ทุติยกณฺฑ
๔๓๒, ๓๖๒. ธาตุลิงฺเคหิ ปรา ปจฺจยา.
ธาตุลิงฺคอิจฺเจเตหิ ปรา ปจฺจยา โหนฺติ.
กโรติ, คจฺฉติ. โย โกจิ กโรติ, ตํ อญฺโญ “กโรหิ กโรหิ” อิจฺเจวํ พฺรวีติ, อถ
วา กโรนฺตํ ปโยชยติ = กาเรติ. สงฺโฆ ปพฺพตมิว อตฺตานมาจรติ = ปพฺพตายติ.
ตฬากํ สมุทฺทมิว อตฺตานมาจรติ = สมุทฺทายติ, สทฺโท จิจฺจิฏมิว อตฺตานมาจรติ = จิจฺจิฏายติ, วสิฏฺฐสฺส อปจฺจํ วาสิฏฺโฐ. เอวมญฺเญปิ โยเชตพฺพา.
๔๓๓, ๕๒๘. ติช คุป กิต มาเน หิ ข ฉ สา วา.
ติช คุป กิต มานุ อิจฺเจเตหิ ธาตูหิ ข ฉ ส อิจฺเจเต ปจฺจยา โหนฺติ วา.
ติติกฺขติ, ชิคุจฺฉติ, ติกิจฺฉติ, วีมํสติ.
วาติ กิมตฺถํ? เตชติ, โคปติ, มาเนติ.
๔๓๔, ๕๓๔. ภุช ฆส หร สุ ปาทีหิ ตุมิจฺฉตฺเถสุ.
ภุช ฆส หร สุ ปาอิจฺเจวมาทีหิ ธาตูหิ ตุมิจฺฉตฺเถสุ ข ฉ สอิจฺเจเต ปจฺจยา โหนฺติ วา.
โภตฺตุมิจฺฉติ=พุภุกฺขติ, ฆสิตุมิจฺฉติ=ชิฆจฺฉติ, หริตุมิจฺฉติ=ชิคีสติ, โสตุมิจฺฉติ=สุสฺสุสติ, ปาตุมิจฺฉติ=ปิวาสติ.
วาติ กิมตฺถํ? โภตฺตุมิจฺฉติ.
ตุมิจฺฉตฺเถสูติ กิมตฺถํ? ภุญฺชติ.
๔๓๕, ๕๓๖. อาย นามโต กตฺตูปมานาทาจาเร.
นามโต กตฺตูปมานา อาจารตฺเถ อายปจฺจโย โหติ.
สงฺโฆ ปพฺพตมิว อตฺตานมาจรติ = ปพฺพตายติ, ตฬากํ สมุทฺทมิว อตฺตานมาจรติ = สมุทฺทายติ,
สทฺโท จิจฺจิฏมิว อตฺตานมาจรติ = จิจฺจิฏายติ. เอวมญฺเญปิ โยเชตพฺพา.
๔๓๖, ๕๓๗. อียูปมานา จ.
นามโต อุปมานา อาจารตฺเถ จ อียปจฺจโย โหติ.
อฉตฺตํ ฉตฺตมิว อาจรติ =ฉตฺตียติ, อปุตฺตํ ปุตฺตมิว อาจรติ=ปุตฺตียติ.
อุปมานาติ กิมตฺถํ? ธมฺมํ อาจรติ.
อาจาเรติ กิมตฺถํ? อฉตฺตํ ฉตฺตมิว รกฺขติ. เอวมญฺเญปิ โยเชตพฺพา.
๔๓๗, ๕๓๘. นามมฺหา’ตฺติจฺฉตฺเถ.
นามมฺหา อตฺตโน อิจฺฉตฺเถ อียปจฺจโย โหติ.
อตฺตโน ปตฺตมิจฺฉติ = ปตฺตียติ. เอวํ วตฺถียติ, ปริกฺขารียติ, จีวรียติ, ธนียติ, ฆฏียติ.
อตฺติจฺฉตฺเถติ กิมตฺถํ? อญฺญสฺส ปตฺตมิจฺฉติ. เอวมญฺเญปิ โยเชตพฺพา.
๔๓๘, ๕๔๐. ธาตูหิ เณ ณย ณาเป ณาปยา การิตานิ เหตฺวตฺเถ.
สพฺเพหิ ธาตูหิ เณ ณย ณาเป ณาปยอิจฺเจเต ปจฺจยา โหนฺติ การิตสญฺญา จ เหตฺวตฺเถ.
โย โกจิ กโรติ, ตํ อญฺโญ“กโรหิ กโรหิ” อิจฺเจวํ พฺรวีติ, อถ วา กโรนฺตํ ปโยชยติ = กาเรติ, การยติ, การาเปติ, การา ปยติ. เย เกจิ กโรนฺติ, เต อญฺเญ“กโรถ กโรถ” อิจฺเจวํ พฺรุวนฺติ = กาเรนฺติ, การยนฺติ, การาเปนฺติ, การาปยนฺติ. โย โกจิ ปจติ, ตํ อญฺโญ“ปจาหิ ปจาหิ”อิจฺเจวํ พฺรวีติ, อถ วา ปจนฺตํ ปโยชยติ = ปาเจติ, ปาจยติ, ปาจาเปติ, ปาจาปยติ. เย เกจิ ปจนฺติ, เต อญฺเญ“ปจถ ปจถ” อิจฺเจวํ พฺรุวนฺติ = ปาเจนฺติ, ปาจยนฺติ, ปาจาเปนฺติ. ปาจาปยนฺติ. เอวํ ภเณติ, ภณยติ, ภณาเปติ, ภณาปยติ. ภเณนฺติ, ภณยนฺติ, ภณาเปนฺติ, ภณาปยนฺติ. ตถริว อญฺเญปิ โยเชตพฺพา.
เหตฺวตฺเถติ กิมตฺถํ? กโรติ, ปจติ.
อตฺถคฺคหเณน อลปจฺจโย โหติ, โชตลติ.
๔๓๙, ๕๓๙. ธาตุรูเป นามสฺมา ณโย จ.
ตสฺมา นามสฺมา ณยปจฺจโย โหติ การิตสญฺโญ จ ธาตุรูเป สติ.
หตฺถินา อติกฺกมติ มคฺคํ = อติหตฺถยติ, วีณาย อุปคายติ คีตํ = อุปวีณยติ, ทฬฺหํ กโรติ วีริยํ = ทฬฺหยติ, วิสุทฺธา โหติ รตฺติ = วิสุทฺธยติ.
จคฺคหเณน อาร อาลอิจฺเจเต ปจฺจยา โหนฺติ. สนฺตํ กโรติ = สนฺตารติ, อุปกฺกมํกโรติ = อุปกฺกมาลติ.
๔๔๐, ๔๔๕. ภาวกมฺเมสุ โย.
สพฺเพหิ ธาตูหิ ภาวกมฺเมสุ ยปจฺจโย โหติ.
ฐียเต, พุชฺฌเต, ปจฺจเต, ลพฺภเต, กรียเต, ยุชฺชเต, อุจฺจเต.
ภาวกมฺเมสูติ กิมตฺถํ? กโรติ, ปจติ, ปฐติ.
๔๔๑, ๔๔๗. ตสฺส จวคฺคยการวการตฺตํ สธาตฺวนฺตสฺส.
ตสฺส ยปจฺจยสฺส จวคฺคยการวการตฺตํ โหติ ธาตูนํ อนฺเตน สห ยถาสมฺภวํ.
วุจฺจเต, วุจฺจนฺเต, อุจฺจเต, อุจฺจนฺเต, ปจฺจเต, ปจฺจนฺเต. มชฺชเต, มชฺชนฺเต,
ยุชฺชเต, ยุชฺชนฺเต. พุชฺฌเต, พุชฺฌนฺเต, กุชฺฌเต, กุชฺฌนฺเต, อุชฺฌเต,
อุชฺฌนฺเต. หญฺญเต, หญฺญนฺเต. กยฺยเต, กยฺยนฺเต. ทิพฺพเต, ทิพฺพนฺเต.
๔๔๒, ๔๔๘. อิวณฺณาคโม วา.
สพฺเพหิ ธาตูหิ ยมฺหิ ปจฺจเย, ปเร อิวณฺณาคโม โหติ วา.
กรียเต, กรียติ, คจฺฉียเต, คจฺฉียติ.
วาติ กิมตฺถํ? กยฺยเต.
๔๔๓, ๔๔๙. ปุพฺพรูปญฺจ.
สพฺเพหิ ธาตูหิ ยปจฺจโย ปุพฺพรูปมาปชฺชเต วา.
วุฑฺฒเต, ผลฺลเต, ทมฺมเต, สกฺกเต, ลพฺภเต, ทิสฺสเต.
๔๔๔, ๕๐๑. ตถา กตฺตริ จ.
ยถา เหฏฺฐา ภาวกมฺเมสุ ยปจฺจยสฺส อาเทโส โหติ ตถา กตฺตริปิ ยปจฺจยสฺส อาเทโส กาตพฺโพ.
พุชฺฌติ, วิชฺฌติ, มญฺญติ, สิพฺพติ.
๔๔๕, ๔๓๓. ภูวาทิโต อ.
ภูอิจฺเจวมาทิโต ธาตุคณโต อปจฺจโย โหติ กตฺตริ.
ภวติ, ปฐติ, ปจติ, ชยติ.
๔๔๖, ๕๐๙. รุธาทิโต นิคฺคหิตปุพฺพญฺจ.
รุธอิจฺเจวมาทิโต ธาตุคณโต อปจฺจโย โหติ กตฺตริ, ปุพฺเพ นิคฺคหิตาคโม โหติ.
รุนฺธติ, ฉินฺทติ, ภินฺทติ.
จคฺคหเณน อิ อี เอ โออิจฺเจเต ปจฺจยา โหนฺติ นิคฺคหิตปุพฺพญฺจ.
รุนฺธิติ, รุนฺธีติ, รุนฺเธติ, รุนฺโธติ, สุมฺโภติ, ปริสุมฺโภติ.
๔๔๗, ๕๑๐. ทิวาทิโต โย.
ทิวุอิจฺเจวมาทิโต ธาตุคณโต ยปจฺจโย โหติ กตฺตริ.
ทิพฺพติ, ถิพฺพติ, ยุชฺฌติ, วิชฺฌติ, พุชฺฌติ.
๔๔๘, ๕๑๒. สฺวาทิโต ณุ ณา อุณา จ.
สุอิจฺเจวมาทิโต ธาตุคณโต ณุ ณา อุณาอิจฺเจเต ปจฺจยา โหนฺติ กตฺตริ.
อภิสุโณติ, อภิสุณาติ, สํวุโณติ, สํวุณาติ, อาวุโณติ, อาวุณาติ, ปาปุโณติ, ปาปุณาติ.
๔๔๙, ๕๑๓. กิยาทิโต นา.
กีอิจฺเจวมาทิโต ธาตุคณโต นาปจฺจโย โหติ กตฺตริ.
กิณาติ, ชินาติ, ธุนาติ, มุนาติ, ลุนาติ, ปุนาติ.
๔๕๐, ๕๑๗. คหาทิโต ปฺป ณฺหา.
คหอิจฺเจวมาทิโต ธาตุคณโต ปฺปณฺหาอิจฺเจเต ปจฺจยา โหนฺติ กตฺตริ.
เฆปฺปติ, คณฺหาติ.
๔๕๑, ๕๒๐. ตนาทิโต โอยิรา.
ตนุอิจฺเจวมาทิโต ธาตุคณโต โอ ยิรอิจฺเจเต ปจฺจยา โหนฺติ กตฺตริ.
ตโนติ, ตโนหิ, กโรติ, กโรหิ, กยิรติ, กยิราหิ.
๔๕๒, ๕๒๕. จุราทิโต, เณ ณยา.
จุรอิจฺเจวมาทิโต ธาตุคณโต เณ ณยอิจฺเจเต ปจฺจยา โหนฺติ กตฺตริ, การิตสญฺญา จ.
โจเรติ, โจรยติ, จินฺเตติ, จินฺตยติ, มนฺเตติ, มนฺตยติ.
๔๕๓, ๔๔๔. อตฺตโนปทานิ ภาเว จ กมฺมนิ.
ภาเว จ กมฺมนิ จ อตฺตโนปทานิ โหนฺติ.
อุจฺจเต, อุจฺจนฺเต, มชฺชเต, มชฺชนฺเต, ยุชฺชเต, ยุชฺชนฺเต, กุชฺฌเต,
กุชฺฌนฺเต, ลพฺภเต, ลพฺภนฺเต, กยฺยเต, กยฺยนฺเต.
๔๕๔, ๔๔๐. กตฺตริ จ.
กตฺตริ จ อตฺตโนปทานิ โหนฺติ.
มญฺญเต, โรจเต, โสจเต, พุชฺฌเต, ชายเต.
๔๕๕, ๕๓๐. ธาตุปฺปจฺจเยหิ วิภตฺติโย.
ธาตุนิทฺทิฏฺเฐหิ ปจฺจเยหิ ขาทิการิตนฺเตหิ วิภตฺติโย โหนฺติ.
ติติกฺขติ, ชิคุจฺฉติ, วีมํสติ, สมุทฺทายติ, ปุตฺตียติ, กาเรติ, ปาเจติ.
๔๕๖, ๔๓๐. กตฺตริ ปรสฺสปทํ.
กตฺตริ ปรสฺสปทํ โหติ.
กโรติ, ปจติ, ปฐติ, คจฺฉติ.
๔๕๗, ๔๒๔. ภูวาทโย ธาตโว.
ภูอิจฺเจวมาทโย เย สทฺทคณา, เต ธาตุสญฺญา โหนฺติ.
ภวติ, ภวนฺติ, จรติ, จรนฺติ, ปจติ, ปจนฺติ, จินฺตยติ, จินฺตยนฺติ, โหติ, โหนฺติ, คจฺฉติ, คจฺฉนฺติ.
อิติ อาขฺยาตกปฺเป ทุติโย กณฺโฑ.