นานาตฺตราสิ
๕๕๖. โช วุทฺธสฺสิยิฏฺเฐสุ [ก. ๒๖๒; รู. ๓๙๑; นี. ๕๑๓; จํ. ๔.๓.๕๐; ปา. ๕.๓.๖๑, ๖๒]ฯ
อิยิ’ฏฺฐปจฺจเยสุ ปเรสุ วุทฺธสทฺทสฺส โช โหติฯ
วุทฺธานํ อติสเยน วุทฺโธติ เชยฺโย, เชฏฺโฐฯ
๕๕๗. พาฬฺหนฺติกปสตฺถานํ สาธเนทสชา [ก. ๒๖๓, ๒๖๔, ๒๖๕; รู. ๓๙๒, ๓๙๓, ๓๙๔; นี. ๕๑๒, ๕๑๔, ๕๑๕; จํ. ๔.๓.๔๙, ๕๑; ปา. ๕.๓.๖๐, ๖๓; ‘… ทสา’ (พหูสุ)]ฯ
อิย, อิฏฺฐปจฺจเยสุ ปเรสุ พาฬฺห, อนฺติก, ปสตฺถสทฺทานํ สาธ, เนท, ส, ชาเทสา โหนฺติฯ
พาฬฺหานํ อติสเยน พาฬฺโหติ สาธิโย, สาธิฏฺโฐ, อนฺติกานํ อติสเยน อนฺติโกติ เนทิโย, เนทิฏฺโฐ, ปสตฺถานํ อติสเยน ปสตฺโถติ เสยฺโย, เสฏฺโฐ, เชยฺโย, เชฏฺโฐฯ
๕๕๘. กณกน อปฺปยุวานํ [ก. ๒๖๖, ๒๖๗; รู. ๓๙๕, ๓๙๖; นี. ๕๑๖, ๕๑๗; จํ. ๔.๓.๕๓; ปา. ๕.๓.๖๔]ฯ
อิย, อิฏฺฐปจฺจเยสุ ปเรสุ อปฺป, ยุวสทฺทานํ กณ, กนอาเทสา โหนฺติฯ
อปฺปานํ นวานํ อติสเยน อปฺโป นโวติ กณิโย, กณิฏฺโฐ, ยุวานํ ตรุณานํ อติสเยน ยุวา ตรุโณติ กนิโย, กนิฏฺโฐ, กนิเย วเย ภวา กญฺญาฯ
๕๕๙. โกสชฺชาชฺชว ปาริสชฺช สุหชฺช มทฺทวาริสฺยาส ภาชญฺญเถยฺยพาหุสจฺจา [ก. ๓๖๐, ๓๖๑; รู. ๓๘๗, ๓๘๘; นี. ๗๘๐, ๗๘๑; ‘…ริสฺสา…’’ (พหูสุ)]ฯ
ภาว, กมฺเมสุ ณานุพนฺเธ ปจฺจเย ปเร เอเต สทฺทา นิปจฺจนฺเตฯ ตตฺถ อชฺชว, มทฺทวา’สภสทฺทา ณมฺหิ สิชฺฌนฺติ, เสสา ณฺยมฺหิฯ
ตตฺถ อุชุโน ภาโว อชฺชวํ, อิมินา สุตฺเตน ณมฺหิ อุสฺส อตฺตํ, ‘อุวณฺณสฺสาวง…’ อิติ อุสฺส อวตฺตํฯ เอวํ มุทุโน ภาโว มทฺทวํ, อุสภสฺส ภาโว อาสภํ, อุสฺส อาตฺตํฯ กุสิตสฺส [กุสีตสฺส?] ภาโว โกสชฺชํ, อิมินา อิโลโป, ตฺยสฺส ชฺชตฺตํ, ปริสาสุ อุปฺปนฺโน ปาริสชฺโช [ที. นิ. ๒.๒๑๕], ทาคโม, สุหทโยว สุหโท, ยโลโป, สุหทสฺส ภาโว โสหชฺชํ [ชา. ๑.๕.๒๓], อิสิโน อิทํ อาริสฺยํ, อิสฺส อาริตฺตํ, อาชานิยสฺส [อาชานียสฺสาติปิ ทิสฺสติ] ภาโว อาชญฺญํ, ยโลโป, ปุน ‘โลโปวณฺณิวณฺณาน’นฺติ อิโลโป, ตโต ปรํ สนฺธิรูปํ, อาชานิโย เอว วา อาชญฺโญ [ชา. ๑.๑.๒๔], สกตฺเถ ณฺโย, เถนสฺส ภาโว, กมฺมํ วา เถยฺยํ, นสฺส ยตฺตํ, พหุสุตสฺส ภาโว พาหุสจฺจํ, อุสฺส อตฺตํ, ปุน สนฺธิรูปํฯ
๕๖๐. อธาตุสฺส เก [ปาณินิเย, จนฺเท จ ‘กาก’อิติ ปญฺจมฺยนฺตํ ทิสฺสเต] สฺยาทิโต เฆสฺสิ [ก. ๔๐๔; รู. ๓๗๐; นี. ๘๕๙]ฯ
‘เฆสฺสี’ติ เฆ+อสฺส+อิ, ฉปทมิทํ สุตฺตํฯ
อธาตุสฺส อวยวภูเต กกาเร ปเร ปุพฺพสฺส อการสฺส พหุลํ อิ โหติ กนิสฺสิเต เฆ อสฺยาทิโต ปเร สติฯ
พาลิกา, เอกิกา, หตฺถิโปติกา, มหลฺลิกา, กุมฺภการิกา, กมฺมการิกา, อนฺนทายิกา, อุปาสิกา, สาวิกา, ธมฺมวาจิกาฯ
อธาตุสฺสาติ กึ? กุลุปกา- ภิกฺขุนี, เธนุปกา, ขีรุปกา-วจฺฉี, อิธ ธาตฺวาเทโสปิ กกาโร ธาตุสญฺญํ ลภติเยวฯ
เกติ กึ? เวทนา, เจตนาฯ
อสฺยาทิโตติ กึ? พหุปริพฺพาชกา-ราชธานีฯ
อสฺสาติ กึ? พหุกตฺตุกา-สาลาฯ
เอตฺถ จ พหโว ปริพฺพาชกา ยสฺสา สา พหุปริพฺพาชกาติ วิคฺคโหฯ ปริพฺพาชกสทฺโท ปกติสฺยาทิสทฺโท โหติ, ตสฺมา กนิสฺสิตสฺส ฆสญฺญสฺส อาการสฺส สฺยาทิโต ปรตฺตา ปุพฺพสฺส อสฺส อิตฺตํ น ภวติฯ ยทิ ภเวยฺย, พหุกา ปริพฺพาชิกาโย ยสฺสนฺติ อตฺถปฺปสงฺโค สิยาติฯ
อิติ นานาตฺตราสิ นิฏฺฐิโตฯ
อิติ นิรุตฺติทีปนิยา นาม โมคฺคลฺลานพฺยากรณ-
ทีปนิยา ตทฺธิตกณฺโฑ ปญฺจโมฯ