อถ อุปกรณสญฺญาวิธานํ ภวติ—
๒๔. ปุพฺพปราทีนิ สนฺธิกฺริโยปกรณานิ.
ปุพฺพํ ปรํ โลโป อาคโม สญฺโญโค วิโยโค ปรนยนํ วิปริยโย๑ วิกาโร วิปรีโต จ.
(ก) ปฐมุจฺจาริตํ ปุพฺพํ.
(ข) ปจฺฉา อุจฺจาริตํ ปรํ.
(ค) สโต วินาโส โลโป.
(ฆ) ยสฺส อตฺโถ ยุชฺชติ, สทฺโท จ นปฺปยุชฺชติ; โสปิ โลโป.
(ง) อญฺญโต วณฺณาคมนมาคโม.
(จ) สรานนฺตริกานํ ทฺวินฺนํ ติณฺณํ วา พฺยญฺชนานเมกตฺร สงฺคติ สํโยโค.
(ฉ) สรโต วินิพฺโภโค วิโยโค.
(ช) สเรน พฺยญฺชเนน วา เอกีกรณํ ปรนยนํ.
(ฌ) วณฺณานํ เหฏฺฐุปริยตา วิปริยโย.
(ญ) วณฺณนฺตรตา เอกโต สํโยคตา จ วิกาโร.
(ฏ) พฺยญฺชนานํ สรญฺญพฺยญฺชนตฺตํ สรสฺส จญฺญสรตฺตํ วิปรีตตา.
๒๕. โอวาวิปรีโต.
อถวา โอกาโร วิปรีตสญฺโญ โหติ อวสทฺทสฺส วิปรีตตฺตา. โอวทติ.
๒๖. อุวณฺโณจ.
อุวณฺโณ จ วิปรีตสญฺโญ โหติ อวสทฺเทน สมฺภูตสฺส โอการสฺส วิปรีตตฺตา;
อุญฺญาตํ; อูหโต รโช.
อิติ อุปกรณสญฺญาวิธานํ นิฏฺฐิตํ.
อถ ปทาทีนํ สญฺญาวิธานํ ภวติ—
๒๗. วิภตฺยนฺตมวิภตฺยนฺตํ วา อตฺถโชตกํ ปทํ.
จตุพฺพิธมฺปิยํวากฺยํ; ปทโตเยว ลพฺภติ.
คชฺชํปชฺชญฺจเคยฺยญฺจ; กจฺฉญฺจาติ ตทีรเย.
ตตฺรยํจุณฺณิเยเหว; ปเทหิ มภิสงฺขตํ.
เวยฺยากรณสงฺขาตํ; ตํ คชฺชนฺติ ปวุจฺจติ.
คาถาปเทนพนฺเธน; ยํ วากฺยมภิสงฺขตํ.
สุทฺธิกคาถามยิกํ; ตํ ปชฺชนฺติ กถียติ.
คาถาหิจุณฺณิเยเหว; ปเทหิปิ จ สงฺขตํ.
มิสฺสิตฺวายํสคาถตฺตา; ตํ เคยฺยนฺติ ปวุจฺจติ.
คชฺชาทีหิตุยํตีหิ; วิมุตฺตํ ตํ สุเมธสา.
อฏฺฐกถาทิกํสตฺถ- วจนํ กจฺฉมพฺรวิ.
เตสุคชฺชาทิเภเทสุ; คนฺเถสุ ปุพฺพวิญฺญุภิ.
สรพฺยญฺชนโวมิสฺส- วสา สนฺธิ ติธา มโต.
สรพฺยญฺชนวุตฺตานํ; วเสนาปิ ติธา มโต
อปเรนนเยนายํ; จตุธาปิ ปกาสิโต.
สรสนฺธินิคฺคหีต- สรพฺยญฺชนสนฺธโย
สาธารโณจสนฺธีติจตุเธวํปกาสิโต.
เตจโขอวินาเสตฺวา; วินยฏฺฐกถาย หิ.
สิถิลาทิทสวิธํ; วุตฺตํ พฺยญฺชนสมฺปทํ.
อจฺจกฺขราทิเกโทเส; วิวชฺเชตฺวา ยถารหํ.
ทสฺเสตฺวาสทฺทสมฺปตฺตึ; อตฺถสมฺปตฺติเมว จ.
ฉนฺทสมฺปตฺยาลงฺการ- สมฺปตฺติญฺจ มโนรมํ.
ฉนฺโทรกฺขายคาถาสุ; จุณฺณิเยสุ ปเทสุ จ.
สุเขนุจฺจารณตฺถาย; โปราเณหิ ปกาสิตา.
ติวิธสฺสปิเอตสฺส; สนฺธิโน ชินสาสเน.
ปุพฺพาปรวิภาคาทิ; อุปการาย วตฺตติ.
ปุพฺพาปรวิภาคาทิ; ตสฺมา วุตฺโต มยา อิธ.
อปิเจตฺถทฺวิธาจาปิ; สงฺเขปา สนฺธิ อิจฺฉิโต.
ปทานํปทสนฺธิจ; วณฺณานํ วณฺณสนฺธิ จ.
เตสุ “ตตฺราย”มิจฺจาทิ; ปทสนฺธีติ ทีปเย.
วณฺณสนฺธีติ ทีเปยฺย; “สาหุ ขตฺยา”ติอาทิกํ.
ปุพฺพาปรปทจฺเฉทา; ลพฺภเร ปทสนฺธิสุ.
ปุพฺพาปรตฺตมตฺตํว; ลพฺภเต วณฺณสนฺธิสุ.
ปุพฺพาปรํหิปฐมํ; สนฺธิกิจฺจํ กเร พุโธ.
ปเรสรมฺหิกตฺตพฺพํ; ปจฺฉา กตฺวา สมาสเย.
๒๘. สรา วิโยชเย พฺยญฺชนํ; ตญฺจสฺส ปุพฺเพ ฐเปยฺย.1
ตตฺถ สนฺธึ กตฺตุกาโม ยสฺมา พฺยญฺชเนน สเร ปฏิจฺฉนฺเน โกสิยา ปฏิจฺฉนฺเน อสิมฺหิ อสิกิจฺจํ น สิชฺฌติ; ตสฺมา ตตฺรายนฺติอาทีสุ ปทสนฺธิวิสเยสุ “ตตฺร อย”นฺติอาทินา เฉทํ กตฺวา “สาหุ เอกสตํ ขตฺยา”ตฺยาทีสุ๑ ปน วณฺณสนฺธิวิสเยสุ “สาธุ เอกสตํ ขตฺติยา”อิติอาทีนิ ปทรูปานิ ปติฏฺฐาเปตฺวา สรโต พฺยญฺชนํ วิโยชเย; ตญฺจ พฺยญฺชนํ ตสฺส สรสฺส ปุพฺเพ ฐเปยฺย; ตตฺรายํ.
๒๙. เนตพฺพมสฺสรํ ปรกฺขรํ นเย.2
อสฺสรํ โข เนตพฺพํ พฺยญฺชนํ ปรกฺขรํ นเย. สหุปฺปตฺติ. ตตฺราภิรติมิจฺเฉยฺย.๒ เอตทโวจ; นยิเม ภิกฺขู. เนตพฺพนฺติ กึ ? อกฺโกจฺฉิ มํ อวธิ มํ.๓ พุทฺธมฺ สรณมฺ คจฺฉามิ.๔ เอตฺถ ปน เนตพฺพํ น โหติ.
อิติ สทฺทนีติยํ สนฺธิกปฺเป สญฺญาปริภาสาวิธานํ นิฏฺฐิตํ.