติ ตสฺสีลาทีสฺวตฺเถสุ.
ภวสฺส ปารํ ภวปารํ, ภวปารํ คนฺตุํ สีลํ ยสฺส ปุริสสฺส, โส โหติ ปุริโส ภวปารคู.
ตสฺสีลาทีสฺวีติ กิมตฺถํ? ปารงฺคโต.
ปาราทิคมิมฺหาติ กิมตฺถํ? อนุคามี.
๕๓๕, ๕๙๓. ภิกฺขาทิโต จ.
ภิกฺขอิจฺเจวมาทีหิ ธาตูหิ รูปจฺจโย โหติ ตสฺสีลาทีสฺวตฺเถสุ.
ภิกฺขนสีโล ยาจนสีโล ภิกฺขุ, วิชานนสีโล วิญฺญู.
๕๓๖, ๕๙๔. หนตฺยาทีนํ ณุโก.
หนตฺยาทีนํ ธาตูนํ อนฺเต ณุกปจฺจโย โหติ ตสฺสีลาทีสฺวตฺเถสุ.
อาหนนสีโล อาฆาตุโก, กรณสีโล การุโก.
๕๓๗, ๕๖๖. นุ นิคฺคหิตํ ปทนฺเต.
ปทนฺเต นุการาคโม นิคฺคหิตมาปชฺชเต.
อรึ ทเมตีติ อรินฺทโม, ราชา. เวสฺสํ ตรตีติ เวสฺสนฺตโร, ราชา. ปภํ กโรตีติ ปภงฺกโร, ภควา.
๕๓๘, ๕๙๕. สํหนาญฺญาย วา โร โฆ.
สํปุพฺพาย หนอิจฺเจตาย ธาตุยา, อญฺญาย วา ธาตุยา รปจฺจโย, หนสฺส จ โฆ โหติ.
สมคฺคํ กมฺมํ สมุปคจฺฉตีติ สงฺโฆ, สมนฺตโต นครสฺส พาหิเร ขญฺญตีติ ปริขา, อนฺตํ กโรตีติ อนฺตโก.
สํอิติ กิมตฺถํ? อุปหนนํ อุปฆาโต.
๕๓๙, ๕๕๘. รมฺหิ รนฺโต ราทิ โน.
รมฺหิ ปจฺจเย ปเร สพฺโพ ธาตฺวนฺโต รการาทิ โลโป โหติ.
อนฺตโก, ปารคู, สตฺถา, ทิฏฺโฐ อิจฺเจวมาทิ.
๕๔๐, ๕๔๕. ภาวกมฺเมสุ ตพฺพานียา.
ภาวกมฺมอิจฺเจเตสฺวตฺเถสุ ตพฺพ อนียอิจฺเจเต ปจฺจยา โหนฺติ สพฺพธาตูหิ.
ภวิตพฺพํ, ภวนียํ, อาสิตพฺพํ, อาสนียํ, ปชฺชิตพฺพํ, ปชฺชนียํ, กตฺตพฺพํ, กรณียํ, คนฺตพฺพํ, คมนียํ.
๕๔๑, ๕๕๒. ณฺโย จ.
ภาวกมฺเมสุ สพฺพธาตูหิ ณฺยปจฺจโย โหติ.
กตฺตพฺพํ การิยํ, เชตพฺพํ เชยฺยํ, เนตพฺพํ เนยฺยํ, อิจฺเจวมาทิ.
จคฺคหเณน เตยฺยปจฺจโย โหติ. ญาตพฺพํ ญาเตยฺยํ, ทฏฺเฐยฺยํ, ปตฺเตยฺยํ อิจฺเจวมาทิ.
๕๔๒, ๕๕๗. กรมฺหา ริจฺจ.
กรอิจฺเจตมฺหา ธาตุมฺหา ริจฺจปจฺจโย โหติ ภาวกมฺเมสุ.
กตฺตพฺพํ กิจฺจํ.
๕๔๓, ๕๕๕. ภูโต’พฺพ.
ภูอิจฺเจตาย ธาตุยา ณฺยปจฺจยสฺส อูกาเรน สห อพฺพาเทโส โหติ ภาวกมฺเมสุ.
ภวิตพฺโพ ภพฺโพ, ภวิตพฺพํ ภพฺพํ.
๕๔๔, ๕๕๖. วท มท คมุ ยุช ครหาการาทีหิ ชฺช มฺม คฺค ยฺเหยฺยา คาโร วา.
วท มท คมุ ยุช ครหาการนฺตอิจฺเจวมาทีหิ ธาตูหิ ณฺยปจฺจยสฺส ยถาสงฺขฺยํ ชฺช มฺม คฺค ยฺห เอยฺยาเทสา โหนฺติ วา ธาตฺวนฺเตน สห, ครสฺสํ จ คาโร โหติ ภาวกมฺเมสุ.
วตฺตพฺพํ วชฺชํ, มทนียํ มชฺชํ, คมนียํ คมฺมํ, โยชนียํ โยคฺคํ, ครหิตพฺพํคารยฺหํ, ทาตพฺพํ เทยฺยํ, ปาตพฺพํ เปยฺยํ, หาตพฺพํ เหยฺยํ, มาตพฺพํ เมยฺยํ, ญาตพฺพํ เญยฺยํ, อิจฺเจวมาทิ.
๕๔๕, ๕๔๘. เต กิจฺจา.
เย ปจฺจยา ตพฺพาทโย ริจฺจนฺตา, เต กิจฺจสญฺญาติ เวทิตพฺพา.
กิจฺจสญฺญาย กึปโยชนํ? ภาวกมฺเมสุ กิจฺจตฺตขตฺถา.
๕๔๖, ๕๖๒. อญฺเญ กิต.
อญฺเญ ปจฺจยา กิต เอว สญฺญา โหนฺติ.
กิต สญฺญาย กึปโยชนํ? กตฺตริ กิต.
๕๔๗, ๕๙๖. นนฺทาทีหิ ยุ.
นนฺทาทีหิ ธาตูหิ ยุปจฺจโย โหติ ภาวกมฺเมสุ.
นนฺทียเต นนฺทนํ, นินฺทิตพฺพํ วา นนฺทนํ, คหณียํ คหณํ, จริตพฺพํ จรณํ, เอวํสพฺพตฺถ โยเชตพฺพา.
๕๔๘, ๕๙๗. กตฺตุกรณปเทเสสุ จ.
กตฺตุกรณปเทสอิจฺเจเตสฺวตฺเถสุ จ ยุปจฺจโย โหติ.
กตฺตริ ตาว— รชํ หรตีติ รโชหรณํ โตยํ.
กรเณ ตาว— กโรติ เตนาติ กรณํ.
ปเทเส ตาว— ติฏฺฐนฺติ ตสฺมินฺติ ฐานํ. เอวํ สพฺพตฺถ โยเชตพฺพา.
๕๔๙, ๕๕๐. รหาทิโต ณ.
รการหการาทฺยนฺเตหิ ธาตูหิ อนาเทสสฺส นสฺส โณ โหติ.
กโรติ เตนาติ กรณํ, ปูเรติ เตนาติ ปูรณํ. คหณียํ เตนาติ คหณํ. เอวมญฺเญปิ โยเชตพฺพา.
อิติ กิพฺพิธานกปฺเป ปฐโม กณฺโฑ.