จการนฺตธาตุ
โลจ ทสฺสเนฯ โลเจติ, โลจยติฯ โลจนํฯ รูปารมฺมณํ โลจยติ ปสฺสตีติ โลจนํ, จกฺขุฯ
กิจิ มทฺทเนฯ กิญฺเจติ, กิญฺจยติฯ กิญฺจนํ, อกิญฺจโนฯ
ตตฺถ กิญฺจนนฺติ ปลิโพโธฯ กิญฺเจติ สตฺเต มทฺทตีติ กิญฺจนํฯ กิญฺจนสทฺโท มทฺทนตฺเถ วตฺตติฯ มนุสฺสา หิ วีหึ มทฺทนฺตา โคณํ ‘‘กิญฺเจหิ กาปิล, กิญฺเจหิ กาปิลา’’ติ วทนฺติฯ
ปจิ วิตฺถาเรฯ ปญฺเจติ, ปญฺจยติฯ ปปญฺเจติ, ปปญฺจยติฯ ปปญฺจาฯ
เอตฺถ ปปญฺจาติ ตณฺหามานทิฎฺฐิโยฯ เอตา หิ อตฺตนิสฺสิตานํ สตฺตานํ สํสารํ ปปญฺเจนฺติ วิตฺถินฺนํ กโรนฺตีติ ปปญฺจาติ วุจฺจนฺติฯ อถ วา ปปญฺเจนฺติ ยตฺถ สยํ อุปฺปนฺนา ตํสนฺตานํ วิตฺถาเรนฺติ จิรํ ฐเปนฺตีติ ปปญฺจาฯ โลกิยา ปน ‘‘อมฺหากํ ตุมฺเหหิ สทฺธึ กเถนฺตานํ ปปญฺโจ โหตี’’ติอาทีนิ วทนฺตา กาลสฺส จิรภาวํ ปปญฺโจติ วทนฺติ, สาสเน ปน ทฺวยมฺปิ ลพฺภติฯ
สิจฺจ กุฑฺฑเนฯ สิจฺเจติ, สิจฺจยติฯ
วญฺจุ ปลมฺภเนฯ ปลมฺภนํ อุปลาปนํฯ วญฺเจติ, วญฺจยติฯ วญฺจโก, วญฺจนํฯ ภูวาทิคเณ ปน วญฺจธาตุ คตฺยตฺเถ วตฺตติฯ ‘‘สนฺติ ปาทา อวญฺจนา’’ติ หิ ปาฬิ
จจฺจ อชฺฌยเนฯ จจฺเจติ, จจฺจยติฯ
จุ จวเนฯ จาเวติ, จาวยติฯ อญฺโญ ‘‘จุ สหเน’’ อิติ พฺรุเตฯ จาเวติ, จาวยติ, สหตีติ อตฺโถฯ
อญฺจุ วิเสสเนฯ อญฺเจติ, อญฺจยติฯ
โลจ ภาสายํฯ โลเจติ, โลจยติฯ โลจนํ, โลจยติ สมวิสมํ อาจิกฺขนฺตํ วิย ภวตีติ โลจนํ, จกฺขุฯ
รจ ปติยตเนฯ รเจติ, รจยติฯ รจนา, วิรจิตํ, เกสรจนา, คาถารจนาฯ
สูจ เปสุญฺเญฯ ปิสุณภาโว เปสุญฺญํฯ สูเจติ, สูจยติฯ สูจโกฯ
ปจฺจ สํยมเนฯ ปจฺเจติ, ปจฺจยติฯ
ริจ วิโยชนสมฺปชฺชเนสุฯ เรเจติ, เรจยติฯ เสฎฺฐิปุตฺตํ วิเรเจยฺยฯ วิเรเจติ, วิเรจยติฯ วิเรจโก, วิเรจนํฯ
วจ ภาสเนฯ วเจติ, วจยติฯ ภูวาทิคเณปิ อยํ วตฺตติฯ ตทา ตสฺสา ‘‘วตฺติ, วจติ, อโวจ, อโวจุ’’นฺติอาทีนิ รูปานิ ภวนฺติฯ การิเต ปน ‘‘อนฺเตวาสิกํ ธมฺมํ วาเจติ, วาจยตี’’ติ รูปานิฯ วตฺตุํ, วตฺตเว, วตฺวา, วุตฺตํ, วุจฺจติฯ
อจฺจ ปูชายํฯ อจฺเจติ, อจฺจยติฯ พฺรหฺมาสุรสุรจฺจิโตฯ
สูจ คนฺธเนฯ สุเจติ, สูจยติฯ สูจโก, สุตฺตํฯ
เอตฺถ จ อตฺตตฺถปรตฺถาทิเภเท อตฺเถ สูเจตีติ สุตฺตํฯ เตปิฎกํ พุทฺธวจนํฯ
กจ ทิตฺติยํฯ กจฺเจติ, กจฺจยติฯ กจฺโจฯ
เอตฺถ กจฺโจติ รูปสมฺปตฺติยา กจฺเจติ ทิพฺพติ วิโรจตีติ กจฺโจ, เอวํนามโก อาทิปุริโส, ตพฺพํเส ชาตา ปุริสา ‘‘กจฺจานา’’ติปิ ‘‘กจฺจายนา’’ติปิ ‘‘กาติยานา’’ติปิ วุจฺจนฺติ, อิตฺถิโย ปน ‘‘กจฺจานี’’ติปิ ‘‘กจฺจายนี’’ติปิ ‘‘กาติยานี’’ติปิ วุจฺจนฺติฯ
จการนฺตธาตุรูปานิฯ
ฉการนฺตธาตุ
มิเลฉ อพฺยตฺตายํ วาจายํฯ มิเลจฺเฉติ, มิเลจฺฉยติฯ มิลกฺขุฯ
เอตฺถ มิลกฺขูติ มิเลจฺเฉติ อพฺยตฺตวาจํ ภาสตีติ มิลกฺขุฯ
กุจฺฉ อวกฺเขเปฯ อวกฺเขโป อโธขิปนํฯ กุจฺเฉติ, กุจฺฉยติฯ
วิจฺฉ ภาสายํฯ วิจฺเฉติ, วิจฺฉยติฯ
ฉการนฺตธาตุรูปานิฯ
ชการนฺตธาตุ
วชฺช วชฺชเนฯ วชฺเชติ, วชฺชยติฯ ปริวชฺชนโกฯ วชฺชิโต สีลวนฺเตหิ, กถํ ภิกฺขุ กริสฺสสีติฯ
ตุชฺช พลปาลเนสุฯ ตุชฺเชติ, ตุชฺชยติฯ
ตุชิ ปิชิ หึสาพลทานนิเกตเนสุฯ นิเกตนํ นิวาโสฯ ตุญฺเชติ, ตุญฺชยติฯ ปิญฺเชติฯ ปิญฺชยติฯ
ขชิ กิจฺฉชีวเนฯ ขญฺเชติ, ขญฺชยติฯ ขญฺโชฯ
ขชิ รกฺขเณฯ ตาทิสานิเยว รูปานิฯ ภูวาทิคเณ ‘‘ขชิ คติเวกลฺเลติ อิมิสฺสา ‘‘ขญฺชตี’’ติ รูปํฯ
ปูช ปูชายํฯ ปูเชติ, ปูชยติฯ ปูชาฯ เอสาว ปูชนา เสยฺโยฯ ปูชโก, ปูชิโต, ปูชนีโย, ปูชเนยฺโย, ปูเชตพฺโพ, ปุชฺโชฯ
คช มทฺทนสทฺเทสุฯ คเชติ, คชยติฯ คโชฯ
ติช นิสาเนฯ เตเชติ, เตชยติฯ
วช มคฺคนสงฺขาเรสุฯ วเชติ, วชยติฯ
ตชฺช สนฺตชฺชเนฯ ตชฺเชติ, ตชฺชยติฯ สนฺตชฺเชติ, สนฺตชฺชยติฯ สนฺตชฺชิโตฯ
อชฺช ปฎิสชฺชเนฯ อชฺเชติ, อชฺชยติฯ
สชฺช สชฺชเนฯ สชฺเชติ, สชฺชยติ ทานํฯ คมนสชฺโช หุตฺวาฯ
ภช วิสฺสาเสฯ ภเชติ, ภชยติฯ ภูวาทิคเณ ปน ‘‘ภชตี’’ติ รูปํ, ภตฺติ, สมฺภตฺติฯ
ตุชิ ปิชิ ลุชิ ภชิ ภาสายํฯ ตุญฺเชติ, ตุญฺชยติฯ ปิญฺเชติ, ปิญฺชยติฯ ลุญฺเชติ, ลุญฺชยติฯ ภญฺเชติ, ภญฺชยติฯ กเถตีติ อตฺโถฯ
รุช หึสายํฯ โรเชติ, โรชยติฯ โรโคฯ
ภาช ปุถกมฺมนิฯ ปุถกมฺมํ ปุถกฺกรณํ, วิสุํ กฺริยาติ อตฺโถฯ ภาเชติ, ภาชยติฯ วิภาเชติ, วิภาชยติฯ วิภตฺติฯ
สภาช สีติเสวเนสุฯ สภาเชติ, สภาชยติฯ
ลช ปกาสเนฯ ลเชติ, ลชยติฯ ลาชาฯ
ยุช สํยมเนฯ สํปุพฺโพ พนฺธเนฯ โยเชติ, โยชยติฯ สํโยเชติ, สํโยชยติฯ สํโยชนํฯ
มชฺช โสเจยฺยาลงฺกาเรสุฯ มชฺเชติ, มชฺชยติฯ สมฺมชฺเชติ, สมฺมชฺชยติฯ สมฺมชฺชาฯ
ภาช ภาชนทาเนสุฯ ภาเชติ, ภาชยติฯ กถํ เวสฺสนฺตโร ปุตฺโต, คชํ ภาเชติ สญฺจยฯ
ชการนฺตธาตุรูปานิฯ
ฌญนฺตา อปฺปสิทฺธาฯ สทฺทสตฺเถ ปน ‘‘ญา นิโยชเน’’ติ ปฐนฺติ, รูปํ ปน พุทฺธวจนานุกูลํ น ภวติ, ตสฺมา น ทสฺสิตํ อมฺเหหิฯ