สพฺพาทิราสิ
อถ สพฺพนามานิ ทีปิยนฺเตฯ
สพฺพ, กตร, กตม, อุภย, อิตร, อญฺญ, อญฺญตร, อญฺญตม, ปุพฺพ, ปร, อปร, ทกฺขิณ, อุตฺตร, อธร, ย, ต, ตฺย, เอต, อิม, อมุ, กึ, เอก, อุภ, ทฺวิ,ติ, จตุ, ตุมฺห, อมฺห อิมานิ อฏฺฐวีสติ สพฺพนามานิ นามฯ สพฺเพสํ ลิงฺคตฺถานํ สาธารณานิ นามานิ สพฺพนามานิฯ
ตตฺถ สพฺพสทฺโท สกลตฺโถฯ
กตร, กตมสทฺทา ปุจฺฉนตฺถาฯ
อุภยสทฺโท ทฺวินฺนํ อวยวานํ สมุทายตฺโถฯ
อิตรสทฺโท เอกโต วุตฺตสฺส ปฏิโยคีวจโนฯ
อญฺญสทฺโท ยถาธิคตมฺหา อปรวจโนฯ
อญฺญตร, อญฺญตมสทฺทา อนิยมตฺถาฯ
ปุพฺพาทโย สทฺทา ทิสา, กาลาทิววตฺถานวจนาฯ
ยสทฺโท อนิยมตฺถวจโนฯ
ต, ตฺยสทฺทา ปรมฺมุเข ทูรวจนาฯ
เอตสทฺโท ปรมฺมุเข สมีปวจโน, สมฺมุเข ทูรวจโนฯ อฏฺฐกถายํ ปน ‘‘เอเตติ จกฺขุปถํ อติกฺกมิตฺวา ทูรคเต สนฺธายาหา’’ติ [ชา. อฏฺฐ ๔.๑๕.๑๐๔] วุตฺตํ, ตสฺมา ตสทฺทตฺเถปิ วตฺตติฯ
อิมสทฺโท สมฺมุเข สมีปวจโนฯ
อมุสทฺโท ทูรวจโนฯ สมีป, ทูรตา จ ปริกปฺปพุทฺธิวเสนาปิ โหติฯ
กึสทฺโท ปุจฺฉนตฺโถฯ
เอกสทฺโท สงฺขฺยตฺโถ อญฺญตฺโถ จฯ
อุภสทฺโท ทฺวิสทฺทปริยาโยฯ
ตตฺถ ตฺยสทฺโทปิ พหุลํ ทิสฺสติฯ ขิฑฺฑา ปณิหิตา ตฺยาสุ, รติ ตฺยาสุ ปติฏฺฐิตา, พีชานิ ตฺยาสุ รุหนฺติ [ชา. ๒.๒๑.๑๒๐], กถํ นุ วิสฺสเส ตฺยมฺหิ [ชา. ๑.๑๖.๒๘๘], อถ วิสฺสสเต ตฺยมฺหิอิจฺจาทิ [ชา. ๒.๒๒.๑๔๗๔]ฯ
‘อิตฺถิยมตฺวา’ติ อาปจฺจโย, ฆสญฺโญ, สิโลโป, สพฺพา อิตฺถี, สพฺพา, สพฺพาโย, เห สพฺเพ, เห สพฺพา, เห สพฺพาโย, สพฺพํ, สพฺพา, สพฺพาโย, สพฺพาย, สพฺพาหิ, สพฺพาภิ, สพฺพายฯ
๒๐๓. ฆปาสสฺส สฺสา วา [ก. ๑๗๙, ๖๒; รู. ๒๐๔, ๒๐๖; นี. ๓๖๕, ๒๐๙]ฯ
ฆ, ปสญฺเญหิ สพฺพนาเมหิ สสฺส สฺสา โหติ วาฯ
๒๐๔. โฆสฺสํสฺสาสฺสายํติํสุ [ก. ๖๖; รู. ๒๐๕; นี. ๒๑๓]ฯ
สฺสมาทีสุ โฆ รสฺโส โหติฯ
สพฺพสฺสาฯ
๒๐๕. สํสานํ [ก. ๑๖๘; รู. ๒๐๓; นี. ๓๕๓, ๓๖๘]ฯ
สพฺพาทีหิ นํวจนสฺส สํ, สานํ โหนฺติฯ
สพฺพาสํ, สพฺพาสานํ, สพฺพาย, สพฺพาหิ, สพฺพาภิ, สพฺพาย, สพฺพสฺสา, สพฺพาสํ, สพฺพาสานํ, สพฺพาย, สพฺพายํฯ
๒๐๖. สฺมึโน สฺสํ [ก. ๑๗๙, ๖๒; รู. ๒๐๔, ๒๐๖; นี. ๓๖๕, ๒๐๙]ฯ
สพฺพาทีหิ สฺมึโน สฺสํ โหติ วาฯ
สพฺพสฺสํ, สพฺพาสุฯ
สทฺทนีติยํ นา, สฺมา, สฺมึนมฺปิ สฺสาเทโส วุตฺโต [นี. ๓๖๖]ฯ ‘‘ตสฺสา กุมาริกาย สทฺธิํ [ปารา. ๔๔๓], กสฺสาหํ เกน หายามี’’ติ [ปารา. ๒๙๐] ปาฬิฯ อิธ ปน สุตฺตวิภตฺเตน สาธิยติฯ สพฺพสฺสา กตํ, สพฺพสฺสา อเปติ, สพฺพสฺสา ฐิตํฯ
สพฺโพ ปุริโสฯ
๒๐๗. โยนเมฏ [ก. ๑๖๔; รู. ๒๐๐; นี. ๓๔๗]ฯ
อการนฺเตหิ สพฺพาทีหิ โยนํ เอฏ โหติฯ
สพฺเพ ปุริสาฯ
อโตตฺเวว? สพฺพา อิตฺถิโย, อมู ปุริสาฯ
เห สพฺพ, เห สพฺพา, เห สพฺเพ, สพฺพํ, สพฺเพ, สพฺเพนฯ
๒๐๘. สพฺพาทีนํ นํมฺหิ จ [ก. ๑๐๒; รู. ๒๐๒; นี. ๒๗๐]ฯ
นํมฺหิ จ สุ, หิสุ จ สพฺพาทีนํ อสฺส เอ โหติฯ
สพฺเพหิ, สพฺเพภิ, สพฺพสฺส, สพฺเพสํ, สพฺเพสานํ, สพฺพสฺมา, สพฺพมฺหา, สพฺเพหิ, สพฺเพภิ, สพฺพสฺส, สพฺเพสํ, สพฺเพสานํ, สพฺพสฺมึ, สพฺพมฺหิ, สพฺเพสุฯ
จูฬนิรุตฺติยํ ปน สฺมา, สฺมึนํ อา, เอตฺตํ วุตฺตํ, สพฺพา อเปติ, สพฺเพ ปติฏฺฐิตนฺติฯ ‘‘สพฺพา จ สวติ, สพฺพถา สวตี’’ติ จ ‘‘ตฺยาหํ มนฺเต ปรตฺถทฺโธ’’ติ [ชา. ๒.๒๒.๘๓๕] จ ปาฬีฯ ตตฺถ ‘ตฺยาห’นฺติ เต+อหํ, ตสฺมึ มนฺเตติ อตฺโถฯ
สพฺพนาเมหิ จตุตฺถิยา อายาเทโสปิ ทิสฺสติ, ‘‘ยาย โน อนุกมฺปาย, อมฺเห ปพฺพาชยี มุนิฯ โส โน อตฺโถ อนุปฺปตฺโต’’ติ [เถรคา. ๑๗๖] จ ‘‘ยาเยว โข ปนตฺถาย อาคจฺเฉยฺยาถ, ตเมว อตฺถํ สาธุกํ มนสิ กเรยฺยาถา’’ติ จ [ที. นิ. ๑.๒๖๓] ‘‘เนว มยฺหํ อยํ นาโค, อลํ ทุกฺขาย กายจี’’ติ [ชา. ๒.๒๒.๘๗๐] จ ปาฬีฯ
สพฺพํ จิตฺตํฯ
๒๐๙. สพฺพาทีหิฯ
สพฺพาทีหิ นิสฺส ฏา น โหติฯ
สพฺพานิ, สพฺพํ, สพฺพานิฯ เสสํ ปุลฺลิงฺคสมํฯ
พหุลาธิการา กฺวจิ นิสฺส ฏา, เฏปิ โหนฺติฯ ปาฬิยํ ปน นิสฺส ฏา, เฏปิ ทิสฺสนฺติ- ‘‘ยา ปุพฺเพ โพธิสตฺตานํ, ปลฺลงฺกวรมาภุเชฯ นิมิตฺตานิ ปทิสฺสนฺติ, ตานิ อชฺช ปทิสฺสเร [พุ. วํ. ๒.๘๒]ฯ กึ มาณวสฺส รตนานิ อตฺถิ, เย ตํ ชินนฺโต หเร อกฺขธุตฺโต’’ติ [ชา. ๒.๒๒.๑๓๙๐]ฯ เอวํ กตร, กตมสทฺทาปิ เญยฺยาฯ
อุภยสทฺเท อิตฺถิ, ปุเมสุ อุภยา, อุภโยติ ปฐเมกวจนรูปํ อปฺปสิทฺธํฯ มหาวุตฺตินา โยนํ โฏ วา โหติ, อุภโย อิตฺถิโย, อุภยํ อิตฺถิํ, อุภโย อิตฺถิโย, อุภยาย, อุภยาหิ, อุภยาภิฯ เสสํ สพฺพสมํฯ
อุภโย ปุริสา, อุภเย ปุริสา, อุภยํ, อุภโย, อุภเย, อุภเยน, อุภเยหิ, อุภเยภิ, อุภยสฺส, อุภเยสํ, อุภเยสานํฯ สพฺพสมํฯ
อุภยํ กุลํ ติฏฺฐติ, อุภยานิ, อุภยํ, อุภยานิฯ สพฺพสมํฯ ‘‘เอกรตฺเตน อุภโย, ตุวญฺจ ธนุเสข จ [ชา. ๑.๑๖.๒๓๙], โตเทยฺย, กปฺปา อุภโย, อิเธกรตฺติํ อุภโย วเสม, อุภเย เทวมนุสฺสา, อุภเย วสามเส’’ติ ปาฬิฯ
๒๑๐. สฺสํสฺสาสฺสาเยสิตเรกญฺเญติมานมิ [ก. ๖๓; รู. ๒๑๗; นี. ๒๑๐; ‘สฺสํสฺสาสฺสาเยสฺวิตเรกญฺเญภิมานมิ’ (พหูสุ)]ฯ
สฺสมาทีสุ อิตรา, เอกา, อญฺญา, เอตา, อิมาสทฺทานํ อิ โหติฯ
อิตริสฺสา กตํ, อิตริสฺสา เทติ, อิตริสฺสา อเปติ, อิตริสฺสา ธนํ, อิตริสฺสา, อิตริสฺสํ ฐิตํฯ เสสํ สพฺพสมํฯ
อญฺญา, อญฺญา, อญฺญาโย, อญฺญํ, อญฺญา, อญฺญาโย, อญฺญาย, อญฺญิสฺสา, อญฺญาหิ, อญฺญาภิ, อญฺญาย, อญฺญิสฺสา, อญฺญาสํ, อญฺญาสานํ, อญฺญิสฺสา, อญฺญาหิ, อญฺญาภิ, อญฺญาย, อญฺญิสฺสา, อญฺญาสํ, อญฺญาสานํ, อญฺญาย, อญฺญิสฺสา, อญฺญายํ, อญฺญิสฺสํ, อญฺญาสุฯ เสสลิงฺเคสุ สพฺพสมํฯ
‘‘อญฺญตริสฺสา อิตฺถิยา ปฏิพทฺธจิตฺโต โหตี’’ติ [ปารา. ๗๓] ปาฬิ, อิธ สุตฺตวิภตฺเตน สิชฺฌติฯ เสสํ อญฺญตร, อญฺญตเมสุ สพฺพสมํฯ
อิติ สพฺพาทิอฏฺฐกราสิฯ
ปุพฺพา อิตฺถี, ปุพฺพา, ปุพฺพาโย, ปุพฺพํ, ปุพฺพา, ปุพฺพาโย, ปุพฺพาย, ปุพฺพสฺสา, ปุพฺพาหิ, ปุพฺพาภิ, ปุพฺพาย, ปุพฺพสฺสา, ปุพฺพาสํ, ปุพฺพาสานํ, สตฺตมิยํ ปุพฺพาย, ปุพฺพสฺสา, ปุพฺพายํ, ปุพฺพสฺสํ, ปุพฺพาสุฯ
๒๑๑. ปุพฺพาทีหิ ฉหิ [ก. ๑๖๔; รู. ๒๐๐; นี. ๓๔๗; จํ. ๒.๑.๑๕; ปา. ๑.๑.๓๔]ฯ
เตหิ ฉหิ โยนํ เอฏ โหติ วาฯ
ปุพฺเพ, ปุพฺพา, ปเร, ปรา, อปเร, อปรา, ทกฺขิเณ, ทกฺขิณา, อุตฺตเร, อุตฺตรา, อธเร, อธราฯ ตตฺถ ‘ปุพฺเพ ปุพฺพา’ติ ปุรตฺถิมทิสาภาคา, ตตฺรฏฺฐกา วา อตฺถา, ปุราตนา วา สตฺตา สงฺขารา จฯ ‘‘ปุพฺพพุทฺธา, ปุพฺพเทวา, ปุพฺพาจริยา’’ติอาทีสุ ‘‘ปุพฺเพ พุทฺธา ปุพฺพพุทฺธา, ปุพฺพา พุทฺธา วา ปุพฺพพุทฺธา’’ติอาทินา อตฺโถ เวทิตพฺโพฯ เอวํ เสเสสุฯ
ปุพฺเพสํ, ปุพฺเพสานํ, ปเรสํ, ปเรสานํ, อปเรสํ, อปเรสานํ, ทกฺขิเณสํ, ทกฺขิเณสานํ, อุตฺตเรสํ, อุตฺตเรสานํ, อธเรสํ, อธเรสานํฯ เสสํ เญยฺยํฯ
ปุพฺพาทีหีติ กึ? สพฺเพฯ
ฉหีติ กึ? เย, เตฯ
๒๑๒. นาญฺญญฺจ นามปฺปธานา [จํ. ๒.๑.๑๐; ปา. ๑.๑.๒๗-๒๙]ฯ
สุทฺธนามภูตา จ สมาเส อปฺปธานภูตา จ สพฺพาทิโต ปุพฺเพ วุตฺตํ สพฺพาทิการิยํ อญฺญญฺจ อุปริ วุจฺจมานํ สพฺพาทิการิยํ น โหติฯ
ตตฺถ สุทฺธนามภูตํ สพฺพาทินาม น ชานาตีติ อตฺเถน พาลวาจโก อญฺญสทฺโท, อาชานาตีติ อตฺเถน มชฺเฌมคฺคผลญาณวาจโก อญฺญสทฺโท, อรหตฺตผลญาณวาจโก อญฺญสทฺโท, ‘ปุพฺโพ โลหิต’นฺติอาทีสุ ปุพฺพสทฺโท, อติเรกปรมาทิวาจโก ปรสทฺโท, ทิสากาลาทิโต อญฺเญสุ อตฺเถสุ ปวตฺตา ทกฺขิณุ’ตฺตรสทฺทา จ สงฺขฺยตฺถวาจิโต อญฺโญ เอกสทฺโท จาติ สพฺพเมตํ สุทฺธนามํ นาม, ตโต สพฺพาทิการิยํ นตฺถิฯ
อปฺปธาเน ทิฏฺฐปุพฺพ, คตปุพฺพ, ปิยปุพฺพ อิจฺจาทิฯ ตตฺถ ปุพฺเพ ทิฏฺโฐ ทิฏฺฐปุพฺโพ พุทฺโธ ปุริเสนฯ ปุพฺเพ ทิฏฺโฐ เยนาติ วา ทิฏฺฐปุพฺโพ ปุริโส พุทฺธํฯ เอวํ คตปุพฺโพ มคฺโค ปุริเสน, คตปุพฺโพ วา ปุริโส มคฺคํฯ ปิยา วุจฺจติ ภริยา, ปิยา ปุพฺพา ปุราณา เอตสฺสาติ ปิยปุพฺโพ, ปิโย วุจฺจติ ปติ, ปิโย ปุพฺโพ ยสฺสาติ ปิยปุพฺพาฯ เอเตหิ จ สพฺพาทิการิยํ นตฺถิฯ
๒๑๓. ตติยตฺถโยเค [นี. ๓๕๐; จํ. ๒.๑.๑๑; ปา. ๑.๑.๓๐]ฯ
ตติยตฺเถน ปเทน โยเค สพฺพาทิการิยํ นตฺถิฯ
มาเสน ปุพฺพานํ มาสปุพฺพานํฯ
๒๑๔. จตฺถสมาเส [ก. ๑๖๖; รู. ๒๐๙; นี. ๓๔๙; จํ. ๒.๑.๑๑; ปา. ๑.๑.๓๑]ฯ
จตฺถสมาโส วุจฺจติ ทฺวนฺทสมาโส, ตสฺมึ สพฺพาทิการิยํ นตฺถิฯ
ทกฺขิณา จ อุตฺตรา จ ปุพฺพา จ ทกฺขิณุตฺตรปุพฺพา, ทกฺขิณุตฺตรปุพฺพานํฯ
จตฺเถติ กึ? ทกฺขิณสฺสา จ ปุพฺพสฺสา จ ยา อนฺตรทิสาติ ทกฺขิณปุพฺพา, ทกฺขิณา จ สา ปุพฺพา จาติ ทกฺขิณปุพฺพา, ทกฺขิณปุพฺพสฺสา, ทกฺขิณปุพฺพสฺสํฯ
๒๑๕. เวฏ [ก. ๑๖๕; รู. ๒๐๘; นี. ๓๔๘; จํ. ๒.๑.๑๓; ปา. ๑.๑.๓๒]ฯ
จตฺถสมาเส โยนํ เอฏ โหติ วาฯ
กตรกตเม, กตรกตมา, อิตริตเร, อิตริตรา, อญฺญมญฺเญ, อญฺญมญฺญา, ปุพฺพปเร, ปุพฺพปรา, ปุพฺพาปเร, ปุพฺพาปรา อิจฺจาทิฯ
อิเมสุ ปุพฺพาทีสุ สฺมา, สฺมึนํ อา, เอตฺตํ โหติ, ปุพฺพา, ปุพฺเพ, ปรา, ปเร, อปรา, อปเร, ทกฺขิณา, ทกฺขิเณ, อุตฺตรา, อุตฺตเร, อธรา, อธเรฯ
อิติ ปุพฺพาทิฉกฺกราสิฯ
ยา อิตฺถี, ยา, ยาโย, ยํ, ยา, ยาโย, ยาย, ยสฺสา, ยาหิ, ยาภิ, ยาย, ยสฺสา, ยาสํ, ยาสานํ, ยาย, ยสฺสา, ยาหิ, ยาภิ, ยาย, ยสฺสา, ยาสํ, ยาสานํ, ยาย, ยสฺสา, ยายํ, ยสฺสํ, ยาสุฯ
โย ปุริโส, เย, ยํ, เย, เยน, เยหิ, เยภิ, ยสฺส, เยสํ, เยสานํ, ยสฺมา, ยมฺหา, เยหิ, เยภิ, ยสฺส, เยสํ, เยสานํ, ยสฺมึ, ยมฺหิ, เยสุฯ
ยํ จิตฺตํ, ยานิ จิตฺตานิ, ยํ, ยานิฯ เสสํ ปุลฺลิงฺคสมํฯ
๒๑๖. ตฺยเตตานํ ตสฺส โส [ก. ๑๗๔; รู. ๒๑๑; นี. ๓๖๐]ฯ
อนปุํสกานํตฺย, ต, เอตสทฺทานํ ตพฺยญฺชนสฺส โส โหติ สิมฺหิฯ สิโลโปฯ
สา อิตฺถี, ตา, ตาโย, อิตฺถิโย, ตํ, ตา, ตาโย, ตายฯ
๒๑๗. สฺสา วา เตติมามูหิ [ก. ๑๗๙, ๖๒; รู. ๒๐๔, ๒๐๖; นี. ๓๖๕-๖, ๒๐๙]ฯ
ฆ, ปสญฺเญหิ ตา, เอตา, อิมา, อมุสทฺเทหิ นาทีนํ ปญฺจนฺนํ เอกวจนานํ สฺสา โหติ วาฯ รสฺโสฯ
ตสฺสา กตํ, ตาหิ, ตาภิ, ตาย, ตสฺสาฯ
๒๑๘. ตาสฺสิ วา [ก. ๖๔; รู. ๒๑๖; นี. ๒๑๑]ฯ
สฺสํ, สฺสา, สฺสาเยสุ ฆสญฺญสฺส ตาสทฺทสฺส อิ โหติ วาฯ
ติสฺสาฯ
๒๑๙. เตติมาโต สสฺส สฺสาย [ก. ๖๕; รู. ๒๑๕; นี. ๒๑๒]ฯ
ตา, เอตา, อิมาหิ สสฺส สฺสายาเทโส โหติ วาฯ
ตสฺสาย, ติสฺสาย, ตาสํ, ตาสานํ, ตาย, ตสฺสา, ตสฺสาย, ติสฺสาย, ตาสํ, ตาสานํ, ตาย, ตายํ, ตสฺสา, ตสฺสํ, ติสฺสา, ติสฺสํ, ตาสุฯ
โส ปุริโส, เต ปุริสา, ตํ, เต, เตน, เตหิ, เตภิ, ตสฺส, เตสํ, เตสานํ, ตสฺมึ, ตมฺหิ, เตสุฯ
ตํ จิตฺตํ, ตานิ จิตฺตานิ, ตํ, ตานิฯ เสสํ ปุลฺลิงฺคสมํฯ
๒๒๐. ตสฺส โน สพฺพาสุ [ก. ๑๗๕; รู. ๒๑๒; นี. ๓๖๑]ฯ
ยฺวาทีสุ สพฺพาสุ วิภตฺตีสุ ตสฺส โน โหติฯ
เน ปุริสา, นํ, เน, เนหิ, เนภิ, เนสํ, เนสานํ, เนหิ, เนภิ, เนสํ, เนสานํ, นมฺหิ, เนสุฯ
เอตฺถ จ ‘สพฺพาสู’ติ วุตฺเตปิ ยา ยา วิภตฺติ ลพฺภติ, ตํ ตํ ญตฺวา โยเชตพฺพาฯ
นํ จิตฺตํ, เนหิ, เนภิฯ ปุลฺลิงฺคสมํฯ
๒๒๑. ฏ สสฺมาสฺมึสฺสายสฺสํสฺสาสํมฺหามฺหิสฺวิมสฺส จ [ก. ๑๗๖; รู. ๒๑๓; นี. ๓๖๒]ฯ
สาทีสุ ตสฺส จ อิมสฺส จ ฏ โหติ วาฯ
อสฺสา อิตฺถิยา กตํ, อสฺสา, อสฺสาย เทติฯ สํมฺหิ ทีโฆ [นี. ๓๖๘] – อาสํ อิตฺถีนํ, นาสํ กุชฺฌนฺติ ปณฺฑิตา [ชา. ๑.๑.๖๕], อสฺสา อเปติ, อสฺสา, อสฺสาย ธนํ, อาสํ ธนํ, ‘‘อภิกฺกโม สานํ ปญฺญายติ, โน ปฏิกฺกโม’’ติ [สํ. นิ. ๕.๑๙๖] เอตฺถ ‘สาน’นฺติ เวทนานํ, มหาวุตฺตินา ตสฺส สตฺตํฯ อสฺสา, อสฺสํ ฐิตํฯ
อสฺส ปุริสสฺส, อาสํ ปุริสานํฯ เนวาสํ เกสา ทิสฺสนฺติ, หตฺถปาทา จ ชาลิโน [ชา. ๒.๒๒.๒๒๒๑]ฯ อสฺมา, อมฺหา, อสฺส, อาสํ, อสฺมึ, อมฺหิฯ
อสฺส จิตฺตสฺสฯ ปุลฺลิงฺคสมํฯ
เอสา อิตฺถี, เอตา, เอตาโย, เอตํ, เอตา, เอตาโย, เอตาย, เอตสฺสา, เอติสฺสา กตํฯ
เอโส ปุริโส, เอเต, เอตํ, เอเต, เอเตนฯ
เอตํ จิตฺตํ, เอตานิ, เอตํ, เอตานิ, เอเตนฯ สพฺพํ ตสทฺทสมํ ฐเปตฺวา นตฺตํ, ฏตฺตญฺจฯ
๒๒๒. สิมฺหานปุํสกสฺสายํ [ก. ๑๗๒; รู. ๒๑๘; นี. ๓๐๖-๗; ‘สิมฺห…’ (พหูสุ)]ฯ
สิมฺหิ นปุํสกโต อญฺญสฺส อิมสฺส อยํ โหติฯ สิโลโปฯ
อยํ อิตฺถี, อิมา, อิมาโย, อิมํ, อิมา, อิมาโย, อิมาย, อิมสฺสา, อิมิสฺสา, อิมาหิ, อิมาภิ, อิมาย, อิมสฺสา, อิมสฺสาย, อิมิสฺสา, อิมิสฺสาย, อิมิสฺสํ, อสฺสา, อสฺสาย, อิมาสํ, อิมาสานํ, อาสํฯ ปญฺจมีรูปํ ตติยาสมํ, ฉฏฺฐีรูปํ จตุตฺถีสมํฯ อิมาย, อิมายํ, อิมสฺสา, อิมสฺสาย, อิมสฺสํ, อิมิสฺสา, อิมิสฺสาย, อิมิสฺสํ, อสฺสา, อสฺสํ, อิมาสุฯ
อยํ ปุริโส, อิเม, อิมํ, อิเมฯ
๒๒๓. นามฺหินิมิ [ก. ๑๗๑; รู. ๒๑๙; นี. ๓๕๗; ‘นามฺหนิมฺหิ’ (พหูสุ)]ฯ
นามฺหิ อนิตฺถิลิงฺเค อิมสฺส อน, อิมิอาเทสา โหนฺติฯ
อิมินา, อเนน, อิเมหิ, อิเมภิฯ
๒๒๔. อิมสฺสานิตฺถิยํ เฏ [ก. ๑๗๐; รู. ๒๒๐; นี. ๓๕๖]ฯ
อนิตฺถิลิงฺเค อิมสฺส เฏ โหติ วา สุ, นํ, หิสุฯ
เอหิ, เอภิ, อิมสฺส, อสฺส, อิเมสํ, อิเมสานํ, เอสํ, เอสานํ, อิมสฺมา, อิมมฺหา, อสฺมา, อมฺหา, อิเมหิ, อิเมภิ, เอหิ, เอภิ, อิมสฺส, อสฺส, อิเมสํ, อิเมสานํ, เอสํ, เอสานํ, อิมสฺมึ, อิมมฺหิ, อสฺมึ, อมฺหิ, อิเมสุ, เอสุฯ
‘‘อนมฺหิ ภทฺเท สุโสเณ, กินฺนุ ชคฺฆสิ โสภเน’’ติ [ชา. ๑.๕.๑๓๐ (อนมฺหิ กาเล สุโสณิ)] ปาฬิ- ‘อนมฺหี’ติ อิมสฺมึ ฐาเน, มหาวุตฺตินา สฺมึมฺหิ อนาเทโสฯ
อิมํ จิตฺตํฯ
๒๒๕. อิมสฺสิทํ วา [ก. ๑๒๙; รู. ๒๒๒; นี. ๓๐๕]ฯ
นปุํสเก อํ, สิสุ อิมสฺส เตหิ อํ, สีหิ สห อิทํ โหติ วาฯ
อิทํ จิตฺตํ, อิมานิ จิตฺตานิ, อิมํ, อิทํ, อิมานิ, อิมินา, อเนนฯ สพฺพํ ปุลฺลิงฺคสมํฯ
อิธ มิสฺสกรูปํ วุจฺจติ –
ยา, สา อิตฺถี, ยา, ตา อิตฺถิโย, ยํ, ตํ อิตฺถิํ, ยา, เอสา อิตฺถี, ยา, เอตา อิตฺถิโย, ยํ, เอตํ อิตฺถิํ, ยา, อยํ อิตฺถี, ยา, อิมา อิตฺถิโย, ยํ, อิมํ อิตฺถิํ, โย, โส ปุริโส, เย, เต ปุริสาอิจฺจาทโยฯ
‘‘ส โข โส กุมาโร วุทฺธิมนฺวายา’’ติ เอตฺถ โส โส กุมาโรติ, ‘เอเส เส เอเก เอกตฺเถ’ติ เอตฺถ เอโส โส เอโก เอกตฺโถติ วตฺตพฺพํฯ ตตฺถ ปุพฺพํ ปุพฺพํ อตฺถปทํ, ปรํ ปรํ พฺยญฺชนมตฺตํฯ ‘‘อยํ โส สารถิ เอตี’’ติ [ชา. ๒.๒๒.๕๑] เอตฺถ ปน ทฺเวปิ วิสุํ วิสุํ อตฺถปทานิ เอวาติฯ ยํ, ตํ, อิทนฺติ อิเม สทฺทา นิปาตรูปาปิ หุตฺวา ปาฬิวากฺเยสุ สญฺจรนฺติ สพฺพลิงฺควิภตฺตีสุ อภินฺนรูปาติฯ
๒๒๖. อิเมตานเมนานฺวาเทเส ทุติยายํ [นี. ๓๗๕-๖ ปิฏฺเฐ; ปา. ๒.๔.๓๔]ฯ
อนฺวาเทโส วุจฺจติ อนุกถนํ, ปุนกถนํ, อนฺวาเทสฐาเน อิม, เอตานํ เอนาเทโส โหติ ทุติยาวิภตฺตีสุฯ
อิมํ ภิกฺขุํ วินยํ อชฺฌาเปหิ, อโถ เอนํ ภิกฺขุํ ธมฺมํ อชฺฌาเปหิ, อิเม ภิกฺขู วินยํ อชฺฌาเปหิ, อโถ เอเน ภิกฺขู ธมฺมํ อชฺฌาเปหิ, เอตํ ภิกฺขุํ วินยํ อชฺฌาเปหิอิจฺจาทินา วตฺตพฺพํฯ ตเมนํ ภิกฺขเว นิรยปาลา [อ. นิ. ๓.๓๖], ยตฺวาธิกรณเมนํ ภิกฺขุํ อิจฺจาทีสุปิ [ที. นิ. ๑.๒๑๓] อนุกถนเมวฯ
๒๒๗. มสฺสามุสฺส [ก. ๑๗๓; รู. ๒๒๓; นี. ๓๕๙]ฯ
สิมฺหิ อนปุํสกสฺส อมุสฺส มสฺส โส โหติฯ
อสุ อิตฺถี, อมุ วา, อมู, อมุโย, อมุํ, อมู, อมุโย, อมุยา, อมุสฺสา, อมูหิ, อมูภิ, อมุยา, อมุสฺสา, อมูสํ, อมูสานํ, อมุยา, อมุสฺสา, อมูหิ, อมูภิ, อมุยา, อมุสฺสา, อมูสํ, อมูสานํ, อมุยา, อมุยํ, อมุสฺสา, อมุสฺสํ, อมูสุฯ
อสุ ปุริโส, อมุ วาฯ
๒๒๘. โลโปมุสฺมา [ก. ๑๑๘; รู. ๑๔๖; นี. ๒๙๓]ฯ
อมุโต โยนํ โลโป โหติฯ โว, โนปวาโทยํ [ก. ๑๑๙; รู. ๑๕๕; นี. ๒๙๔]ฯ
อมู, อมุํ, อมู, อมุนา, อมูหิ, อมูภิฯ
๒๒๙. น โน สสฺสฯ
อมุโต สสฺส โน น โหติฯ
อมุสฺสฯ
มหาวุตฺตินา สมฺหิ มุสฺส ทุตฺตํ, อทุสฺสฯ ปาฬิยํ ‘‘ทุสฺส เม เขตฺตปาลสฺส, รตฺติํ ภตฺตํ อปาภต’’นฺติ [ชา. ๑.๔.๖๒] เอตฺถ คาถาวเสน อ-การโลโปฯ อมูสํ, อมูสานํ, อมุสฺมา, อมุมฺหา, อมูหิ, อมูภิ, อมุสฺส, อทุสฺส, อมูสํ, อมูสานํ, อมุสฺมึ, อมุมฺหิ, อมูสุฯ
๒๓๐. อมุสฺสาทุํ [ก. ๑๓๐; รู. ๒๒๕; นี. ๓๐๘]ฯ
นปุํสเก อํ, สิสุ อมุสฺส เตหิ สห อทุํ โหติ วาฯ
อมุํ จิตฺตํ, อทุํ จิตฺตํ, อมูนิ, อมุํ, อทุํ, อมูนิฯ เสสํ ปุลฺลิงฺคสมํฯ ‘สกตฺเถ’ติ สุตฺเตน กปจฺจเย กเต สพฺพาทิรูปํ นตฺถิฯ อมุกา กญฺญา, อมุกา, อมุกาโยฯ อมุโก ปุริโส, อมุกา ปุริสาฯ อมุกํ จิตฺตํ, อมุกานิ จิตฺตานิ อิจฺจาทิฯ
๒๓๑. เก วาฯ
เก ปเร อมุสฺส มสฺส โส โหติ วาฯ
อสุกา อิตฺถี, อสุกา, อสุกาโยฯ อสุโก ปุริโส, อสุกา ปุริสาฯ อสุกํ กุลํ, อสุกานิ กุลานิฯ สพฺพํ กญฺญา, ปุริส, จิตฺตสมํฯ
‘อิตฺถิยมตฺวา’ติ เอตฺถ ‘อิตฺถิยํ อา’ติ วิภตฺตสุตฺเตน กึสทฺทโต อิตฺถิยํ อาปจฺจโยฯ
๒๓๒. กึสฺส โก [ก. ๒๒๗-๙; รู. ๒๗๐, ๒๒๖; นี. ๔๕๖-๗-๘? ‘กิสฺส โก สพฺพาสุ’ (พหูสุ)]ฯ
สพฺเพสุ วิภตฺติปจฺจเยสุ กึสฺส โก โหติฯ
กา อิตฺถี, กา, กาโย, กํ, กา, กาโย, กาย, กสฺสา อิจฺจาทิ สพฺพสมํฯ โก ปุริโส, เก ปุริสา, กํ, เก, เกน, เกหิ, เกภิ, กสฺสฯ
๒๓๓. กิ สสฺมึสุ วานิตฺถิยํฯ
อนิตฺถิลิงฺเค ส, สฺมึสุ กึสทฺทสฺส กิ โหติ วาฯ
กิสฺส, เกสํ, เกสานํ, กสฺมา, กมฺหา, เกหิ, เกภิ, กสฺส, กิสฺส, เกสํ, เกสานํ, กสฺมึ, กมฺหิ, กิสฺมึ, กิมฺหิ, เกสุฯ
๒๓๔. กิมํสิสุ นปุํสเก [‘กิมํสิสุ สห นปุํสเก’ (พหูสุ)]ฯ
นปุํสเก อํ, สิสุ กึสทฺทสฺส เตหิ อํสีหิ สห กึ โหติฯ
กึ จิตฺตํ, กานิ, กึ, กํ วา, กานิฯ เสสํ ปุลฺลิงฺคสมํฯ อิทํ ปุจฺฉนตฺถสฺส สุทฺธกึสทฺทสฺส รูปํฯ
‘จิ’อิตินิปาเตน ยุตฺเต ปน เอกจฺจตฺถํ วา อปฺปตฺถํ วา วทติฯ กาจิ อิตฺถี, กาจิ อิตฺถิโย, กิญฺจิ อิตฺถิํ, กาจิ, กายจิ, กาหิจิ, กายจิ, กสฺสาจิ, กาสญฺจิ, กุโตจิ, กาหิจิฯ สตฺตมิยํ - กายจิ, กตฺถจิ, กาสุจิฯ
โกจิ ปุริโส, เกจิ, กิญฺจิ, เกจิ, เกนจิ, เกหิจิ, กสฺสจิ, เกสญฺจิ, กิสฺมิญฺจิ, กิมฺหิจิ, กตฺถจิ, เกสุจิฯ
กิญฺจิ กุลํ, กานิจิ กุลานิ, กิญฺจิ, กานิจิฯ เสสํ ปุลฺลิงฺคสมํฯ
ปุน ยสทฺเทน ยุตฺเต สกลตฺถํ วทติฯ ยา กาจิ อิตฺถี, ยากาจิ อิตฺถิโยฯ
โย โกจิ ปุริโส, เย เกจิ, ยํ กิญฺจิ, เย เกจิ เยน เกนจิ, เยหิ เกหิจิ, ยสฺส กสฺสจิ, เยสํ เกสญฺจิ ยโต กุโตจิ, เยหิ เกหิจิ, ยสฺส กสฺสจิ, เยสํเกสญฺจิ, ยสฺมึ กิสฺมิญฺจิ, ยมฺหิ กิมฺหิจิ, ยตฺถ กตฺถจิ, เยสุ เกสุจิฯ
ยํ กิญฺจิจิตฺตํ, ยานิ กานิจิ, ยํ กิญฺจิ, ยานิ กานิจิฯ เสสํ ปุลฺลิงฺคสมํฯ
สงฺขฺยาราสิ
เอกสทฺโท สงฺขฺยตฺเถ ปวตฺโต เอกวจนนฺโตว, อญฺญตฺเถ ปวตฺโต เอกพหุวจนนฺโตฯ
ตตฺถ สงฺขฺยตฺเถ – เอกา อิตฺถี, เอกํ, เอกาย, เอกิสฺสา อิจฺจาทิฯ ปุนฺนปุํสเกสุ เอกวจเนสุ ปุริส, จิตฺตรูปเมวฯ
อญฺญตฺเถ – เอกา อิตฺถี, เอกา อิตฺถิโย, เอกํ, เอกา, เอกาย, เอกิสฺสา, เอกาหิ, เอกาภิ อิจฺจาทิฯ
เอโก ปุริโส, เอเก, เอกํ, เอเก, เอเกน, เอเกหิ, เอเกภิ, เอกสฺส, เอเกสํ, เอเกสานํฯ ปุลฺลิงฺค สพฺพสมํฯ
เอกํ กุลํ, เอกานิ กุลานิ, เอกํ กุลํ, เอกานิ กุลานิฯ เสสํ ปุลฺลิงฺคสมํฯ
กปจฺจเย ปเร สพฺพาทิรูปํ นตฺถิฯ
‘‘เอกิกา สยเน เสตุ, ยา เต อมฺเพ อวาหริ [ชา. ๑.๔.๑๗๕]ฯ เอกากินี คหฏฺฐาหํ, มาตุยา ปริโจทิตา’’ติ [อป. เถรี ๒.๓.๑๘๘] ปาฬิ, เอกโก ปุริโส, เอกกํ, เอกเกนฯ เอกกํ กุลํ อิจฺจาทิ เอกวจนนฺตเมว, เอกกานํ พหุตฺเต วตฺตพฺเพ ทฺเว เอกกา, ทฺเว เอกเก, ทฺวีหิ เอกเกหีติ ลพฺภติฯ ‘‘ปญฺจาโล จ วิเทโห จ, อุโภ เอกา ภวนฺตุ เต’’ติ ปาฬิฯ อิมินา นเยน พหุวจนมฺปิ ลพฺภติฯ ‘เอกา’ติ มิสฺสกาฯ
ปฏิเสธยุตฺเต ปน อเนกา อิตฺถิโย, อเนกาสํ อิตฺถีนํฯ อเนเก ปุริสา, อเนเกสํ ปุริสานํฯ อเนกานิ กุลานิ, อเนเกสํ กุลานํฯ ปาฬิยํ ปน ‘‘เนกานิ ธญฺญคณานิ, เนกานิ เขตฺตคณานิ, เนกานํ ธญฺญคณานํ, เนกานํ เขตฺตคณาน’’นฺติปิ อตฺถิฯ
เอกจฺจ, เอกจฺจิย, กติ, พหุสทฺทาปิ อิธ วตฺตพฺพาฯ เอกจฺจา อิตฺถี, เอกจฺจา, เอกจฺจาโยติ สพฺพํ กญฺญาสมํฯ
เอกจฺโจ ปุริโสฯ
๑๓๕. เอกจฺจาทีหฺยโต [‘เอกจฺจาทีหโต’ (พหูสุ)]ฯ
อการนฺเตหิ เอกจฺจาทีหิ โยนํ เฏ โหติฯ
เอกจฺเจ ปุริสา, เอกจฺเจ ปุริเสฯ เสสํ ปุริสสมํฯ อาทิสทฺเทน อปฺเปกจฺจ, เอกติย, อุภาทโย สงฺคยฺหนฺติฯ อปฺเปกจฺเจ ปุริสา, เอกติเย ปุริสา, อุเภ ปุริสาฯ
เอกจฺจํ จิตฺตํฯ
๒๓๖. น นิสฺส ฏาฯ
เอกจฺจาทีหิ นิสฺส ฏา น โหติฯ
เอกจฺจานิ จิตฺตานิฯ เสสํ จิตฺตสมํฯ
เอกจฺจิย, เอกจฺเจยฺย, เอกติยสทฺทา กญฺญา, ปุริส, จิตฺตนยาฯ ‘‘อิตฺถีปิ หิ เอกจฺจิยา, เสยฺยา โปส ชนาธิป [สํ. นิ. ๑.๑๒๗]ฯ สจฺจํ กิเรวมาหํสุ, นรา เอกจฺจิยา อิธฯ กฏฺฐํ นิปฺลวิตํ เสยฺโย, น ตฺเวเวกจฺจิโย นโร’’ติ [ชา. ๑.๑.๗๓] จ ‘‘ปริวาริตา มุญฺจเร เอกจฺเจยฺยา’’ติ จ ‘‘น วิสฺสเส เอกติเยสู’’ติ จ ปาฬี – ตตฺถ ‘นิปฺลวิต’นฺติ อุทกโต อุพฺภตํฯ
กติสทฺโท พหุวจนนฺโตวฯ
๒๓๗. ฏิกติมฺหา [รู. ๑๒๐ ปิฏฺเฐ]ฯ
กติมฺหา โยนํ ฏิ โหติฯ
กติ อิตฺถิโย, กติ ปุริสา, กติ ปุริเส, กติ จิตฺตานิฯ กติหิ อิตฺถีหิ, กติหิ ปุริเสหิ, กติหิ จิตฺเตหิฯ
๒๓๘. พหุกตีนํ [‘พหุ กตินฺนํ’ (พหูสุ)]ฯ
นํมฺหิ พหุ, กตีนํ อนฺเต นุก โหติฯ
กตินฺนํ อิตฺถีนํ, กตินฺนํ ปุริสานํ, กตินฺนํ จิตฺตานํ, อยํ นาคโม พหุลํ น โหติ, ‘กตินํ ติถีนํ ปูรณี กติมี’ติ จ ทิสฺสติฯ ‘‘พหูนํ วสฺสสตานํ, พหูนํ วสฺสสหสฺสาน’’นฺติ จ ‘‘พหูนํ กุสลธมฺมานํ, พหูนํ อกุสลธมฺมาน’’นฺติ จ ‘‘พหูนํ วต อตฺถาย, อุปฺปชฺชิํสุ ตถาคตา’’ติ [วิ. ว. ๘๐๗] จ ปาฬีฯ
กติสุ อิตฺถีสุ, กติสุ ปุริเสสุ, กติสุ จิตฺเตสุฯ
พหุสทฺเท ทฺวีสุ นํวจเนสุ พหุนฺนํ, พหุนฺนนฺติ วตฺตพฺพํฯ เสสํ เธนุ, ภิกฺขุ, อายุสทิสํฯ
กปจฺจเย กญฺญา, ปุริส, จิตฺตสทิสํ, พหู อิตฺถิโย, พหุกา อิตฺถิโยฯ พหู ปุริสา, พหโว ปุริสา, พหุกา ปุริสาฯ พหูนิ จิตฺตานิ, พหุกานิ จิตฺตานิ อิจฺจาทินา วตฺตพฺพํฯ พหูนํ สมุทายาเปกฺขเน สติ เอกวจนมฺปิ ลพฺภติ, ‘‘พหุชนสฺส อตฺถาย พหุชนสฺส หิตาย, พหุโน ชนสฺส อตฺถาย หิตายา’’ติ [อ. นิ. ๑.๑๔๑] ปาฬิฯ
อุภสทฺโท พหุวจนนฺโตว, ‘อุภโคหิ โฏ’ติ โยนํ โฏ, อุโภ อิตฺถิโย, ปุริสา, กุลานิ คจฺฉนฺติ, อุโภ อิตฺถิโย, ปุริสา, กุลานิ ปสฺสติฯ
๒๓๙. สุหิสุภสฺโส [นี. ๓๑๓ (รู. ๑๐๙ ปิฏฺเฐ)]ฯ
สุ, หิสุ อุภสฺส อนฺโต โอ โหติฯ
อุโภหิ, อุโภสุฯ
๒๔๐. อุภินฺนํ [ก. ๘๖; นีรู. ๒๒๗; นี. ๓๔๑]ฯ
อุภมฺหา นํวจนสฺส อินฺนํ โหติฯ
อุภินฺนํฯ
สพฺพตฺถ อิตฺถิ, ปุริส, กุเลหิ โยเชตพฺพํฯ
๒๔๑. โยมฺหิ ทฺวินฺนํ ทุเวทฺเว [ก. ๑๓๒; รู. ๒๒๘; นิ. ๓๑๐]ฯ
โยสุ สวิภตฺติสฺส ทฺวิสฺส ทุเว, ทฺเว โหนฺติฯ ‘ทฺวินฺน’นฺติ วจนํ ทฺวิสฺส พหุวจนนฺตนิยมตฺถํฯ
ทฺเว อิตฺถิโย, ทฺเว ปุริสา, ทฺเว ปุริเส, ทฺเว จิตฺตานิ, ทุเว อิตฺถิโย, ทุเว ปุริสา, ทุเว ปุริเส, ทุเว จิตฺตานิ, ทฺวีหิ, ทฺวีภิฯ
๒๔๒. นํมฺหิ นุก ทฺวาทีนํ สตฺตรสนฺนํ [ก. ๖๗; นี. ๒๒๙; นี. ๒๑๔]ฯ
นํมฺหิ ปเร ทฺวาทีนํ อฏฺฐารสนฺตานํ สตฺตรสนฺนํ สงฺขฺยานํ อนฺเต นุก โหติฯ อุ-กาโร อุจฺจารณตฺโถฯ กานุพนฺธํ ทิสฺวา อนฺเตติ ญายติฯ
ทฺวินฺนํฯ
๒๔๓. ทุวินฺนํ นํมฺหิ [ก. ๑๓๒; รู. ๒๒๘; นี. ๒๔๔]ฯ
นํมฺหิ สวิภตฺติสฺส ทฺวิสฺส ทุวินฺนํ โหติ วาฯ
ทุวินฺนํ, ทฺวีหิ, ทฺวีภิ, ทฺวินฺนํ, ทุวินฺนํ, ทฺวีสุฯ มหาวุตฺตินา สุมฺหิ ทุเว โหติ, นาคสฺส ทุเวสุ ทนฺเตสุ นิมฺมิตา [วิ. ว. ๗๐๖], จกฺกานิ ปาเทสุ ทุเวสุ วินฺทติ [ที. นิ. ๓.๒๐๕]ฯ เอวญฺจ สติ ทุเวหิ, ทุเวภีติปิ สิทฺธเมว โหติ, อยํ ทฺวิสทฺโท อุภสทฺโท วิย อลิงฺโคฯ
๒๔๔. ติสฺโส จตสฺโส โยมฺหิ สวิภตฺตีนํ [ก. ๑๓๓; รู. ๒๓๐; นี. ๓๑๑]ฯ
อิตฺถิยํ โยสุ สวิภตฺตีนนฺติ, จตุนฺนํ ติสฺโส, จตสฺโส โหนฺติฯ
ติสฺโส อิตฺถิโย, จตสฺโส อิตฺถิโยฯ
มหาวุตฺตินา หิสุ จ ติสฺส, จตสฺสา โหนฺติ, ‘‘ติสฺเสหิ จตสฺเสหิ ปริสาหิ, จตสฺเสหิ สหิโต โลกนายโก’’ติ ปาฬีฯ ตีหิ, ตีภิ อิตฺถีหิ, จตูหิ, จตูภิ, จตุพฺภิ อิตฺถีหิฯ
๒๔๕. นํมฺหิ ติจตุนฺนมิตฺถิยํ ติสฺสจตสฺสา [ที. นิ. ๓.๒๐๕]ฯ
อิตฺถิยํ นํมฺหิติ, จตุนฺนํ ติสฺส, จตสฺสา โหนฺติฯ
ติสฺสนฺนํ อิตฺถีนํ, จตสฺสนฺนํ อิตฺถีนํ, ติณฺณํ อิตฺถีนํ, จตุนฺนํ อิตฺถีนํ, สมโณ โคตโม จตุนฺนํ ปริสานํ สกฺกโต โหติ, จตุนฺนํ ปริสานํ ปิโย โหติ มนาโปติ [ที. นิ. ๑.๓๐๔], ติสฺเสหิ, จตสฺเสหิ, ตีหิ, ตีภิ, จตูหิ, จตูภิ, จตุพฺภิ, ติสฺสนฺนํ, จตสฺสนฺนํ, ติณฺณํ, จตุนฺนํ, ตีสุ, จตูสุฯ
ปาฬิยํ ‘‘จตสฺเสหี’’ติ ทิฏฺฐตฺตา ติสฺเสสุ, จตสฺเสสูติปิ ทิฏฺฐเมว โหติฯ
๒๔๖. ปุเม ตโย จตฺตาโร [ก. ๑๓๓; รู. ๒๓๐; นี. ๓๑๑]ฯ
ปุลฺลิงฺเค โยสุ สวิภตฺตีนนฺติ, จตุนฺนํ ตโย, จตฺตาโร โหนฺติฯ
ตโย ปุริสา, ตโย ปุริเส, จตฺตาโร ปุริสา, จตฺตาโร ปุริเสฯ
๒๔๗. จตุโร จตุสฺส [ก. ๗๘, ๒๐๕, ๓๑; รู. ๑๖๐; นี. ๒๓๔; ‘จตุโร วา จตุสฺส’ (พหูสุ)]ฯ
ปุเม สวิภตฺติสฺส จตุสทฺทสฺส จตุโร โหติฯ
จตุโร ปุริสา, จตุโร ปุริเสฯ กถํ จตุโร นิมิตฺเต นาทสฺสิํ, จตุโร ผลมุตฺตเมติ? ‘‘ลิงฺควิปลฺลาสา’’ติ วุตฺติยํ วุตฺตํ, ตีหิ, ตีภิ, จตูหิ, จตูภิ, จตุพฺภิฯ
๒๔๘. อิณฺณํอิณฺณนฺนํ ติโต ฌา [ก. ๘๗; รู. ๒๓๑; นี. ๒๔๓; ‘ณฺณํณฺณนฺนํติโก ฌา’ (พหูสุ)]ฯ
ฌสญฺญมฺหา ติมฺหา นํวจนสฺส อิณฺณํ, อิณฺณนฺนํ โหนฺติฯ
ติณฺณํ, ติณฺณนฺนํ, จตุนฺนํ, ตีหิ, ตีภิ, จตูหิ, จตูภิ, จตุพฺภิ, ติณฺณํ, ติณฺณนฺนํ, จตุนฺนํ, ตีสุ, จตูสุฯ
๒๔๙. ตีณิจตฺตาริ นปุํสเก [ก. ๑๓๓; รู. ๒๓๐; นี. ๓๑๑]ฯ
นปุํสเก โยสุ สวิภตฺตีนนฺติ, จตุนฺนํ ตีณิ, จตฺตาริ โหนฺติฯ
ตีณิ จิตฺตานิ, จตฺตาริ จิตฺตานิฯ เสสํ ปุลฺลิงฺคสมํฯ
วจนสิลิฏฺฐตฺเต ปน สติ วิสทิสลิงฺควจนานมฺปิ ปทานํ อญฺญมญฺญสํโยโค โหติ, จตฺตาโร สติปฏฺฐานา [ที. นิ. ๓.๑๔๕], จตฺตาโร สมฺมปฺปธานา [ที. นิ. ๓.๑๔๕], ตโยมหาภูตา, ตโย มหาภูเต [ปฏฺฐา. ๑.๑.๕๘], สพฺเพ มาลา อุเปนฺติ มํ [ธุ. ๓.๖], สพฺเพ กญฺญา อุเปนฺติ มํ [ธุ. ๓.๖], สพฺเพ รตนา อุเปนฺติ มํ [ธุ. ๓.๖], สพฺเพ ยานา อุเปนฺติ มํ [ธุ. ๓.๖], อวิชฺชาย สติ สงฺขารา โหนฺติ, สงฺขาเรสุ สติ วิญฺญาณํ โหติ [สํ. นิ. ๒.๕๐] อิจฺจาทิฯ
คาถาสุ วิปลฺลาสาปิ พหุลํ ทิสฺสนฺติ, อญฺเญ ธมฺมานิ เทเสนฺติ, เอวํ ธมฺมานิ สุตฺวาน, สตญฺจ ธมฺมานิ สุกิตฺติตานิ สุตฺวา, อตฺถานิ จินฺตยิตฺวาน, อุตฺตมตฺถานิ ตยิ ลภิมฺหา, กึ ตฺวํ อตฺถานิ ชานาสิ, อิจฺเฉยฺยามิ ภนฺเต สตฺตปุตฺตานิ, สิวิปุตฺตานิ อวฺหย [ชา. ๒.๒๒.๒๒๓๕], ปุตฺตทารานิ โปเสนฺติ, พลีพทฺทานิ โสฬส อิจฺจาทิฯ
อิธ เสสสงฺขฺยานามานิ ทีปิยนฺเตฯ
๒๕๐. ฏ ปญฺจาทีหิ จุทฺทสหิ [ก. ๑๓๔; รู. ๒๕๑; นี. ๒๔๗]ฯ
ปญฺจาทีหิ อฏฺฐารสนฺเตหิ สงฺขฺยาสทฺเทหิ โยนํ ฏ โหติฯ
ปญฺจ อิตฺถิโย, ปญฺจ ปุริสา, ปุริเส, ปญฺจ จิตฺตานิ, ฉ อิตฺถิโยฯ
ฬาคเม ปน ‘‘อิตฺถิภาวา น มุจฺจิสฺสํ, ฉฬานิ คติโย อิมา’’ติ ปาฬิฯ
ฉ ปุริสา, ฉ ปุริเส, ฉ จิตฺตานิฯ เอวํ สตฺต, อฏฺฐ, นว, ทส, เอกาทส…เป.… อฏฺฐารสฯ
๒๕๑. ปญฺจาทีนํ จุทฺทสนฺนม [ก. ๙๐; รู. ๒๕๒; นี. ๒๔๗]ฯ
สุ, นํ, หิสุ ปญฺจาทีนํ จุทฺทสนฺนํ อสฺส อตฺตเมว โหติ, น เอตฺตํ วา ทีฆตฺตํ วา โหติฯ
ปญฺจหิ, ปญฺจนฺนํ, ปญฺจสุ, ฉหิ, ฉนฺนํ, ฉสุ, สตฺตหิ, สตฺตนฺนํ, สตฺตสุ, อฏฺฐหิ, อฏฺฐนฺนํ, อฏฺฐสุ, นวหิ, นวนฺนํ, นวสุ, ทสหิ, ทสนฺนํ, ทสสุ, เอกาทสหิ, เอกาทสนฺนํ, เอกาทสสุ…เป.… อฏฺฐารสหิ, อฏฺฐารสนฺนํ, อฏฺฐารสสุฯ
เอเต สพฺเพ อลิงฺคา พหุวจนนฺตา เอวฯ
‘อิตฺถิยมตฺวา’ติ วีส, ติํส, จตฺตาลีส, ปญฺญาเสหิ อาปจฺจโย, มหาวุตฺตินา สิมฺหิ รสฺโส สิโลโป จ, ‘นิคฺคหีต’นฺติ วิกปฺเปน นิคฺคหีตาคโม, วิกปฺเปน อํโลโป, นาทีนํ เอกวจนานํ ยาเทโส, วีส อิตฺถิโย, วีสํ อิตฺถิโย, วีส ปุริสา, วีสํ ปุริสา, วีส ปุริเส, วีสํ ปุริเส, วีส จิตฺตานิ, วีสํ จิตฺตานิ, วีสาย อิตฺถีหิ กมฺมํ กตํ, วีสาย ปุริเสหิ กมฺมํ กตํ, วีสาย กุเลหิ กมฺมํ กตํ, วีสาย อิตฺถีนํ, ปุริสานํ, กุลานํ, สตฺตมิยํ วีสาย อิตฺถีสุ, ปุริเสสุ, กุเลสุฯ
ติปจฺจเย วีสติ, ติํสติสทฺทาปิ สฏฺฐิ, สตฺตติ, อสีติ, นวุติสทฺทา วิย นิจฺจํ อิตฺถิ ลิงฺเคกวจนนฺตา เอว, สิ, อํโลโป, วีสติ อิตฺถิโย, วีสติ ปุริสา, ปุริเส, วีสติ กุลานิ, วีสติยา อิตฺถีหิ, อิตฺถีนํ, ปุริเสหิ, ปุริสานํ, กุเลหิ, กุลานํ, วีสติยา, วีสติยํ อิตฺถิ, ปุริส, กุเลสุ, เอวํ ยาวนวุติยา เวทิตพฺพาฯ วคฺคเภเท ปน สติ พหุวจนมฺปิ วิกปฺเปน ทิสฺสติ, ทฺเว วีสติโย อิจฺจาทิฯ
สตํ, สหสฺสํ, ทสสหสฺสํ, สตสหสฺสํ, ทสสตสหสฺสนฺติ อิเม นปุํสกลิงฺคาเยวฯ สงฺขฺเยยฺยปธาเน ปน อิตฺถิลิงฺเค วตฺตพฺเพ สหสฺสี, ทสสหสฺสี, สตสหสฺสีติ อิตฺถิลิงฺคํ ภวติฯ วคฺคเภเท ปน ทฺเว สตานิ, ตีณิ สตานิ, ทฺเว สหสฺสานิ, ตีณิ สหสฺสานิ อิจฺจาทีนิ ภวนฺติฯ โกฏิ, ปโกฏิ, โกฏิปโกฏิ, อกฺโขภิณีสทฺทา อิตฺถิลิงฺคา เอวฯ เสสํ สพฺพํ ยาวอสงฺขฺเยยฺยา นปุํสกเมวฯ
สหสฺสํ กาสิ นาม, ทสสหสฺสํ นหุตํ นาม, สตสหสฺสํ ลกฺขํ นามฯ
ทุวิธํ ปธานํ สงฺขฺยาปธานํ, สงฺขฺเยยฺยปธานญฺจฯ ปุริสานํ วีสติ โหติ, ปุริสานํ นวุติ โหติ, ปุริสานํ สตํ โหติ, สหสฺสํ โหติ อิจฺจาทิ สงฺขฺยาปธานํ นาม, วีสติ ปุริสา, นวุติ ปุริสา, สตํ ปุริสา, สหสฺสํ ปุริสา อิจฺจาทิ สงฺขฺเยยฺยปธานํ นามฯ
เอตฺถปิ วีสติสทฺโท อิตฺถิลิงฺเคกวจโน เอวฯ สต, สหสฺสสทฺทา นปุํสเกกวจนา เอวฯ สงฺขฺยาสทฺทานํ ปน ปทวิธานญฺจ คุณวิธานญฺจ สมาสกณฺเฑ อาคมิสฺสติฯ
สงฺขฺยาราสิ นิฏฺฐิโตฯ
๒๕๒. สิมฺหาหํ [ก. ๑๔๙; รู. ๒๓๒; นี. ๓๑๙; ‘สิมฺหหํ’ (พหูสุ)]ฯ
สิมฺหิ สวิภตฺติสฺส อมฺหสฺส อหํ โหติฯ
อหํ คจฺฉามิฯ
๒๕๓. มยมสฺมามฺหสฺส [ก. ๑๒๑; รู. ๒๓๓; นี. ๒๙๖]ฯ
โยสุ สวิภตฺติสฺส อมฺหสฺส กเมน มยํ, อสฺมา โหนฺติ วาฯ
มยํ คจฺฉาม, อสฺเม ปสฺสามิฯ
ปกฺเข –
‘โยนเมฏ’ อิติ วิธิ, อมฺเห คจฺฉามฯ
๒๕๔. ตุมฺหสฺส ตุวํตฺวํมฺหิ จ [ก. ๑๔๖; รู. ๒๓๖; นี. ๓๒๔; ‘ตุมฺหสฺส ตุวํตฺวมมฺหิจ’ (พหูสุ)]ฯ
สิมฺหิ จ อํมฺหิ จ สวิภตฺติสฺส ตุมฺหสฺส ตุวํ, ตฺวํ โหนฺติฯ
ตุวํ พุทฺโธ ตุวํ สตฺถา, ตุวํ มาราภิภู มุนิ [เถรคา. ๘๓๙], ตฺวํ โน สตฺถา อนุตฺตโร, ตุมฺเห คจฺฉถ, ตุวํ ปสฺสติ, ตฺวํ ปสฺสติฯ
๒๕๕. อํมฺหิ ตํ มํ ตวํ มมํ [ก. ๑๔๓-๔; รู. ๒๓๔-๕; นี. ๓๒๒]ฯ
อํมฺหิ สวิภตฺตีนํ ตุมฺหา’มฺหานํ ตํ, มํ, ตวํ, มมํ โหนฺติฯ
มํ ปสฺสติ, มมํ ปสฺสติ, ตํ ปสฺสติ, ตวํ ปสฺสติ, อมฺเห ปสฺสติ, ตุมฺเห ปสฺสติฯ
๒๕๖. ทุติยาโยมฺหิ วา [ก. ๑๖๒; รู. ๒๓๗; นี. ๓๔๕; ‘ทุติเย โยมฺหิ วา’ (พหูสุ)]ฯ
ทุติยาโยมฺหิ สวิภตฺตีนํ ตุมฺหา’มฺหานํ งานุพนฺธา อํ, อากํอาเทสา โหนฺติ วาฯ
อมฺหํ, อมฺหากํ ปสฺสติ, ตุมฺหํ, ตุมฺหากํ ปสฺสติฯ
๒๕๗. นาสฺมาสุ ตยามยา [ก. ๑๔๕, ๒๗๐; รู. ๒๓๘, ๑๒๐; นี. ๓๒๓, ๕๔๒]ฯ
นา, สฺมาสุ สวิภตฺตีนํ ตุมฺหา’มฺหานํ ตยา, มยา โหนฺติฯ
มยา กตํ, ตยา กตํ, มยา อเปติ, ตยา อเปติฯ
๒๕๘. ตยาตยีนํ ตฺว วา ตสฺส [ก. ๒๑๐; รู. ๒๓๙; นี. ๔๓๕]ฯ
ตยา, ตยีนํ ตสฺส ตฺว โหติ วาฯ
ตฺวยา กตํ, ตฺวยา อเปติ, อมฺเหหิ กตํ, ตุมฺเหหิ กตํฯ
๒๕๙. ตวมมตุยฺหํมยฺหํ เส [ก. ๑๔๑-๒; รู. ๒๔๑-๒; นี. ๓๒๑]ฯ
สมฺหิ สวิภตฺตีนํ ตุมฺหา’มฺหานํ ตวาทโย โหนฺติฯ
มม ทียเต, มยฺหํ ทียเต, ตว ทียเต, ตุยฺหํ ทียเตฯ
๒๖๐. นํเสสฺวสฺมากํมมํ [นี. ๔๓๘]ฯ
นํ, เสสุ สวิภตฺติสฺส อมฺหสฺส กเมน อสฺมากํ, มมํ โหนฺติฯ
มมํ ทียเต, อสฺมากํ ทียเตฯ
๒๖๑. งํงากํ นํมฺหิ [ก. ๑๖๑; รู. ๒๔๔; นี. ๓๔๔]ฯ
นํมฺหิ สวิภตฺตีนํ ตุมฺหา’มฺหานํ งานุพนฺธา อํ, อากํอาเทสา โหนฺติ วาฯ
อมฺหํ ทียเต, อมฺหากํ ทียเต, ตุมฺหํ ทียเต, ตุมฺหากํ ทียเตฯ ปญฺจมิยํ มยา, ตยา, ตฺวยา, ปุพฺเพ วุตฺตาวฯ
๒๖๒. สฺมามฺหิ ตฺวมฺหาฯ
สฺมามฺหิ สวิภตฺติสฺส ตุมฺหสฺส ตฺวมฺหา โหติฯ
ตฺวมฺหา อเปติ, อมฺเหหิ, ตุมฺเหหิ, มม, มมํ, มยฺหํ, ตว, ตุยฺหํ, อมฺหํ, อมฺหากํ, อสฺมากํ, ตุมฺหํ, ตุมฺหากํฯ
๒๖๓. สฺมึมฺหิ ตุมฺหมฺหานํ ตยิมยิ [ก. ๑๓๙; รู. ๒๔๕; นี. ๓๑๘]ฯ
สฺมึมฺหิ สวิภตฺตีนํ ตุมฺหา’มฺหานํ ตยิ, มยิ โหนฺติฯ
ตยิ, มยิ, ตฺวตฺเต ตฺวยิ, อมฺเหสุ, ตุมฺเหสุฯ
๒๖๔. สุมฺหามฺหสฺสาสฺมา [นี. ๔๓๘]ฯ
สุมฺหิ อมฺหสฺส อสฺมา โหติฯ
อสฺมาสุฯ
มหาวุตฺตินา โย, หิสุ อมฺหสฺส อสฺมาเทโส, โยนํ เอตฺตญฺจ, อสฺมา คจฺฉาม, อสฺเม ปสฺสติ, อสฺมาหิ กตํ, อสฺมากํ ทียเต, อสฺมาหิ อเปติ, อสฺมากํ ธนํ, อสฺมาสุ ฐิตํฯ ‘‘อสฺมาภิชปฺปนฺติ ชนา อเนกา’’ติ [ชา. ๑.๗.๖๘] ปาฬิ-อสฺเม อภิชปฺปนฺติ ปตฺเถนฺตีติ อตฺโถฯ ‘‘อสฺมาภิ ปริจิณฺโณสิ, เมตฺตจิตฺตา หิ นายกา’’ติ [อป. เถรี ๒.๒.๒๓๐] เถรีปาฬิ – ‘ปริจิณฺโณ’ติ ปริจาริโตฯ
จตุตฺถิยํ อสฺมากํ อธิปนฺนานํ, ขมสฺสุ ราชกุญฺชร [ชา. ๒.๒๑.๑๘๑] – ‘อธิปนฺนาน’นฺติ ทุกฺขาภิภูตานํฯ
ฉฏฺฐิยํ เอสสฺมากํ กุเล ธมฺโม [ชา. ๑.๔.๑๔๗], เอสา อสฺมากํ ธมฺมตาฯ
สตฺตมิยํ ยํ กิจฺจํ ปรเม มิตฺเต, กตมสฺมาสุ ตํ ตยาฯ ปตฺตา นิสฺสํสยํ ตฺวมฺหา, ภตฺติรสฺมาสุ ยา ตว [ชา. ๒.๒๑.๘๑] – ตตฺถ ‘ยํ กิจฺจ’นฺติ ยํ กมฺมํ กตฺตพฺพํ, ตว อสฺมาสุ ยา ภตฺติ, ตาย มยํ ตฺวมฺหา นิสฺสํสยตํ ปตฺตาติ อตฺโถฯ
๒๖๕. อปาทาโท ปทเตกวากฺเย [จํ. ๖.๓.๑๕; ปา. ๘.๑.๑๗, ๑๘]ฯ
อปาทาทิมฺหิ ปวตฺตานํ ปทโต ปเรสํ เอกวากฺเย ฐิตานํ ตุมฺหา’มฺหานํ วิธิ โหติฯ อธิการสุตฺตมิทํฯ
๒๖๖. โยนํหิสฺวปญฺจมฺยา โวโน [ก. ๑๔๗, ๑๕๑; รู. ๒๔๖, ๒๕๐; นี. ๓๒๕, ๓๒๙, ๓๓๐]ฯ
ปญฺจมีวชฺชิเตสุ โย, นํ, หิสุ ปเรสุ อปาทาโทปวตฺตานํ ปทโต ปเรสํ เอกวากฺเย ฐิตานํ สวิภตฺตีนํ ตุมฺหา’มฺหสทฺทานํ โว, โน โหนฺติ วาฯ
คจฺฉถ โว, คจฺฉถ ตุมฺเห, คจฺฉาม โน, คจฺฉาม อมฺเห, ปสฺเสยฺย โว, ปสฺเสยฺย ตุมฺเห, ปสฺเสยฺย โน, ปสฺเสยฺย อมฺเห, ทียเต โว, ทียเต ตุมฺหากํ, ทียเต โน, ทียเต อมฺหากํ, ธนํ โว, ธนํ ตุมฺหากํ, ธนํ โน, ธนํ อมฺหากํ, กตํ โว ปุญฺญํ, กตํ ตุมฺเหหิ ปุญฺญํ, กตํ โน ปุญฺญํ, กตํ อมฺเหหิ ปุญฺญํฯ
อปญฺจมฺยาติ กึ? นิสฺสฏํ ตุมฺเหหิ, นิสฺสฏํ อมฺเหหิฯ
อปาทาโทตฺเวว? พลญฺจ ภิกฺขูนมนุปฺปทินฺนํ, ตุมฺเหหิ ปุญฺญํ ปสุตํ อนปฺปกํ [ขุ. ปา. ๗.๑๒]ฯ
ปทโตตฺเวว? ตุมฺเห คจฺฉถ, อมฺเห คจฺฉามฯ
เอกวากฺเยตฺเวว? เทวทตฺโต ติฏฺฐติ คาเม, ตุมฺเห ติฏฺฐถ นคเรฯ
สวิภตฺตีนนฺตฺเวว? อรหติ ธมฺโม ตุมฺหาทิสานํฯ
๒๖๗. เตเม นาเส [ก. ๑๔๘, ๑๕๐; รู. ๒๔๗, ๒๔๙; นี. ๓๒๖, ๓๒๘; จํ. ๖.๓.๑๗; ปา. ๘.๑.๒๑]ฯ
นา, เสสุ ตาทิสานํ สวิภตฺตีนํ ตุมฺห, อมฺหสทฺทานํ เต, เม โหนฺติ วาฯ
กตํ เต ปุญฺญํ, กตํ ตยา ปุญฺญํ, กตํ เม ปุญฺญํ, กตํ มยา ปุญฺญํ, ทินฺนํ เต วตฺถํ, ทินฺนํ ตุยฺหํ วตฺถํ, ทินฺนํ เม วตฺถํ, ทินฺนํ มยฺหํ วตฺถํ, อิทํ เต รฏฺฐํ, อิทํ ตว รฏฺฐํ, อิทํ เม รฏฺฐํ, อิทํ มม รฏฺฐํฯ
๒๖๘. อนฺวาเทเส [จํ. ๖.๓.๒๐; ปา. ๘.๑.๒๓]ฯ
อนฺวาเทสฏฺฐาเน ตุมฺหา’มฺหสทฺทานํ โว, โน, เต, เมอาเทสา นิจฺจํ ภวนฺติ ปุนพฺพิธานาฯ
คาโม ตุมฺหากํ ปริคฺคโห, อโถ นครมฺปิ โว ปริคฺคโหฯ เอวํ เสเสสุฯ
๒๖๙. สปุพฺพา ปฐมนฺตา วา [‘สํปุพฺพา ปฐมนฺถา วา’ (มูลปาเฐ) จํ. ๖.๑.๒๑; ปา. ๘.๑.๒๖]ฯ
สํวิชฺชติ ปุพฺพปทํ อสฺสาติ สปุพฺพํ, สปุพฺพา ปฐมนฺตปทมฺหา ปเรสํ สวิภตฺตีนํ ตุมฺหา’มฺหสทฺทานํ โว, โน, เต, เมอาเทสา วิกปฺเปน โหนฺติ อนฺวาเทสฏฺฐาเนปิฯ
คาเม ปโฏ ตุมฺหากํ, อโถ นคเร กมฺพลํ โว, อโถ นคเร กมฺพลํ ตุมฺหากํ วาฯ เอวํ เสเสสุฯ
๒๗๐. น จวาหาเหวโยเค [จํ. ๖.๓.๒๒; ปา. ๘.๑.๒๔]ฯ
จ, วา, ห, อห, เอวสทฺเทหิ โยเค ตุมฺหา’มฺหานํ โว, โน, เต, เมอาเทสา น โหนฺติฯ
คาโม ตว จ มม จ ปริคฺคโห, คาโม ตว วา มม วา ปริคฺคโห อิจฺจาทิฯ
จาทิโยเคติ กึ? คาโม จ เต ปริคฺคโห, นครญฺจ เม ปริคฺคโหฯ
๒๗๑. ทสฺสนตฺเถนาโลจเน [จํ. ๖.๓.๒๓; ปา. ๘.๑.๒๕]ฯ
อาโลจนํ โอโลกนํ, อาโลจนโต อญฺญสฺมึ ทสฺสนตฺเถ ปยุชฺชมาเน ตุมฺหา’มฺหานํ โว, โน, เต, เมอาเทสา น โหนฺติฯ
คาโม ตุมฺเห อุทฺทิสฺส อาคโต, คาโม อมฺเห อุทฺทิสฺส อาคโต – ‘คาโม’ติ คามวาสี มหาชโนฯ
อนาโลจเนติ กึ? คาโม โว ปสฺสติ, คาโม โน ปสฺสติฯ
๒๗๒. อามนฺตนปุพฺพํ อสนฺตํว [‘อามนฺตณํ ปุพฺพมสนฺตํว’ (พหูสุ) จํ. ๖.๓.๒๔; ปา. ๘.๑.๗๒]ฯ
อามนฺตนภูตํ ปุพฺพปทํ อสนฺตํ วิย โหติ, ปทโตติ สงฺขฺยํ น คจฺฉติฯ
เทวทตฺต! ตว ปริคฺคโหฯ
๒๗๓. น สามญฺญวจนเมกตฺเถ [จํ. ๖.๓.๒๕; ปา. ๘.๑.๗๓]ฯ
ตุลฺยาธิกรณภูเต ปเท สติ ปุพฺพํ สามญฺญวจนภูตํ อามนฺตนปทํ อสนฺตํ วิย น โหติ, ปทโตติ สงฺขฺยํ คจฺฉติฯ
มาณวก ชฏิล! เต ปริคฺคโหฯ
สามญฺญวจนนฺติ กึ? มาณวก เทวทตฺต! ตุยฺหํ ปริคฺคโหฯ
เอกตฺเถติ กึ? เทวทตฺต! ยญฺญทตฺต! ตุมฺหากํ ปริคฺคโหฯ
๒๗๔. พหูสุ วา [จํ. ๖.๓.๒๖; ปา. ๘.๑.๗๔]ฯ
พหูสุ ชเนสุ ปวตฺตมานํ สามญฺญวจนภูตมฺปิ อามนฺตนปทํ เอกตฺเถ ปเท สติ อสนฺตํ วิย น โหติ วาฯ
พฺราหฺมณา คุณวนฺโต โว ปริคฺคโห, พฺราหฺมณา คุณวนฺโต ตุมฺหากํ ปริคฺคโหฯ
สพฺพาทิราสิ นิฏฺฐิโตฯ