วิกรณวิธาน
ภูวาทิคณ
อิสุ อิจฺฉากนฺตีสุ, ปุเร วิย ธาตฺวนฺตโลโป, ตฺยาทฺยุปฺปตฺติ, อปฺปจฺจโย จ.
“ธาตูน”นฺติ วตฺตมาเน—
๔๗๖. อิสุยมูนมนฺโต จฺโฉ วา.
อิสุยมุอิจฺเจเตสํ ธาตูนํ อนฺโต จฺโฉ โหติ วา. ววตฺถิตวิภาสตฺโถยํ วาสทฺโท,
“อนฺโต จฺโฉ วา”ติ โยควิภาเคน อาสสฺสปิ. โส สคฺคํ อิจฺฉติ, อิจฺฉนฺติ. อิจฺฉสิ, อิจฺฉถ. อิจฺฉามิ, อิจฺฉาม. จฺฉาเทสาภาเว อสํโยคนฺตตฺตา “อญฺเญสุ จา”ติ วุทฺธิ, เอสติ, เอสนฺติ อิจฺจาทิ.
กมฺเม อตฺตโนปทสฺส เยภุยฺเยน ปรสฺสปทตฺตเมว ปโยชียติ, เตน เจตฺถ อตฺตโนปเท รูปานิ สงฺขิปิสฺสาม. โส อิจฺฉียติ, เอสียติ, อิสฺสเต, อิสฺสติ, ยการสฺส ปุพฺพรูปตฺตํ. ตถา อิจฺฉตุ, เอสตุ. อิจฺเฉยฺย, เอเสยฺย.
ปโรกฺขาหิยฺยตฺตนีสุ ปน รูปานิ สพฺพตฺถ ปโยคมนุคมฺม ปโยเชตพฺพานิ, อิจฺฉิ, เอสิ. อิจฺฉิสฺสติ, เอสิสฺสติ. อิจฺฉิสฺสา, เอสิสฺสา อิจฺจาทิ.
ยมุ อุปรเม, นิปุพฺโพ, จฺฉาเทโส จ. นิยจฺฉติ, นิยจฺฉนฺติ. นิยมติ, นิยมนฺติ.
สํปุพฺโพ “สเย จา”ติ ญตฺตํ, ทฺวิตฺตญฺจ. สญฺญมติ, สญฺญมนฺติ.
กมฺเม นิยจฺฉียติ, นิยมียติ, นิยมฺมติ, สญฺญมียติ วา. ตถา นิยจฺฉตุ, สญฺญมตุ. นิยจฺเฉยฺย, สญฺญเมยฺย. นิยจฺฉี, สญฺญมี. นิยจฺฉิสฺสติ, สญฺญมิสฺสติ. นิยจฺฉิสฺส, สญฺญมิสฺส อิจฺจาทิ.
อาส อุปเวสเน, โยควิภาเคน จฺฉาเทโส, รสฺสตฺตํ. อจฺฉติ, อจฺฉนฺติ. อจฺฉสิ,
อจฺฉถ. อจฺฉามิ, อจฺฉาม. อญฺญตฺร อุปปุพฺโพ อุปาสติ, อุปาสนฺติ. อจฺฉียติ, อุปาสียติ. อจฺฉตุ, อุปาสตุ. อจฺเฉยฺย, อุปาเสยฺย. อจฺฉี, อุปาสี. อจฺฉิสฺสติ, อุปาสิสฺสติ. อจฺฉิสฺส, อุปาสิสฺส อิจฺจาทิ.
ลภ ลาเภ, ลภติ, ลภนฺติ. ลภสิ, ลภถ. ลภามิ, ลภาม. ลภเต, ลภนฺเต. ลภเส, ลภวฺเห. ลเภ, ลภามฺเห.
กมฺเม ยการสฺส ปุพฺพรูปตฺเต กเต “กฺวจิ ธาตู”ติอาทินา ปุริมภการสฺส พกาโร, ลพฺภเต, ลพฺภนฺเต. ลพฺภติ, ลพฺภนฺติ. ลพฺภตํ, ลพฺภตุ. ลพฺเภ, ลพฺเภยฺย.
อชฺชตนิมฺหิ “วา, อนฺตโลโป”ติ จ วตฺตมาเน.
๔๗๗. ลภสฺมา อี อึนํ ตฺถตฺถํ.
ลภอิจฺเจตสฺมา ธาตุโต ปเรสํ อีอึนํ วิภตฺตีนํ ตฺถ ตฺถํอิจฺเจเต อาเทสา โหนฺติ วา, ธาตฺวนฺตสฺส โลโป จ. อลตฺถ, อลภิ, ลภิ, อลภึสุ, ลภึสุ. อลโภ, ลโภ, อลภิ, ลภิ, อลภิตฺถ, ลภิตฺถ. อลตฺถํ, อลภึ, ลภึ, อลภิมฺห, ลภิมฺห อิจฺจาทิ.
ภวิสฺสนฺติมฺหิ “กรสฺส สปฺปจฺจยสฺส กาโห”ติ เอตฺถ สปฺปจฺจยคฺคหเณน วจ มุจ ภุชาทิโต สฺสสฺส ขาเทโส, วส ฉิท ลภาทิโต ฉาเทโส จ วา โหตีติ สฺสสฺส ฉาเทโส, “พฺยญฺชนนฺตสฺส โจ ฉปฺปจฺจเยสุ จา”ติ ธาตฺวนฺตสฺส จกาโร, ลจฺฉติ, ลจฺฉนฺติ. ลจฺฉสิ, ลจฺฉถ. ลจฺฉามิ, ลจฺฉาม. ฉาเทสาภาเว ลภิสฺสติ, ลภิสฺสนฺติ. ลภิสฺสสิ, ลภิสฺสถ. ลภิสฺสามิ, ลภิสฺสาม อิจฺจาทิ. อลภิสฺส, อลภิสฺสํสุ อิจฺจาทิ.
วจ วิยตฺติยํ วาจายํ, วจติ, วจนฺติ. วจสิ, วจถ. วจามิ, วจาม.
กมฺเม อตฺตโนปเท, ยปฺปจฺจเย จ กเต—
๔๗๘. วจ วส วหาทีนมุกาโร วสฺส เย.
วจ วส วหอิจฺเจวมาทีนํ ธาตูนํ วการสฺส อุกาโร โหติ ยปฺปจฺจเย ปเร, อาทิสทฺเทน วฑฺฒสฺส จ. “วสฺส อ ว”อิติ สมาเสน ทุติยญฺเจตฺถ วคฺคหณํ อิจฺฉิตพฺพํ, เตน อการสฺสปิ อุกาโร โหติ, ปุริมปกฺเข ปรโลโป. “ตสฺส จวคฺค”อิจฺจาทินา สธาตฺวนฺตสฺส ยการสฺส จกาโร, ทฺวิตฺตํ. อุจฺจเต, อุจฺจนฺเต. วุจฺจเต, วุจฺจนฺเต. วุจฺจติ, วุจฺจนฺติ วา อิจฺจาทิ. ตถา วจตุ, วุจฺจตุ.วเจยฺย, วุจฺเจยฺย. อวจา, อวจฺจา, อวจู, อวจฺจู. อวจ, อวโจ, อวจุตฺถ. อวจ, อวจํ, อวจมฺหา. อวจุตฺถ อิจฺจาทิ.
๔๗๙. วจสฺสชฺชตนิมฺหิ มกาโร โอ.
วจอิจฺเจตสฺส ธาตุสฺส อกาโร โอตฺตมาปชฺชเต อชฺชตนิมฺหิ วิภตฺติมฺหิ.
อโวจิ, อโวจุํ. อโวโจ, อโวจุตฺถ. อโวจึ, อโวจุมฺห, อุการาคโม. อโวจ, รสฺสตฺตํ, อโวจุ อิจฺจาทิ. อวุจฺจิตฺถ. ภวิสฺสนฺติมฺหิ สปฺปจฺจยคฺคหเณน สฺสสฺส ขาเทโส, “พฺยญฺชนนฺตสฺสา”ติ วตฺตมาเน “โก เข จา”ติ ธาตฺวนฺตสฺส กาเทโส, วกฺขติ, วกฺขนฺติ. วกฺขสิ, วกฺขถ. วกฺขามิ, วกฺขาม อิจฺจาทิ.
วส นิวาเส, วสติ, วสนฺติ. กมฺเม อุตฺตํ, ปุพฺพรูปตฺตญฺจ วุสฺสติ, วุสฺสนฺติ อิจฺจาทิ. วสตุ. วเสยฺย. อวสิ, วสิ. ภวิสฺสนฺติยํ สฺสสฺส ฉาเทโส, ธาตฺวนฺตสฺส จกาโร จ, วจฺฉติ, วจฺฉนฺติ.วจฺฉสิ, วจฺฉถ. วจฺฉามิ, วจฺฉาม. วสิสฺสติ, วสิสฺสนฺติ. อวสิสฺส, อวสิสฺสํสุ.
ตถา รุท อสฺสุวิโมจเน, โรทติ, รุจฺฉติ. โรทิสฺสติ อิจฺจาทิ.
กุส อกฺโกเส, อาปุพฺโพ ทฺวิตฺตรสฺสตฺตานิ, อปฺปจฺจยวุทฺธิโย จ. อกฺโกสติ. อกฺโกสตุ. อกฺโกเสยฺย.
“อนฺตโลโป”ติ วตฺตเต, มณฺฑูกคติยา “วา”ติ จ.
๔๘๐. กุสสฺมา ที จฺฉิ.
กุสอิจฺเจตสฺมา ธาตุโต อีวิภตฺติสฺส จฺฉิอาเทโส โหติ, ธาตฺวนฺตสฺส โลโป จ.
อกฺโกจฺฉิ มํ, อกฺโกสิ วา. อกฺโกสิสฺสติ. อกฺโกสิสฺส อิจฺจาทิ.
วห ปาปุณเน, วหติ, วหนฺติ. กมฺเม อตฺตโนปเท, ยปฺปจฺจเย จ กเต—
“เย”ติ วตฺตเต.
๔๘๑. ห วิปริยโย โล วา.
หการสฺส วิปริยโย โหติ ยปฺปจฺจเย ปเร, ยปฺปจฺจยสฺส จ ลกาโร โหติ วา.
ววตฺถิตวิภาสตฺโถยํ วาสทฺโท, เตน “คยฺหตี”ติอาทีสุ ลตฺตํ น โหติ, นิมิตฺตภูตสฺส ยการสฺเสเวตํ ลตฺตํ, “วจวส”อิจฺจาทินา อุตฺตํ. วุยฺหติ, วุลฺหติ, วุยฺหนฺติ. วหตุ, วุยฺหตุ. วเหยฺย, วุยฺเหยฺย. อวหี, อวุยฺหิตฺถ, อวหิตฺถ. วหิสฺสติ, วุยฺหิสฺสติ. อวหิสฺส, อวุยฺหิสฺส อิจฺจาทิ.
ชร วโยหานิมฺหิ.
๔๘๒. ชรมรานํ ชีรชียฺยมียฺยา วา.
ชรมร อิจฺเจเตสํ ธาตูนํ ชีรชียฺยมียฺยาเทสา โหนฺติ วา, สรโลปาทิ.
ชีรติ, ชีรนฺติ. ชียฺยติ, ชียฺยนฺติ. “กฺวจา”ทิสุตฺเตน เอกยการสฺส กฺวจิ โลโป โหติ. ชียติ, ชียนฺติ. กมฺเม ชีรียติ, ชีรียนฺติ. ชียฺยติ, ชียฺยนฺติ. ชีรตุ, ชียฺยตุ. ชีเรยฺย, ชียฺเยยฺย. อชีรี, ชีรี, ชียฺยี. ชีริสฺสติ, ชียฺยิสฺสติ. อชีริสฺส, อชียฺยิสฺส
มร ปาณจาเค, มียฺยาเทโส, มียฺยติ, มียฺยนฺติ. มียติ, มียนฺติ วา. มรติ, มรนฺติ อิจฺจาทิ.
ทิส เปกฺขเณ.
๔๘๓. ทิสสฺส ปสฺส ทิสฺส ทกฺขา วา.
ทิสอิจฺเจตสฺส ธาตุสฺส ปสฺส ทิสฺส ทกฺขอิจฺเจเต อาเทสา โหนฺติ วา.
ววตฺถิตวิภาสตฺโถยํ วาสทฺโท, เตน ทิสฺสาเทโส กมฺมนิ สพฺพธาตุเก เอว.
ปสฺสติ, ปสฺสนฺติ. ทกฺขติ, ทกฺขนฺติ. กมฺมนิ ยการโลโป, ทิสฺสเต, ทิสฺสนฺเต. ทิสฺสติ, ทิสฺสนฺติ. วิปสฺสียติ, ทกฺขียติ. ปสฺสตุ, ทกฺขตุ, ทิสฺสตุ. ปสฺเสยฺย, ทกฺเขยฺย, ทิสฺเสยฺย.
หิยฺยตฺตนิยํ “กฺวจิ ธาตู”ติอาทินา ธาตุอิการสฺส อตฺตํ, อทฺทสา, อทฺทส. กมฺมนิ อทิสฺส.
ตถา อปสฺสิ, ปสฺสิ, อปสฺสึสุ, ปสฺสึสุ. อปสฺสิ, ปสฺสิ, อปสฺสิตฺถ,ปสฺสิตฺถ. อปสฺสึ, ปสฺสึ, อปสฺสิมฺห, ปสฺสิมฺห. อทฺทสิ, ทสิ, อทฺทสํสุ, ทสํสุ. กมฺมนิ อทิสฺสํสุ. อทฺทกฺขิ, อทฺทกฺขึสุ.
ปสฺสิสฺสติ, ปสฺสิสฺสนฺติ. “ภวิสฺสนฺติมฺหิ สฺสสฺส จา”ติ โยควิภาเคน สฺสสฺส โลโป, อิการาคโม จ, ทกฺขิติ, ทกฺขินฺติ. โลปาภาเว ทกฺขิสฺสติ, ทกฺขิสฺสนฺติ. อปสฺสิสฺส, อทกฺขิสฺส อิจฺจาทิ.
สท วิสรณคตฺยาวสาเนสุ.
“สพฺพตฺถา”ติ วตฺตเต, มณฺฑูกคติยา “กฺวจี”ติ จ.
๔๘๔. สทสฺส สีทตฺตํ.
สทอิจฺเจตสฺส ธาตุสฺส สีทาเทโส โหติ สพฺพตฺถ วิภตฺติปฺปจฺจเยสุ กฺวจิ. เสสํ เนยฺยํ. นิสีทติ, นิสีทนฺติ. ภาเว นิสชฺชเต, อิธ กฺวจาธิกาเรน สีทาเทโส น ภวติ. นิสีทตุ. นิสีเท. นิสีทิ. นิสีทิสฺสติ. นิสีทิสฺส อิจฺจาทิ.
ยช เทวปูชาสงฺคติกรณทาเนสุ. ยชติ, ยชนฺติ.
กมฺมนิ “ยมฺหี”ติ วตฺตเต.
๔๘๕. ยชสฺสาทิสฺสิ.
ยชอิจฺเจตสฺส ธาตุสฺส อาทิสฺส ยการสฺส อิการาเทโส โหติ ยปฺปจฺจเย ปเร, สรโลโป.
อิชฺชเต มยา พุทฺโธ. ตถา ยชตุ, อิชฺชตํ. ยเช, อิชฺเชถ. ยชิ, อิชฺชิตฺถ. ยชิสฺสติ, อิชฺชิสฺสเต. ยชิสฺส, อิชฺชิสฺสถ อิจฺจาทิ.
วท วิยตฺติยํ วาจายํ, ตฺยาทฺยุปฺปตฺติ, อปฺปจฺจโย จ.
“วา”ติ วตฺตเต.
๔๘๖. วทสฺส วชฺชํ.
วทอิจฺเจตสฺส ธาตุสฺส สพฺพสฺส วชฺชาเทโส โหติ วา สพฺพาสุ วิภตฺตีสุ.
วิภตฺยาธิการตฺตา เจตฺถ สพฺพาสูติ อตฺถโต สิทฺธํ.
“วา”ติ วตฺตเต.
๔๘๗. โลปญฺเจตฺตมกาโร.
ภูวาทิโต ปโร อปฺปจฺจโย เอตฺตมาปชฺชเต, โลปญฺจ วา.
วิกรณการิยวิธิปฺปกรณโต เจตฺถ อกาโรติ อปฺปจฺจโย คยฺหติ.
ภูวาทิโต ชุโหตฺยาทิ- โต จ อปฺปจฺจโย ปโร.
โลปมาปชฺชเต นาญฺโญ, ววตฺถิตวิภาสโตติ.
อปฺปจฺจยสฺส เอกาโร, สรโลปาทิ, วชฺเชติ, วเทติ, วทติ. อนฺติมฺหิ—
๔๘๘. กฺวจิ ธาตุวิภตฺติปฺปจฺจยานํ ทีฆวิปรีตาเทสโลปาคมา จ.
อิธ ธาตฺวาธิกาเร อาขฺยาเต, กิตเก จ อวิหิตลกฺขเณสุ ปโยเคสุ กฺวจิ ธาตูนํ, ตฺยาทิวิภตฺตีนํ, ธาตุวิหิตปฺปจฺจยานญฺจ ทีฆตพฺพิปรีตอาเทสโลปาคมอิจฺเจตานิ การิยานิ ชินวจนานุรูปโต ภวนฺติ.
ตตฺถ—
นามฺหิ รสฺโส กิยาทีนํ, สํโยเค จญฺญธาตุนํ;
อายูนํ วา วิภตฺตีนํ, มฺหา, สฺสานฺตสฺส จ รสฺสตา.
คมิโต จฺฉสฺส ญฺโฉ วาสฺส, คมิสฺสชฺชตนิมฺหิ คา;
อุจาคโม วา ตฺถมฺเหสุ, ธาตูนํ ยมฺหิ ทีฆตา.
เอยฺเยยฺยาเสยฺยาเมตฺตญฺจ, วา สฺเสสฺเสตฺตญฺจ ปาปุเณ;
โอการา อตฺตมิตฺตญฺจ, อาตฺถา ปปฺโปนฺติ วา ตฺถเถ.
ตถา พฺรูโตติ อนฺตีนํ, ออุ วาห จ ธาตุยา;
ปโรกฺขาย วิภตฺติมฺหิ, อนพฺภาสสฺส ทีฆตา.
สํโยคนฺโต อกาเรตฺถ, วิภตฺติปฺปจฺจยาทิ ตุ;
โลปมาปชฺชเต นิจฺจ-, เมกาโรการโต ปโรติ.
เอการโต ปรสฺส อนฺติอการสฺส โลโป, วชฺเชนฺติ, วเทนฺติ, วทนฺติ. วชฺเชสิ, วเทสิ, วทสิ, วชฺเชถ, วเทถ, วทถ. วชฺเชมิ, วชฺชามิ, วเทมิ, วทามิ, วชฺเชม, วเทม, วชฺชาม, วทาม.
กมฺมนิ วชฺชียติ, วชฺชียนฺติ. วชฺชติ, วชฺชนฺติ. วทียติ วา. วชฺเชตุ, วเทตุ, วทตุ. วชฺเช, วชฺเชยฺย, วเท, วเทยฺย, วชฺเชยฺยุํ, วเทยฺยุํ. วชฺเชยฺยาสิ, วชฺเชสิ, วเทยฺยาสิ. อวทิ, วทิ, วทึสุ. วทิสฺสติ, วทิสฺสนฺติ. อวทิสฺส อิจฺจาทิ.
กมุ ปทวิกฺเขเป, อปฺปจฺจเย กเต “กฺวจาทิวณฺณานเมกสฺสรานํ ทฺเวภาโว”ติ ทฺวิตฺตํ, กวคฺคสฺส จวคฺโค.
อพฺภาสคฺคหณมนฺตคฺคหณํ, วาคฺคหณญฺจ วตฺตเต.
๔๘๙. นิคฺคหีตญฺจ.
อพฺภาสนฺเต นิคฺคหีตญฺจาคโม โหติ วา. ววตฺถิตวิภาสตฺโถยํ วาสทฺโท,
เตน กมาทีนเมเวตํ. จงฺกมติ, จงฺกมนฺติ อิจฺจาทิ. กมติ, กมนฺติ อิจฺจาทิ.
จล กมฺปเน, จญฺจลติ, จลติ.
ทล ทลเน, ททฺทลฺลติ.
เฌ จินฺตายํ, อปฺปจฺจเย “โอ, สเร, เอ”ติ จ อธิกิจฺจ “เต อาวายา”ติ โยควิภาเคน อการิเตปิ เอการสฺส อายาเทโส, ฌายติ, ฌายนฺติ อิจฺจาทิ, วิเสสวิธานํ.
อวุทฺธิกภูวาทินโย.
ตุท พฺยถเน, ตฺยาทฺยุปฺปตฺติ อปฺปจฺจโย, “อญฺเญสุ จา”ติ เอตฺถานุวตฺติตวาคฺคหเณน ตุทาทีนํ วุทฺธิอภาโวว วิเสโส, ตุทติ, ตุทนฺติ. ตุทสิ, ตุทถ. ตุทามิ, ตุทาม.
กมฺเม “ตสฺส จวคฺค”อิจฺจาทินา สทการสฺส ยปฺปจฺจยสฺส ชกาโร ทฺวิตฺตํ,
ตุชฺชเต, ตุชฺชนฺเต. ตุชฺชติ, ตุชฺชนฺติ, ตุชฺชเร วา. ตถา ตุทตุ, ตุทนฺตุ. ตุเท, ตุเทยฺย, ตุเทยฺยุํ.
อตุทิ, ตุทึสุ. อตุทิ, อตุทิตฺถ. อตุทึ, อตุทิมฺห. อตุชฺชิตฺถ, อตุชฺชิ. ตุทิสฺสติ. อตุทิสฺส อิจฺจาทิ.
วิส ปเวสเน ปปุพฺโพ, โส คามํ ปวิสติ, ปวิสนฺติ. ปวิสสิ, ปวิสถ. ปวิสามิ, ปวิสาม.
กมฺเม ปวิสิยฺยเต, ปวิสิยฺยนฺเต. ปวิสิยฺยติ, ปวิสิยฺยนฺติ. ปวิสฺสเต วา. ตถา ปวิสตุ, ปวิสนฺตุ. ปวิเสยฺย. ปาวิสิ, ปวิสิ, ปาเวกฺขิ ปถวึ, “กฺวจิ ธาตู”ติอาทินา อชฺชตนิมฺหิ วิสสฺส เวกฺขาเทโส จ. ปาวิสึสุ, ปวิสึสุ. กมฺเม ปาวิสียิตฺถ, ปวิสียิตฺถ, ปาวิสียิ, ปวิสียิ. ปวิสิสฺสติ, ปวิสิสฺสนฺติ. ปวิสียิสฺสเต, ปวิสิสฺสเต. ปาวิสิสฺส. ปาวิสียิสฺส อิจฺจาทิ.
นุท เขเป, นุทติ, นุทนฺติ.
ทิส อติสชฺชเน, อุทฺทิสติ, อุทฺทิสนฺติ.
ลิข เลขเน, ลิขติ, ลิขนฺติ.
ผุส สมฺผสฺเส, ผุสติ, ผุสนฺติ อิจฺจาทิ.
ตุทาทินโย.
หู, ภู สตฺตายํ, ตฺยาทฺยุปฺปตฺติ “ภูวาทิโต อ”อิติ อปฺปจฺจโย, “วา”ติ อธิกิจฺจ “โลปญฺเจตฺตมกาโร”ติ ภูวาทิโต ปรสฺส อปฺปจฺจยสฺส โลโป, “อญฺเญสุ จา”ติ วุทฺธิ. โส โหติ, เต โหนฺติ, “กฺวจิ ธาตู”ติอาทินา ปรสรสฺส โลโป. โหสิ, โหถ. โหมิ, โหม. ภาเว หูยเต.
ตถา โหตุ, โหนฺตุ. โหหิ, อนการปรตฺตา หิโลโป น ภวติ, โหถ. โหมิ, โหม. ภาเว หูยตํ.
สตฺตมิยํ สรโลปาทิ, เหยฺย, เหยฺยุํ. เหยฺยาสิ, เหยฺยาถ. เหยฺยามิ, เหยฺยาม. เหยฺยํ วา. ภาเว หูเยถ.
หิยฺยตฺตนิยํ อปฺปจฺจยโลเป “กฺวจิ ธาตู”ติอาทินา หูธาตุสฺสอูการสฺส อุวาเทโส. อหุวา, อหุวุ, อหุวู. อหุว, อหุโว, อหุวตฺถ. อหุวํ, อหุวมฺห. อหุวตฺถ, อหุวตฺถุํ. อหุวเส, อหุววฺหํ. อหุวึ, อหุวมฺหเส. ภาเว อหูยตฺถ.
อชฺชตนิมฺหิ “กฺวจิ ธาตู”ติอาทินา หูโต อีวิภตฺติสฺส โลโป รสฺสตฺตํ, โส อหุ, โลปาภาเว “กรสฺส กาสตฺตมชฺชตนิมฺหี”ติ เอตฺถ “สตฺตมชฺชตนิมฺหี”ติ โยควิภาเคน สาคโม, วุทฺธิ, อโหสิ, อเหสุํ, “กฺวจิ ธาตู”ติอาทินา โอการสฺเสกาโร. อหวุํ วา. อโหสิ, อโหสิตฺถ. อโหสึ, อหุํ, ปรสรสฺส โลโป, รสฺสตฺตญฺจ, อโหสิมฺห, อหุมฺห, รสฺสตฺตํ. ภาเว อหูยิตฺถ.
“หิ โลปํ วา”ติ อิโต “โลโป, วา”ติ จ วตฺตเต.
๔๙๐. โหติสฺสเร’โหเห ภวิสฺสนฺติมฺหิ สฺสสฺส จ.
หูอิจฺเจตสฺส ธาตุสฺส สโร เอห โอห เอตฺตมาปชฺชเต ภวิสฺสนฺติมฺหิ วิภตฺติมฺหิ, สฺสสฺส จ โลโป โหติ วา. อิการาคโม, สรโลปาทิ.
เหหิติ, เหหินฺติ. เหหิสิ, เหหิถ. เหหามิ, เหหาม. โลปาภาเว—เหหิสฺสติ, เหหิสฺสนฺติ. เหหิสฺสสิ, เหหิสฺสถ. เหหิสฺสามิ,เหหิสฺสาม. โอหาเทเส— โหหิติ, โหหินฺติ. โหหิสิ, โหหิถ. โหหามิ, โหหาม. ตถา โหหิสฺสติ, โหหิสฺสนฺติ. โหหิสฺสสิ, โหหิสฺสถ. โหหิสฺสามิ, โหหิสฺสาม. เอการาเทเส— เหติ, เหนฺติ. เหสิ, เหถ. เหมิ, เหม. เหสฺสติ, เหสฺสนฺติ. เหสฺสสิ, เหสฺสถ. เหสฺสามิ, เหสฺสาม. ภาเว หูยิสฺสเต.
กาลาติปตฺติยํ อหวิสฺส, อหวิสฺสํสุ. อหุยิสฺสถ อิจฺจาทิ.
หู, ภู สตฺตายํ, ภู อิตีธ อนุปุพฺโพ, ตฺยาทฺยุปฺปตฺติ
อปฺปจฺจยสฺส โลปวุทฺธิโย, อนุโภติ, อนุโภนฺติ. อนุโภสิ, อนุโภถ. อนุโภมิ, อนุโภม.
กมฺเม อนุภูยติ, อนุภูยนฺติ. ตถา อนุโภตุ, อนุโภนฺตุ. อนุโภหิ, อนุโภถ.อนุโภมิ, อนุโภม. อนุภูยตุ, อนุภูยนฺตุ. อนุภเว, อนุภเวยฺย. อนุภูเยยฺย.
อนุโภสิ, อนุภวิ. อนุโภสฺสติ, อนุโภสฺสนฺติ. อนุโภสฺสสิ, อนุโภสฺสถ.
อนุโภสฺสามิ, อนุโภสฺสาม. อนุภวิสฺสติ วา. อนุโภสฺส, อนุภวิสฺส วาอิจฺจาทิ.
สี สเย อปฺปจฺจยโลโป, วุทฺธิ จ, เสติ, เสนฺติ. เสสิ, เสถ. เสมิ, เสม.
เสเต, เสนฺเต อิจฺจาทิ. อปฺปจฺจยโลปาภาเว—
“สเร”ติ วตฺตเต, ธาตุคฺคหณญฺจ.
๔๙๑. เอ อย.
เอการสฺส ธาตฺวนฺตสฺส สเร ปเร อยาเทโส โหติ, สรโลปาทิ.
สยติ, สยนฺติ. สยสิ, สยถ. สยามิ, สยาม.
กมฺเม อติปุพฺโพ, “กฺวจิ ธาตฺวา”ทินา ยมฺหิ รสฺสสรสฺส ธาตฺวนฺตสฺส ทีโฆ, อติสียเต, อติสียนฺเต. อติสียติ, อติสียนฺติ. ภาเว สียเต.
ตถา เสตุ, เสนฺตุ. เสหิ, เสถ. เสมิ, เสม. สยตุ, สยนฺตุ. สย, สยาหิ, สยถ. สยามิ, สยาม. สยตํ, สยนฺตํ. สยสฺสุ, สยวฺโห. สเย, สยามเส. อติสียตํ, อติสียนฺตํ. อติสียตุ, อติสียนฺตุ. ภาเว สียตํ.
สเย, สเยยฺย, สเยยฺยุํ. อติสีเยยฺย. ภาเว สีเยถ. อสยิ, สยิ, อสยึสุ, สยึสุ, อสยุํ. สาคเม อติเสสิ, อติเสสุํ. กมฺเม อจฺจสียิตฺถ, อจฺจสียิ, อติสียิ. ภาเว สียิตฺถ. สยิสฺสติ, สยิสฺสนฺติ. อิการาคมาภาเว เสสฺสติ, เสสฺสนฺติ.
กมฺเม อติสียิสฺสถ, อติสียิสฺสติ. ภาเว สียิสฺสเต. อสยิสฺสา, อสยิสฺสํสุ. กมฺเม อจฺจสียิสฺสถ อิจฺจาทิ.
นี ปาปุณเน, ทฺวิกมฺมโกยํ, อชํ คามํ เนติ, เนนฺติ. เนสิ, เนถ. เนมิ, เนม.
โลปาภาเว นยติ, นยนฺติ อิจฺจาทิ. กมฺเม นียเต คามํ อโช เทวทตฺเตน, นียเร, นียนฺเต. นียติ, นียนฺติ. ตถา เนตุ, นยตุ. นียตํ, นียนฺตํ. นเย, นเยยฺย. นีเยถ, นีเยยฺย. อนยิ, นยิ, อนยึสุ, นยึสุ. วิเนสิ, วิเนสุํ. อนียิตฺถ, นียิตฺถ. นยิสฺสติ, เนสฺสติ. นยิสฺสเต, นียิสฺสเต, นียิสฺสติ. อนยิสฺส, อนียิสฺส อิจฺจาทิ.
ฐา คตินิวตฺติมฺหิ, “วา”ติ วตฺตเต.
๔๙๒. ฐา ติฏฺโฐ.
ฐาอิจฺเจตสฺส ธาตุสฺส ติฏฺฐาเทโส โหติ วา. ววตฺถิตวิภาสตฺโถยํ วาสทฺโท, อปฺปจฺจยโลโป. ติฏฺฐติ, ติฏฺฐนฺติ. ฐาติ, ฐนฺติ. โลปาภาเว “กฺวจิ ธาตู”ติอาทินา ฐาโต หการาคโม จ รสฺสตฺตํ, สํปุพฺโพ สณฺฐหติ, สณฺฐหนฺติ. เอตฺเต อธิฏฺเฐติ, อธิฏฺเฐนฺติ.
กมฺเม—
๔๙๓. ยมฺหิ ทา ธา มา ฐา หา ปา มห มถาทีนมี.
ภาวกมฺมวิสเย ยมฺหิ ปจฺจเย ปเร ทา ธา มา ฐา หาปา มห มถ อิจฺเจวมาทีนํ ธาตูนํ อนฺโต อีการมาปชฺชเต, นิจฺจตฺโถยมารมฺโภ. อุปฏฺฐียติ, อุปฏฺฐียนฺติ. หการาคเม รสฺสตฺตํ, อีการาคโม จ, ปติฏฺฐหียติ, ปติฏฺฐหียนฺติ. ภาเว ฐียเต.
ตถา ติฏฺฐตุ, ติฏฺฐนฺตุ. ฐาตุ, ฐนฺตุ. สณฺฐหตุ, สณฺฐหนฺตุ. ติฏฺเฐ, ติฏฺเฐยฺย. สณฺเฐ, สณฺเฐยฺย, สณฺเฐยฺยุํ. สณฺฐเห, สณฺฐเหยฺยุํ. อฏฺฐาสิ, อฏฺฐํสุ. สณฺฐหิ, สณฺฐหึสุ. ปติฏฺฐิสฺสติ, ปติฏฺฐิสฺสนฺติ. ฐสฺสติ, ฐสฺสนฺติ. ปติฏฺฐหิสฺสติ, ปติฏฺฐหิสฺสนฺติ. ปติฏฺฐิสฺส, ปติฏฺฐิสฺสํสุ. ปติฏฺฐหิสฺส, ปติฏฺฐหิสฺสํสุ อิจฺจาทิ.
ปา ปาเน, “วา”ติ วตฺตเต.
๔๙๔. ปา ปิโพ.
ปาอิจฺเจตสฺส ธาตุสฺส ปิพาเทโส โหติ วา. ววตฺถิตวิภาสตฺโถยํ วาสทฺโท.
ปิพติ. ปิพตุ. ปิเพยฺย. “กฺวจิ ธาตฺวา”ทินา พการสฺส วกาโร, ปิวติ, ปิวนฺติ. ปาติ, ปานฺติ, ปนฺติ วา. ปียเต, ปียนฺเต. ปียติ, ปียนฺติ. ปิวตุ. ปิเวยฺย. อปายิ, ปิวิ. ปิวิสฺสติ. อปิวิสฺส อิจฺจาทิ.
อส ภุวิ, วิภตฺตุปฺปตฺติ, อปฺปจฺจยโลโป, อส อิตีธ—
“อสสฺมา, อนฺตโลโป”ติ จ วตฺตเต.
๔๙๕. ติสฺส ตฺถิตฺตํ.
อสอิจฺเจตสฺมา ธาตุมฺหา ปรสฺส ติสฺส วิภตฺติสฺส ตฺถิตฺตํ โหติ, ธาตฺวนฺตสฺส โลโป จ. อตฺถิ.
“วา”ติ วตฺตเต.
๔๙๖. สพฺพตฺถาสสฺสาทิ โลโป จ.
สพฺพตฺถ วิภตฺติปฺปจฺจเยสุ จ อสอิจฺเจตาย ธาตุยา อาทิสฺส โลโป โหติ วา, ววตฺถิตวิภาสตฺโถยํ วาสทฺโท. สนฺติ.
“อสสฺมา, อนฺตโลโป”ติ จ อธิกาโร.
๔๙๗. สิมฺหิ จ.
อสธาตุสฺส อนฺตโลโป โหติ สิมฺหิ วิภตฺติมฺหิ จ.
ตฺวํ อสิ.
๔๙๘. ถสฺส ตฺถตฺตํ.
อสอิจฺเจตาย ธาตุยา ปรสฺส ถสฺส วิภตฺติสฺส ตฺถตฺตํ โหติ, ธาตฺวนฺตสฺส โลโป จ.
ตุมฺเห อตฺถ.
“วา”ติ วตฺตเต.
๔๙๙. อสสฺมา มิมานํ มฺหิมฺหา นฺตโลโป จ.
อสอิจฺเจตาย ธาตุยา ปราสํ มิ มอิจฺเจตาสํ วิภตฺตีนํ มฺหิมฺหอิจฺเจเต อาเทสา โหนฺติ วา,
ธาตฺวนฺตสฺส โลโป จ. อมฺหิ, อมฺห. อสฺมิ, อสฺม.
๕๐๐. ตุสฺส ตฺถุตฺตํ.
อสอิจฺเจตาย ธาตุยา ปรสฺส ตุสฺส วิภตฺติสฺส ตฺถุตฺตํ โหติ, ธาตฺวนฺตสฺส โลโป จ.
อตฺถุ. อสสฺสาทิโลโป จ, สนฺตุ. อาหิ, อตฺถ. อสฺมิ, อสฺม.
สตฺตมิยํ อสสฺสาทิโลโป, “กฺวจิ ธาตู”ติอาทินา อสโต เอยฺยเอยฺยุํ วิภตฺตีนํ อิยาอิยุญฺจ โหนฺติ. สิยา, สิยุํ. โลปาภาเว “กฺวจิ ธาตฺวา”ทินา อสโต เอยฺยาทีนํ สธาตฺวนฺตานํ สฺส สฺสุ สฺส สฺสถ สฺสํ สฺสามอาเทสา โหนฺติ. เอวมสฺส วจนีโย, อสฺสุ. อสฺส, อสฺสถ. อสฺสํ, อสฺสาม.
อชฺชตนิยํ อการาคโม, ทีโฆ จ, อาสิ, อาสึสุ, อาสุํ. อาสิ, อาสิตฺถ. อาสึ, อาสิมฺห.
“วา, อสสฺสา”ติ จ วตฺตเต.
๕๐๑. อสพฺพธาตุเก ภู.
อสสฺเสว ธาตุสฺส ภูอาเทโส โหติ วา อสพฺพธาตุเก. ภวิสฺสติ, ภวิสฺสนฺติ. อภวิสฺส, อภวิสฺสํสุ.
วาติ กิมตฺถํ? อาสุํ.
พฺรู วิยตฺติยํ วาจายํ, ตฺยาทฺยุปฺปตฺติ, อปฺปจฺจยโลโป จ.
“กฺวจี”ติ วตฺตเต.
๕๐๒. พฺรูโต อี ติมฺหิ.
พฺรูอิจฺเจตาย ธาตุยา ปโร อีการาคโม โหติ ติมฺหิ วิภตฺติมฺหิ กฺวจิ, วุทฺธิอวาเทสา, สรโลปาทิ. พฺรวีติ, พฺรูติ, “อญฺเญสุ จา”ติ สุตฺตานุวตฺติตวาคฺคหเณน พฺรูธาตุสฺส พฺยญฺชเน วุทฺธิ น โหติ, พหุวจเน “ฌลานมิยุวา สเร วา”ติ อูการสฺส สเร อุวาเทโส, พฺรุวนฺติ. “กฺวจิ ธาตฺวา”ทินา พฺรูโต ติอนฺตีนํ วา อ อุ อาเทสา พฺรูสฺส อาหาเทโส จ. อาห, อาหุ. พฺรูสิ, พฺรูถ. พฺรูมิ, พฺรูม. พฺรูเต, พฺรุวนฺเต. พฺรูเส, พฺรุววฺเห. พฺรุเว, พฺรูมฺเห. พฺรูตุ, พฺรุวนฺตุ.
พฺรูหิ, พฺรูถ. พฺรูมิ, พฺรูม. พฺรูตํ, พฺรุวนฺตํ. พฺรุเว, พฺรุเวยฺย, พฺรุเวยฺยุํ. พฺรุเวยฺยาสิ, พฺรุเวยฺยาถ. พฺรุเวยฺยามิ, พฺรุเวยฺยาม. พฺรุเวถ, พฺรุเวรํ. อพฺรุวา,อพฺรุวู.
ปโรกฺขายํ “พฺรูภูนมาหภูวา ปโรกฺขาย”นฺติ พฺรูธาตุสฺส อาหอาเทโส, สรโลปาทิ, สุปิเน กิร มาห, เตนาหุ โปราณา, อาหํสุ วา อิจฺจาทิ.
อชฺชตนิยํ อพฺรวิ, อพฺรุวิ, อพฺรวุํ. พฺรวิสฺสติ. อพฺรวิสฺส อิจฺจาทิ.
หน หึสาคตีสุ, ติมฺหิ กฺวจิ อปฺปจฺจยโลโป, หนฺติ, หนติ, หนนฺติ. หนสิ, หนถ. หนามิ, หนาม. กมฺเม “ตสฺส จวคฺค”อิจฺจาทินา ญตฺตํ, ทฺวิตฺตญฺจ, หญฺญเต, หญฺญนฺเต, หญฺญเร.
หญฺญติ, หญฺญนฺติ. หนตุ, หนนฺตุ. หเนยฺย.
“หนสฺสา”ติ วตฺตเต.
๕๐๓. วโธ วา สพฺพตฺถ.
หนอิจฺเจตสฺส ธาตุสฺส วธาเทโส โหติ วา สพฺพตฺถ วิภตฺติปฺปจฺจเยสุ,
ววตฺถิตวิภาสตฺโถยํ วาสทฺโท. วเธติ. วธียติ. วเธตุ. วธียตุ. วเธยฺย. อวธิ,
อวธึสุ. อหนิ, อหนึสุ. วธิสฺสติ, หนิสฺสติ. ขาเทเส ปฏิหงฺขามิ, ปฏิหนิสฺสามิ. อวธิสฺส, อหนิสฺส อิจฺจาทิ.
หูวาทินโย.
หุ ทานาทนหพฺยปฺปทาเนสุ, ตฺยาทฺยุปฺปตฺติ, อปฺปจฺจโย จ,
“กฺวจาทิวณฺณานเมกสฺสรานํ ทฺเวภาโว”ติ ทฺวิตฺตํ, “ปุพฺโพพฺภาโส”ติ อพฺภาสสญฺญา.
“อพฺภาเส”ติ วตฺตเต.
๕๐๔. หสฺส โช.
หการสฺส อพฺภาเส วตฺตมานสฺส โช โหติ.
“โลปญฺเจตฺต มกาโร”ติ อปฺปจฺจยโลโป, วุทฺธิ. ชุโหติ.
โลปาภาเว “ฌลานํ, สเร”ติ จ วตฺตมาเน—
๕๐๕. ยวการา จ.
ฌลสญฺญานํ อิวณฺณุวณฺณานํ ยการวการาเทสา โหนฺติ สเร ปเรติ อปทนฺตสฺส อุการสฺส วกาโร. ชุหฺวติ, ชุโหติ, ชุหฺวนฺติ, ชุโหนฺติ. ชุหฺวสิ, ชุโหสิ, ชุหฺวถ, ชุโหถ. ชุหฺวามิ, ชุโหมิ, ชุหฺวาม, ชุโหม. กมฺเม “กฺวจิ ธาตู”ติอาทินา ทีโฆ, หูยเต, หูยนฺเต. หูยติ, หูยนฺติ. ตถา ชุโหตุ, ชุโหนฺตุ, ชุหฺวนฺตุ วา. ชุเห, ชุเหยฺย, ชุเหยฺยุํ. อชุหวิ, อชุหวุํ. อชุโหสิ, อชุโหสุํ. อหูยิตฺถ อคฺคิ. ชุหิสฺสติ, ชุหิสฺสนฺติ. ชุโหสฺสติ, ชุโหสฺสนฺติ วา. อชุหิสฺส, อชุหิสฺสํสุ อิจฺจาทิ.
หา จาเค, ปุเร วิย ทฺเวภาวชาเทสอปฺปจฺจยโลปา.
“อพฺภาเส”ติ วตฺตเต.
๕๐๖. รสฺโส.
อพฺภาเส วตฺตมานสฺส สรสฺส รสฺโส โหติ.
ชหาติ, ชหนฺติ. ชหาสิ, ชหาถ. ชหามิ, ชหาม.
กมฺเม “ยมฺหิ ทาธามาฐาหาปามหมถาทีนมี”ติ ธาตฺวนฺตสฺส อีกาโร. หียเต, หียนฺเต, หียเร. หียติ, หียนฺติ. ตถา ชหาตุ, ชหนฺตุ. ชเห, ชเหยฺย, ชเหยฺยุํ. หีเยถ, หีเยยฺย. อชหาสิ, อชหึสุ, อชหาสุํ. ปชหิ, ปชหึสุ, ปชหํสุ, ปชหุํ. กมฺเม ปชหียิตฺถ, ปชหียิ. ปชหิสฺสติ, ปชหิสฺสนฺติ. หียิสฺสติ, หียิสฺสนฺติ. ปชหิสฺส, ปชหิสฺสํสุ อิจฺจาทิ.
ทา ทาเน, ตฺยาทฺยุปฺปตฺติ, ทฺเวภาวรสฺสตฺตานิ, อปฺปจฺจยสฺส โลโป,
ททาติ, ททนฺติ. ททาสิ, ททาถ. ททามิ, ททาม.
ทฺวิตฺตาภาเว มณฺฑูกคติยา “วา”ติ วตฺตเต.
๕๐๗. ทาธาตุสฺส ทชฺชํ.
ทาอิจฺเจตสฺส ธาตุสฺส สพฺพสฺส ทชฺชาเทโส โหติ วา, ววตฺถิตวิภาสตฺโถยํ วาสทฺโท, อปฺปจฺจยโลโป. ทชฺชติ, ทชฺชนฺติ. ทชฺชสิ, ทชฺชถ. ทชฺชามิ, ทชฺชาม.
ทชฺชาเทสาภาเว “โลปญฺเจตฺตมกาโร”ติ อปฺปจฺจยสฺส เอกาโร, ทานํ เทติ, เทนฺติ. เทสิ, เทถ.
“วา”ติ วตฺตเต.
๕๐๘. ทาทนฺตสฺสํ มิเมสุ.
ทาอิจฺเจตสฺส ธาตุสฺส อนฺตสฺส อํ โหติ วา มิมอิจฺเจเตสุ ปเรสุ, นิคฺคหีตสฺส วคฺคนฺตตฺตํ.
ทมฺมิ, ทมฺม. เทมิ, เทม. กมฺเม “ยมฺหิ ทาธา”อิจฺจาทินา อีกาโร, ทียเต, ทียนฺเต. ทียติ, ทียนฺติ. ทียฺยเต, ทียฺยนฺเต. ทียฺยติ, ทียฺยนฺติ วา อิจฺจาทิ.
ททาตุ, ททนฺตุ. ททาหิ, ททาถ. ททามิ, ททาม. ททตํ, ททนฺตํ. ททสฺสุ, ททวฺโห.
ทเท, ททามเส. ทชฺชตุ, ทชฺชนฺตุ อิจฺจาทิ. เทตุ, เทนฺตุ. เทหิ, เทถ. เทมิ, เทม.
กมฺเม ทียตํ, ทียนฺตํ. ทียตุ, ทียนฺตุ.
สตฺตมิยํ ทเท, ทเทยฺย, ทเทยฺยุํ. ทเทยฺยาสิ, ทเทยฺยาถ. ทเทยฺยามิ, ทเทยฺยาม.
ทเทถ, ทเทรํ. ทเทโถ, ทเทยฺยาวฺโห. ทเทยฺยํ, ทเทยฺยามฺเห. ทชฺเช, ทชฺเชยฺย.
“กฺวจิ ธาตู”ติอาทินา เอยฺยสฺสาตฺตญฺจ, ทชฺชา, ทชฺชุํ, ทชฺเชยฺยุํ.
ทชฺเชยฺยาสิ, ทชฺเชยฺยาถ. ทชฺชํ, เอยฺยามิสฺส อมาเทโส จ, ทชฺเชยฺยามิ,
ทชฺเชยฺยาม. ทฺวิตฺตาภาเว เทยฺย, เทยฺยุํ. เทยฺยาสิ, เทยฺยาถ. ทีเยถ, ทีเยยฺย.
หิยฺยตฺตนิยํ อททา, อททู. อทโท, อททตฺถ. อททํ, อททมฺห. อททตฺถ, อททมฺหเส.
กมฺเม อทียิตฺถ.
อชฺชตนิมฺหิ อททิ, อททึสุ, อททุํ. อทชฺชิ, อทชฺชึสุ. อทาสิ, อทํสุ. อทาสิ, อโท, อทิตฺถ. อทาสึ, อทาสิมฺห, อทมฺห. อทา ทานํ ปุรินฺทโท. กมฺเม อทียิตฺถ, อทียฺยิ.
ภวิสฺสนฺติยํ อิการาคโม, สรโลปาทิ, ททิสฺสติ, ททิสฺสนฺติ. ทชฺชิสฺสติ, ทชฺชิสฺสนฺติ. รสฺสตฺตํ, ทสฺสติ, ทสฺสนฺติ. ทสฺสสิ, ทสฺสถ. ทสฺสามิ, ทสฺสาม. ทสฺสเต. ทียิสฺสเต, ทียิสฺสติ.
กาลาติปตฺติยํ อททิสฺส, อทชฺชิสฺส, อทชฺชิสฺสา, อทสฺส, อทสฺสา, อทสฺสํสุ. อทียิสฺสถ, อทียิสฺส อิจฺจาทิ.
ธา ธารเณ, ปุเร วิย วิภตฺตุปฺปตฺติ, ทฺวิตฺตรสฺสตฺตานิ, อปฺปจฺจยโลโป จ, “ทุติยจตุตฺถานํ ปฐมตติยา”ติ ธการสฺส ทกาโร, ทธาติ, ทธนฺติ. อปิปุพฺโพ ตสฺส “เตสุ วุทฺธี”ติอาทินา อการโลโป, “กฺวจิ ธาตู”ติอาทินา ธการสฺส หกาโร, รสฺสตฺตญฺจ, ทฺวารํ ปิทหติ, ปิทหนฺติ. ทฺเวภาวาภาเว นิธึ นิเธติ, นิเธนฺติ. กมฺเม ธียเต, ธียติ, ปิธียเต, ปิธียติ.
ตถา ทธาตุ, ปิทหตุ, นิเธตุ, นิเธนฺตุ. ทเธ, ทเธยฺย, ปิทเห, ปิทเหยฺย, นิเธ, นิเธยฺย. ทธาสิ, ปิทหิ. ธสฺสติ, ปิทหิสฺสติ, ปริทเหสฺสติ. อธสฺส, ปิทหิสฺส อิจฺจาทิ.
ชุโหตฺยาทินโย.
อวุทฺธิกา ตุทาที จ, หูวาทิ จ ตถาปโร;
ชุโหตฺยาทิ จตุทฺเธวํ, เญยฺยา ภูวาทโย อิธ.
ภูวาทิคโณ.