นปุํสกลิงฺคราสิ

 

อการนฺตนปุํสก จิตฺตาทิราสิ

 

อถ นปุํสกลิงฺคํ ทีปิยเตฯ ตํ ปน ปญฺจวิธํ อทนฺตํ, อิทนฺตํ อีทนฺตํ, อุทนฺตํ, อูทนฺตนฺติฯ

 

๑๙๕. อํ นปุํสเก [ก. ๑๒๕; รู. ๑๙๘; นี. ๓๐๐]ฯ

นปุํสเก อโต สิสฺส อํ โหติฯ

 

จิตฺตํฯ

 

๑๙๖. โยนํ นิ [ก. ๒๑๘; รู. ๑๙๖; นี. ๔๔๕]ฯ

นปุํสเก อโต โยนํ นิ โหติฯ ‘โยโลปนีสู’ติ นิมฺหิ ทีโฆฯ

 

จิตฺตานิฯ

 

๑๙๗. นีนํ วา [ก. ๑๐๗; รู. ๖๙; นี. ๒๗๕; ‘นีน วา’ (พหูสุ)]ฯ

อโต นีนํ ฏา, เฏ โหนฺติ วาฯ

 

จิตฺตา, เห จิตฺต, เห จิตฺตา, เห จิตฺตานิ, เห จิตฺตา วา, จิตฺตํ, จิตฺตานิ, จิตฺเต, จิตฺเตนฯ เสสํ ปุริสสมํฯ

 

เอวํ ทกํ, อุทกํ, สุขํ, ทุกฺขํ, มุขํ, องฺคํ, ลิงฺคํ, สิงฺคํ, อฆํ, สจฺจํ, นจฺจํ, รชฺชํ, ปชฺชํ, อมฺพุชํ, ธญฺญํ, ถญฺญํ, อรญฺญํ, ปุญฺญํ, กิลิฏฺฐํ, ปิฏฺฐํ, ภณฺฑํ, ตุณฺฑํ, ญาณํ, ตาณํ, เลณํ, กรณํ, จรณํ, ฉตฺตํ, เขตฺตํ, เนตฺตํ, อมตํ, โสตํ, ปีฐํ, วตฺถํ, ปทํ, คทํ, อาวุธํ, กานนํ, ฆานํ, ฌานํ, ทานํ, ธนํ, วนํ, ปาปํ, ทุมํ, หทยํ, จีรํ, จีวรํ, กุลํ, มูลํ, พลํ, มงฺคลํ, ภิสํ, สีสํ, โลหํอิจฺจาทโยฯ

 

อิติ จิตฺตาทิราสิฯ

 

กมฺมาทิราสิ

 

กมฺมสทฺเท –

 

๑๙๘. นาสฺเสโน [ก. ๑๐๓; รู. ๗๙; นี. ๒๗๑]ฯ

กมฺมาทีหิ นาสฺส เอโน โหติ วาฯ

 

กมฺเมน, กมฺมนาฯ

 

‘ปุมกมฺมถามทฺธาน’นฺติ สุตฺเตน นา, สฺมาสุ อุตฺตํ, กมฺมุนา, กมฺมสฺส, กมฺมุโน, กมฺมสฺมา, กมฺมมฺหา, กมฺมนา, กมฺมุนา, กมฺมสฺส, กมฺมุโนฯ

 

๑๙๙. กมฺมาทิโต [ก. ๑๙๗; รู. ๑๒๕; นี. ๔๐๔]ฯ

กมฺมาทีหิ สฺมึโน นิ โหติ วาฯ

 

กมฺมสฺมึ, กมฺมมฺหิ, กมฺมนิ, กมฺเมฯ เสสํ จิตฺตสมํฯ

 

กมฺม จมฺม ฆมฺม อสฺม เวสฺม อทฺธ มุทฺธ อห พฺรหฺม อตฺตอาตุมา กมฺมาทิฯ กมฺมนิ, จมฺมนิฯ ‘‘กึ ฉนฺโท กิมธิปฺปาโย, เอโก สมฺมสิ ฆมฺมนี’’ติ [ชา. ๑.๑๖.๑] จ ‘‘กึ ปตฺถยํ มหาพฺรหฺเม, เอโก สมฺมสิ ฆมฺมนี’’ติ [ชา. ๑.๑๓.๘๓] จ ‘‘มา ตฺวํ จนฺเท ขลิ อสฺมนี’’ติ จ ‘‘ตมทฺทส มหาพฺรหฺมา, นิสินฺนํ สมฺหิ เวสฺมนี’’ติ จ ทิสฺสนฺติฯ อทฺธนิ, มุทฺธนิ, อหนิ, พฺรหฺมนิ, อตฺตนิ, อาตุมนิ, สพฺพเมตํ ปุพฺเพปิ วุตฺตเมว จฯ ตตฺถ ‘สมฺมสี’ติ อจฺฉสิ, ‘ฆมฺมนี’ติ คิมฺหกาเล อาตเป วา, ‘อสฺมนี’ติ ปาสาเณ, ‘เวสฺมนี’ติ ฆเรฯ

 

อิติ กมฺมาทิราสิฯ

 

๒๐๐. อํ นปุํสเก [ก. ๑๒๕; รู. ๑๙๘; นี. ๓๐๐; ‘อํงํ นปุํสเก’ (พหูสุ)?]ฯ

นปุํสเก สิมฺหิ นฺตุสฺส อํ โหติ วาฯ สิโลโปฯ

 

คุณวํ กุลํฯ

 

ปกฺเข –

 

สิมฺหิ มหาวุตฺตินา นฺตุสฺส อนฺโต อ โหติ, ตโต สิสฺส อํ โหติ, คุณวนฺตํ กุลํฯ

 

‘ยฺวาโท นฺตุสฺสา’ติ ยฺวาทีสุ นฺตุสฺสนฺตสฺส อตฺตํ, คุณวนฺตานิ, คุณวนฺตา, เห คุณว, เห คุณวา, เห คุณวนฺตานิ, เห คุณวนฺตา, คุณวํ, คุณวนฺตํ, คุณวนฺตานิ, คุณวนฺเต, คุณวนฺเตน, คุณวตา กุเลนฯ สพฺพํ ปุลฺลิงฺคสมํฯ

 

สติมํ กุลํ, สติมนฺตํ กุลํ อิจฺจาทิฯ

 

คจฺฉํ กุลํ, คจฺฉนฺตํ กุลํ, คจฺฉนฺตานิ กุลานิ อิจฺจาทิฯ

 

อิติ อการนฺตนปุํสกราสิฯ

 

อิการนฺตนปุํสกราสิ

 

อฏฺฐิ ติฏฺฐติ, อฏฺฐี ติฏฺฐนฺติฯ

 

๒๐๑. ฌลา วา [ก. ๒๑๗; รู. ๑๙๙; นี. ๔๔๔]ฯ

นปุํสเก ฌ, ลโต โยนํ นิ โหติ วาฯ ‘โยโลปนีสู’ติ ทีโฆฯ

 

อฏฺฐีนิ, เห อฏฺฐิ, เห อฏฺฐี, เห อฏฺฐีนิ, เห อฏฺฐี วา, อฏฺฐิํ, อฏฺฐินํ, อฏฺฐีนิ, อฏฺฐี, อฏฺฐินา, อฏฺฐีหิ, อฏฺฐีภิฯ เสสํ มุนิสมํฯ

 

สมาเสปิ สมฺมาทิฏฺฐิ กุลํ, สมฺมาทิฏฺฐีนิ กุลานิ อิจฺจาทิ, โยนํ โน, เน นตฺถิฯ

 

สฺมึมฺหิ สมฺมาทิฏฺฐิสฺมึ, สมฺมาทิฏฺฐิมฺหิ, สมฺมาทิฏฺฐินิ, สมฺมาทิฏฺฐิเน กุเล, อริยวุตฺติเน กุเล อิติ วตฺตพฺพํฯ

 

เอวํ อกฺขิ, อจฺฉิ, สตฺถิ, ทธิ, วาริ อิจฺจาทโยฯ

 

อิติ อิการนฺตนปุํสกราสิฯ

 

อีการนฺตนปุํสกราสิ

 

อีการนฺเต ‘เอกวจนโยสฺวโฆน’นฺติ สุตฺเตน สิมฺหิ รสฺโส, ทณฺฑิ กุลํ, ทณฺฑีนิ กุลานิ, โยนํ โลเป ทณฺฑีฯ

 

‘เค วา’ติ รสฺโส, เห ทณฺฑิ, เห ทณฺฑี วา, เห ทณฺฑีนิ, เห ทณฺฑี, ทณฺฑิํ, ทณฺฑินํ, ทณฺฑีนิ, ทณฺฑี, ทณฺฑินา, ทณฺฑีหิ, ทณฺฑีภิฯ ปุลฺลิงฺคสมํฯ

 

สมาเสปิ สีฆยายิ จิตฺตํ, สีฆยายีนิ, สีฆยายี, เห สีฆยายิ, เห สีฆยายี วา, เห สีฆยายีนิ, เห สีฆยายี, สีฆยายิํ, สีฆยายินํ, สีฆยายีนิ อิจฺจาทิฯ

 

เอวํ สุขการิ ทานํ, จกฺกี, ปกฺขี, สุขี, สิขี อิจฺจาทโย กุลสมฺพนฺธิโน จ เวทิตพฺพาฯ

 

อิติ อีการนฺตนปุํสกราสิฯ

 

อุการนฺตนปุํสกราสิ

 

อายุ ติฏฺฐติ, ‘ฌลา วา’ติ โยนํ นิตฺเต โลเป จ ทีโฆ, อายูนิ, อายู, เห อายุ, เห อายู, เห อายูนิ, เห อายู, อายุํ, อายุนํ, อายูนิ, อายูฯ เสสํ ภิกฺขุสมํฯ

 

อายุสทฺโท ปุลฺลิงฺเคปิ วตฺตติ, ‘‘ปุนรายุ จ เม ลทฺโธ [ที. นิ. ๒.๓๖๙], อายุญฺจ โว กีวตโก นุ สมฺม [ชา. ๑.๑๕.๒๐๕], อายุ นุ ขีโณ มรณญฺจ สนฺติเก, น จายุ ขีโณ มรณญฺจ ทูเร’’ติ ปาฬิปทานิฯ

 

เอวํ จกฺขุ, หิงฺคุ, สิคฺคุ, ชตุ, วตฺถุ, มตฺถุ, มธุ, ธนุ, ติปุ, ทารุ, วสุ, อสฺสุ อิจฺจาทโยฯ

 

๒๐๒. อมฺพาทีหิ [ก. ๒๑๗; รู. ๑๙๙; นี. ๔๔๔; ‘อมฺพาทีหิ’ (พหูสุ)]ฯ

อมฺพุ, ปํสุอิจฺจาทีหิ สฺมึโน นิ โหติ วาฯ

 

ผลํ ปตติ อมฺพุนิ, ปุปฺผํ ยถา ปํสุนิ อาตเป คตํฯ เสสํ อายุสมํฯ จิตฺรคุ, วหคุ, ทิคุ อิจฺจาทโยปิ อุการนฺตปกติกา เอวาติฯ

 

อิติ อุการนฺตนปุํสกราสิฯ

 

อูการนฺตนปุํสกราสิ

 

สิมฺหิ รสฺโส, โคตฺรภุ ญาณํ, โคตฺรภูนิ, โคตฺรภู, เห โคตฺรภุ, เห โคตฺรภู, เห โคตฺรภูนิ, เหโคตฺรภู, โคตฺรภุํ, โคตฺรภุนํ, โคตฺรภูนิ, โคตฺรภูฯ เสสํ ปุลฺลิงฺคสมํฯ เอวํ สยมฺภุ ญาณํ, อภิภุ ฌานํ อิจฺจาทิฯ

 

อิติ อูการนฺตนปุํสกราสิฯ

 

นปุํสกลิงฺคราสิ นิฏฺฐิโตฯ