สทฺทนีติ-สุตฺต-1.สนฺธิกปฺป - สรสนฺธิวิธานํ

อถ สรสนฺธิวิธานํ ภวติ— 

สนฺธิยนฺติ เอตฺถ ปทานิ อกฺขรานิ จาติ สนฺธิ; สํหิตปทํ; สรานํ, สเรสุ วา สนฺธิ สรสนฺธิ. เอตฺถ จ สราเทสโลปกรณวเสน สาธิโต สนฺธิ สรสนฺธีติ วุจฺจติ. 

๓๐. สรา โลปํ ปปฺโปนฺติ สเร.^*  

สรา โข สเร ปเร โลปํ ปปฺโปนฺติ. อยํ วุตฺติ. 

สรา โข เอโกปิ เทฺวปิ ตโยปิ สเร ปเร โลปํ ปปฺโปนฺติ; อยมธิปฺปายวิญฺญาปิกา อนุวุตฺติ. นสิ ราชภโฏ.^๑ ยสฺสาสวา; ยสฺสินฺทฺริยานิ.^๒ ยสฺสีทิสา; อชฺชุโปสโถ.^๓ เอเกนูนานิ.^๔ ยสฺเสเต จตุโร ธมฺมา.^๕ มโมทนํ. อยํ อการาทีสุ ปเรสุ อการโลโป.

โสตุกามตฺถ. มาวุโส เอวรูปมกาสิ.^๖ จตุริตฺถิโย¹.^๗ สพฺพีติโย.^๘ ตทุฏฺฐหิ.^๙ นาค-นาสูรู.^๑๐ รโหคตาย ตสฺเสวํ.^๑๑ อวิชฺโชโฆ.^๑๒ อยํ อการาทีสุ ปเรสุ อาการโลโป.

ลภนฺตตฺเถ ปทกฺขิเณ.^๑๓ อคฺคาหิโต; ตีณิมานิ; อธีริตํ; อิสุตฺตโม; อุทธูมิโย; โน เหตํ ภนฺเต.^๑๔ อคฺโคภาโส. อยํ อการาทีสุ ปเรสุ อิการโลโป.

อิตฺถายํ ปุริโส อิติ.^๑๕ ขณนฺตาลุกลมฺพานิ.^๑๖ มิคีว.^๑๗ ภิกฺขุนีริตํ; ปิวํ ภาคิรโสทกํ².^๑๘ ราชีนูรู; กามุเกสา;³ ภิกฺขุโนวาโท.^๑๙ อยํ อการาทีสุ ปเรสุ อีการโลโป.

อุจฺฉคฺคํ.^๒๐ ธาตายตนานิ; ธาตินฺทฺริยานิ; ธาตีริตา; มาตุปฏฺฐานํ; ธีตูรู. อาเนนฺเตตํ ปภาวตึ.^๒๑ วิชฺโชภาโส. อยํ อการาทีสุ ปเรสุ อุการโลโป

วามูรทฺทสสามิกํ; ชมฺพาทีนิ; ชมฺพิสฺสโร ชมฺพีริตา วาเตน; วธูทรํ สรภูมิเวโค; นาคนาสูเรสา; ชมฺโพนตา วาเตน. อยํ อการาทีสุ ปเรสุ อูการโลโป.

ปุตฺตา มตฺถิ ธนํ มตฺถิ¹.^๑ ยํ มาสิ หทยสฺสิตํ.^๒ โย มิสฺสโร.^๓ วจนํ มีริตํ; คาถา มุทีริตา; โสภณา มูรู; สุตํ เมตํ โภ โคตม.^๔ เต’เต อาคนฺตุกา ภิกฺขู; ลทฺโธ โมกาโส. อยํ อการาทีสุ ปเรสุ เอการโลโป.

อุรสฺส ทุกฺโข ภวิสฺสติ.^๕ เอสาวุโส อายสฺมา อุปนนฺโท.^๖ ติสฺสิตฺถิโย.^๗ จตสฺสีติโย; นยิธ สตฺตูปลพฺภติ.^๘ จตสฺสูมิโย; ตํ กุเตตฺถ ลพฺภา.^๙ จตฺตาโรฆา สวนฺติ เต. อยํ อการาทีสุ ปเรสุ โอการโลโป. เอวํ จตุสฏฺฐิวิโธ ปุพฺพสฺสรานํ เอเกกโลปนโย ภวติ.

นานาทิสํ ยนฺติ; วิสฺสาสํ² เอยฺย ปณฺฑิโต.^๑๐ สเจ อุปฺปาโท เหยฺย. อยํ เอกสฺมึ สเร ปเร เอกกฺขเณ ทฺวินฺนํ ปุพฺพสฺสรานํ โลโป. น มํ ปุน อุเปยฺยาสิ.^๑๑ อชฺเฌยฺยาสิ; อยํ เอกสฺมึ สเร ปเร เอกกฺขเณ ติณฺณํ ปุพฺพสฺรานํ โลโป. 

อิเมหิ ทฺวีหิ นเยหิ สทฺธึ ฉสฏฺฐิวิโธ ปุพฺพสฺสรโลปนโย เวทิตพฺโพ. อิเมหิ ฉสฏฺฐิยา นเยหิ วินิมุตฺโต อญฺโญ ปาฬิยํ วิชฺชมาโน ปุพฺพสฺสรโลปนโย นาม นตฺถิ. ตตฺถ นสิ ราชภโฏติ^๑๒ น อสิ ราชภโฏติ เฉโท. 

ยนฺตีติ ยา อ อนฺตีติ วณฺณฏฺฐิติ. เอตฺถ ปฏิปาฏิยา ตโย สรา ลพฺภนฺติ. อุเปยฺยาสีติ อุป อิ อ เอยฺยาสีติ วณฺณฏฺฐิติ. เอตฺถ ปฏิปาฏิยา จตฺตาโร สรา ลพฺภนฺติ. 

ตตฺรายํ คาถา—

สรายนฺติสเรโลปํ; เอโก เทฺวปิ ตโยปิ วา.

ธาตุสํสฏฺฐสนฺธิมฺหิ; สนฺธาย กถิตํ อิทํ.

ตสฺมาวิญฺญูหิวิญฺเญยฺยํ; โสตูนํ กงฺขธํสกํ.

นสิราชภโฏยนฺติ; เอยฺย เหยฺย นิทสฺสนํ.

เวนฺติลนฺติทิสาภนฺติ; วิญฺเญยฺยํ สนฺติ ปนฺติ จ.

อชฺเฌยฺยาสิอุเปยฺยาสิ; อิจฺจาทิ จ นิทสฺสนนฺติ.

๓๑. ปโร วา อสรูปา.¹  

สรมฺหา อสรูปา ปโร สโร โลปํ ปปฺโปติ วา. ทีโป; กฏิฏฺฐิ; จกฺขุนฺทฺริยํ; ยสฺสทานิ.^๑ สญฺญาติ.^๒ ฉายาว.^๓ อผลา โหติ’กุพฺพโต.^๔ อญฺญานิปิ โยเชตพฺพานิ. ตตฺร ทีโปติ “ทิ อาโป”ติ เฉโท; ทฺวิธา อาโป สนฺทติ เอตฺถาติ ทีโป. วาติ กึ ? ปญฺจินฺทฺริยานิ.^๕

๓๒. ปสฺสรา สรูโป.  

ปการสฺส สรโต ปโร สรูปสโร โลปํ ปปฺโปติ วา. อุทงฺคเณ ตตฺถ ปปํ อวินฺทุํ.^๖ ป อาปนฺติ เฉโท. นาลํ กพฬํ ปทาตเว.^๗ ป อาทาตเวติ เฉโท. วาติ กึ ? ปาทาตเว.

๓๓. กฺวจิ อิมสฺมา อิติสฺสิ.  

อิการโต ปโร สรูโป อิติสทฺทสฺส อิกาโร กฺวจิ โลปํ ปปฺโปติ. อิติ จ ทนฺติ จ.^๘ อิ อิติ จาติ เฉโท. กฺวจีติ กึ ? อิ อิติ สทฺโท.

๓๔. ลุตฺเต อสวณฺณํ.²  

สโร โข ปโร สรูเป วา อสรูเป วา ปุพฺพสเร ลุตฺเต กฺวจิ อสวณฺณํ ปปฺโปติ. ฐานาสนฺนวเสน อิวณฺณุวณฺณานํเยว เอกาโรการา โหนฺติ. 

พนฺธุสฺเสว สมาคโม; อเต’ว เม อจฺฉริยํ.^๙ 

ชิเนริตนโย; ปติตํ มาลุเตริตํ; สงฺขฺยํ โนเปติ¹ เวทคู.^๑ อุทโกมิว ชาตํ.^๒ กฺวจีติ กสฺมา ? ตถูปมํ ธมฺมวรํ อเทสยิ.^๓ วชฺเชสิ โข ตฺวํ วามูรุํ.^๔

๓๕. สเร ปุพฺโพ.¹  

ปรสเร ลุตฺเต ปุพฺโพ สโร กฺวจิ อสวณฺณํ ปปฺโปติ. 

มุเนลโย; รเถสโภ; โสตฺถี. มุนิ อาลโย; รถี อุสโภ; สุ อิตฺถีติ เฉโท. รโถ เอเตสมตฺถีติ รถิโน; รเถ ฐิตโยธา; อุสโภ วิยาติ อุสโภ; รถีนํ อุสโภ รเถสโภ; รเถ ฐิตานํ โยธานํ อุสภสทิโสติ อตฺโถ. 

กฺวจีติ กึ ? อุจฺฉุว.

๓๖. ปุพฺพสฺมึ ทีฆํ.²  

สโร โข ปโร ปุพฺพสฺมึ สเร ลุตฺเต กฺวจิ ทีฆํ ปปฺโปติ. ฐานาสนฺนวเสน รสฺสสรานํ สวณฺณทีฆตฺตํ. พุทฺธานุสฺสติ; สทฺธีธ.^๕ วูปสโม. 

กฺวจีติ กึ ? เทเสสิ.

๓๗. น สํโยคปุพฺโพ วินา อการิกฺเขหิ ตพฺภาวํ. 

สญฺโญคโต ปุพฺพภูโต ปโร สโร ปุพฺพสเร ลุตฺเต อสวณฺณํ ทีฆญฺจ น ปปฺโปติ อการญฺจ อิกฺขสทฺทญฺจ วชฺเชตฺวา. โลกุตฺตรํ; ยสฺสินฺทฺริยานิ; สทฺธินฺทฺริยํ. 

วินา อการิกฺเขหีติ กึ ? สญฺญาวาสฺส วิมุยฺหติ.^๖ อุเปกฺขติ.

๓๘. อิวา ปุพฺพาการสฺส โลโป จิสฺเส จ.  

อิวสทฺทโต ปุพฺพสฺส อาการสฺส โลโป จ น โหติ; ตํโลปาภาเวน ปรสฺส อิการสฺส อสวณฺเณกาโร จ น โหติ. ลตาว.^๗ ปตินาว.

๓๙. อวณฺณสฺส จิติมฺหา.  

อิติสทฺทโต ปุพฺพสฺส อวณฺณสฺส จ โลโป น โหติ; ปรสฺส จ อิการสฺส อสวณฺเณ-กาโร น โหติ. สุเมโธ สุชาโต จาติ.^๑ สญฺญาติ; ราชาติ.

๔๐. โหติ เกสญฺจิ มเตน.  

สกฺกฏคนฺถโต นยํ คเหตฺวา วทนฺตานํ เกสญฺจิ อาจริยานํ มเตน ตํ อมฺเหหิ ปฏิสิทฺธวิธานํ โหติ; ลเตว วาตาภิหตา ปติเนวกามินี; จตฺตาริ โลกุตฺตรานิ เจติ. เกนจิ คุเณเนติ ปพฺพชฺเชติ. ปาฬิยํ ปน อีทิโส นโย นตฺถิ.

๔๑. น มา ทา วา สฺมา ตฺร ณฺหา ตฺวาทีนํ สรโลเป อยฺยญฺญคฺฆสฺสุสฺสานมกาโร ทีฆํ. 

นสทฺโท มาสทฺโท ทาสทฺโท วาสทฺโท สฺมาสทฺโท ตฺรสทฺโท ณฺหาสทฺโท ตฺวา-สทฺโทติ อิจฺเจวมาทิสทฺทานํ อวยวภูตสฺส ปุพฺพสรสฺส โลเป กเต อยฺย อญฺญ อคฺฆ อสฺสุ อสฺส อิจฺเจเตสํ อวยวภูโต อกาโร สญฺโญคปุพฺพตฺเต สติปิ ทีฆเมว ปปฺโปติ. 

นายฺโย โส ภิกฺขุ มํ นิปฺปาเฏสิ.^๒ นาญฺญมญฺญสฺส ทุกฺขมิจฺเฉยฺย.^๓ กลํ นาคฺฆนฺติ โสฬสึ.^๔ นาสฺสุธ โกจิ ภควนฺตํ อุปสงฺกมติ.^๕ นาสฺส โจรา ปสหนฺติ.^๖ มายฺโย เอวรูปมกาสิ; มาสฺสุ กุชฺฌิ ภูมิปติ.^๗ ตทาสฺสุ กณฺหํ ยุญฺชนฺติ.^๘ กทาสฺสุ มํ อสฺสรถา.^๙ 

ตํ กุทาสฺสุ ภวิสฺสติ.^๑๐ สตฺถหารกํ วาสฺส ปริเยเสยฺย.^๑๑ 

ตสฺมาสฺส โหติ สํวณฺณนา.^๑๒ 

ตตฺราสฺส กรณียํ นตฺถิ; กตฺวาตฺร; ตณฺหาสฺส วิปฺปหีนา.

๔๒. สสฺส กฺวจนฺตตฺถานํ.  

สการสฺส สรโลเป กเต กฺวจิ อนฺตอตฺถสทฺทานํ อกาโร ทีฆํ ปปฺโปติ.

สานฺเตวาสิโก.^๑ สาตฺถํ.^๒ สาตฺถิกา ธมฺมเทสนา.^๓ 

กฺวจีติ กึ ? วนนฺตํ; สตฺโถ ภณฺฑํ อาทาย คโต.

๔๓. เตเมปพฺพตฺยาทีนเมสฺส โย วินา เยกาเรน.¹  

เยการํ วชฺเชตฺวา เตเมปพฺพเตอิจฺจาทีนํ ปทานํ เอการสฺส สเร ปเร กฺวจิ ยการาเทโส โหติ. ตฺยาหํ เอวํ วเทยฺยํ.^๔ อธิคโต โข มฺยายํ ธมฺโม.^๕ ปพฺพตฺยาหํ คนฺธมาทเน.^๖ กฺยาหํ.^๗ กฺยสฺส พฺยปฺปถโย อสฺสุ.^๘ 

กฺวจีติ กสฺมา ? เตนาคตา; ปุตฺตา มตฺถิ.^๙ 

เอตฺถ สิยา “วินา เยกาเรนาติ กิมตฺถํ; นนุ วชฺเชตพฺพฏฺฐานานิ พหูนิ สนฺตี”ติ ? สจฺจํ; อิทํ ปน เย ครู เยสทฺทาวยวสฺเสการสฺสปิ ยการตฺตมิจฺฉนฺติ “ยฺยสฺสา”ติ, เตสํ วาเท ตนฺนิเสธนตฺถํ; ปาฬิอาทีสุ หิ “อุยฺยาน”นฺติ เอตฺถ วิย อุจฺจารณวิเสสาภาวโต “ยฺยสฺสา”ติ ยการทฺวยสญฺโญคสหิตํ ปทํ น อาคตํ; นิสฺสญฺโญคปทเมว อาคตํ. ตถา หิ องฺคุตฺตรนิกาเย ฉกฺกนิปาเต เอวํ ปาโฐ ทิสฺสติ—

โสปาปกมฺโมทุมฺเมโธ; ชานํ ทุกฺกฏมตฺตโน.

ทลิทฺโทอิณมาทาย; ภุญฺชมาโน วิหญฺญติ.

ตโตอนุวิจรนฺตินํ; สงฺกปฺปมานสา ทุขา.

คาเมวายทิวารญฺเญ; ยสฺส วิปฺปฏิสารชาติ.^๑๐

เอตฺถ นิสฺสญฺโญคปทเมว อาคตํ. อฏฺฐกถายมฺปิ “ยสฺส วิปฺปฏิสารชาติ เย อสฺส วิปฺปฏิสารโต ชาตา”ติ^๑๑ วุตฺตํ. เอตฺถ อุลฺลิงฺคปเทปิ นิสฺสญฺโญคปทเมว อาคตํ; ตถา ตตฺถ ตตฺถ สุตฺตปฺปเทเส “ยสฺส เต โหนฺติ อนตฺถกามา”ติ^๑๒ จ “ยสฺสุ มญฺญามิ สมเณ”ติ^๑๓ จ “อญฺญํ อิโต ยาภิวทนฺติ ธมฺม”นฺติ^๑ จ นิสฺสญฺโญคปทเมว อาคตํ. ตตฺถ ยสฺสูติ เย อสฺสุ; ยาภิวทนฺตีติ เย อภิวทนฺตีติ เฉโท. อิติ อิมสฺส วิเสสสฺส ทสฺสนตฺถญฺจ “วินา เยกาเรนา”ติ อโวจุมฺห.

๔๔. ก ข ต ถ ท น ย ส หานํ โวทุทนฺตานํ.¹  

กขตถทนยสหอิจฺจกฺขรวนฺตานํ ปทานมนฺตภูตานํ โอการุการานํ สเร ปเร กฺวจิ วการาเทโส โหติ. ยาวตกฺวสฺส กาโย.^๒ อคมา นุ ขฺวิธ.^๓ จกฺขฺวาปาถมาคจฺฉติ; สิตํ ปาตฺวากาสิ.^๔ ยตฺวาธิกรณํ.^๕ วตฺเถฺวตฺถ วิหิตํ นิจฺจํ; ทฺวากาเร.^๖ อนฺวาคนฺตฺวาน ทูเสยฺย.^๗ ยฺวายํ.^๘ สฺวาสฺส โหติ.^๙ สฺวาคตํ เต.^๑๐ พวฺหาพาโธ.^๑๑ ลวฺหกฺขรํ. 

กฺวจีติ กึ ? โก อตฺโถ.^๑๒ อถ โข เอส. 

อนฺตคฺคหณํ กึ ? สวนียํ¹. กขอิจฺจาทินา สรูปุทฺเทเสน คฆจฉาทีนํ ลวฬานญฺจ โอการุการา วการตฺตํ นาปชฺชนฺตีติ สิทฺธํ; เตน “มหายาโค อาสิ; ยาคุ อตฺถี”ติอาทีสุ โอการุการานํ วการาเทโส น โหติ.

๔๕. น ปเรปิ สเร เหตุธาตาทีนมุสฺส ปาวจเน จ.  

ปาวจเน จ โปราณฏฺฐกถาสุ จ สเร ปเรปิ เหตุธาตุสทฺทาทีนํ อุการสฺส วการา-เทโส น โหติ. เหตุตฺโถ; ธาตุตฺโถ; เหตินฺทฺริยานิ; ขนฺธธาตายตนานิ; เหตุอตฺโถ; กตฺตุ-อตฺโถ; กตฺตุตฺโถติ อิจฺเจวมาทีนิ. 

เกสญฺจิ มเตน ปน— 

เหตฺวตฺโถ ธาตฺวตฺโถ; ปญฺจธาตฺวาทินิยมา.^๑๓ กตฺวตฺโถ; อปิสุ ขลฺวหาเสสึ; อสฺโส ขลฺวาภิธาวติ; จิตฺรคฺวาทโย; ภฺวาปานลานิลํ.^๑ มธฺวาสโว^๒ อิจฺจาทีนิ ภวนฺติ. สาสนํ ปน ปตฺวา “มธาสโว”ติ รูปเมว ภวติ.

๔๖. อติปตีตีนํ ติ จํ.¹

อติปติอิติสทฺทานํ ติกาโร สเร ปเร กฺวจิ จการํ ปปฺโปติ. 

อจฺจนฺตํ; ปจฺจกฺขํ; อิจฺเจตํ. 

กฺวจีติ กึ ? อติโอทาตํ; ปติอุตฺตรติ; อิติสฺส มุหุตฺตมฺปิ.^๓

๔๗. อิติสฺส ติสทฺทพฺยญฺชโนปิ.²

อิติสทฺทสฺส ติสฺทพฺยญฺชโนปิ สเร ปเร กฺวจิ จการํ ปปฺโปติ. 

เอตฺถ จ “ติสทฺทพฺยญฺชโน”ติ ตฺยการสญฺโญโค วุจฺจติ. อิจฺจตฺร. 

กฺวจีติ กึ ? สุตา จ ปณฺฑิตา ตฺยมฺห.^๔

๔๘. ทฺวิสนฺธิติสงฺเขเป นิจฺจมิการโลโป น ยตฺถ จํ.

ทฺวิสนฺธิติสงฺเขปวิสเย คมฺยมาเน ยตฺถ อิติสทฺทสฺส ติสทฺทพฺยญฺชโน จการํ น ปปฺโปติ; ตสฺมึ ปโยเค นิจฺจเมว อิการโลโป โหติ; น กทาจิปิ อิกาโร สรูเปน ติฏฺฐติ; เอสา หิ มาคธภาสาสงฺขาตสฺส ปาวจนสฺส ธมฺมตา; ยทิทํ อิติสทฺทสฺส อิกาเรน สทฺธึ ตฺยการสญฺโญคสฺส อสมาคโม; ตสฺมา “อิตฺยตฺรา”ติ จ ปทํ พุทฺธวจนฏฺฐกถาสุ นตฺถิ; อิทํ ปน นิยมสุตฺตนฺติ ทฏฺฐพฺพํ. 

ตสฺสิมานิ อุทาหรณานิ— 

สุตา จ ปณฺฑิตา ตฺยมฺห.^๕ สุตา จ ปณฺฑิตาตฺยตฺถ.^๕ ญาโต เสนาปติ ตฺยาหํ.^๖ ยํ ปณฺฑิโตเตฺยเก วทนฺติ โลเก.^๗ มนุสฺสตฺตํ ลิงฺคสมฺปตฺติตฺยาทินา วุตฺตานิ อฏฺฐงฺคานีติ.^๘ 

ตตฺถ ปณฺฑิตาตฺยมฺหาติ ปณฺฑิตา อิติ อมฺหาติอาทินา เฉทํ กตฺวา กตฺตพฺพวิธิมฺหิ กเต ทฺวิสนฺธิติสงฺเขโป นาม สนฺธิวิสโย ภวติ.

๔๙. เอวสฺเสกาเร อิติสฺสญฺญสฺส จิสฺส โว.

เอวสทฺทสฺส เอกาเร ปเร อิติสทฺทสฺส อญฺญสฺส จ สทฺทสฺส อิสฺส วกาโร โหติ กฺวจิ. อิเตฺวว โจโร อสิมาวุธญฺจ.^๑ วิลปเตฺวว โส ทิโช.^๒ อิสิคิลิเตฺวว.^๓ สมนฺตปาสาทิกา-เตฺวว.^๔ กฺวจีติ กึ ? อิจฺเจว.

๕๐. เอกสฺมา อิธสฺส ธสฺส โท นิจฺจํ.¹

เอกสทฺทสฺมา ปรสฺส อิธสทฺทสฺส ธการสฺส สเร ปเร นิจฺจํ ทการาเทโส โหติ. 

เอกมิทาหํ ภิกฺขเว สมยํ.^๕ 

เอกสฺมาติ กึ ? เอวมิเธกจฺโจ.^๖ อิธาหํ ภิกฺขเว ภุตฺตาวี อสฺสํ.^๗ เอตฺถ สิยา “นนุ จ โภ อมฺพฏฺฐสุตฺตสํวณฺณนายํ ‘เอกมิทาหนฺติ^๘ 

เอตฺถ อิทาติ นิปาตมตฺตํ; เอกํ อหนฺติ อตฺโถ’ติ^๙ วุตฺตํ. เอวํ สนฺเต กสฺมา เอตฺถ อิธสทฺทวเสน ธการสฺส ทการาเทโส กถิโต”ติ ? วุจฺจเต— เอตฺถ วิญฺญูนํ โกสลฺลชนนตฺถํ สทฺทนิปฺผาทนพฺยาปารมุปาทาย อิธสทฺทวเสน ธการสฺส ทการาเทโส วุตฺโต. อฏฺฐกถายํ ปน “เอกมิทาห”นฺติ วุตฺตกาเล อิทสทฺทสฺส สวนโต สทฺทนิปฺผาทนพฺยาปารมนเปกฺขิตฺวา อริยโวหารวเสน สุติมตฺตมุปาทาย “อิทาติ นิปาตมตฺต”นฺติ วุตฺติ.

๕๑. ยมิวณฺโณ นวา.²

ปุพฺโพ อิวณฺโณ สเร ปเร ยการํ ปปฺโปติ นวา. 

พฺยากาสิ. พฺยากโต. 

พฺยญฺชนํ. พฺยากรณํ. ปฏิสนฺถารวุตฺยสฺส.^๑๐ ทาสฺยาหํ ปรเปสิกา อหุํ.^๑๑ 

ตตฺถ พฺยากาสีติ วิ อา อกาสีติ เฉโท. วีติ จ อาติ จ อุปสคฺคา. อกาสีติ อาขฺยาติกํ. อิทนฺตุ วิ อา อิจฺจุปสคฺควเสน กเถสีติ อตฺถปฺปกาสเน สมตฺถํ ภวติ. พฺยากโตติ เอตฺถ “กโต”ติ ปทํ วิย กถิโตติ อตฺถปฺปกาสเน. 

เอตฺถ จ ปฏิปาฏิยา ฐิเตสุ ตีสุ สเรสุ อสรูปอิการโต อาการสฺส โลโป ทฏฺฐพฺโพ. นวาติ กึ ? คจฺฉามหํ.^๑ มุตฺตจาคี อนุทฺธโต. ตสฺส ปุฏฺโฐ วิยากาสิ.^๒ อกฺขรานํ วิยญฺชนํ.^๓

๕๒. เอวสฺเสสฺส ริ ปุพฺโพ จ รสฺโส.¹

สรมฺหา ปรสฺส เอวสทฺทสฺส เอการสฺส ริกาโร โหติ; ปุพฺโพ จ สโร รสฺโส โหติ นวา. ยถริว วสุธาตลญฺจ สพฺพํ; ตถริว คุณวา สุปูชนีโย. 

นวาติ กสฺมา ? ยถา เอว; ตถา เอว.

๕๓. สเร ปุถสฺส คาคโม กฺวจิ.²

ปุถอิจฺเจตสฺส สเร ปเร กฺวจิ คการาคโม โหติ. ปุถเคว; ปุถคยํ; 

กฺวจีติ กสฺมา ? ปุถ เอว.

๕๔.  ปาสฺส จ ตทนฺโต รสฺโส.³

ปาสทฺทสฺส จ สเร ปเร กฺวจิ คการาคโม โหติ; ตทนฺโต สโร รสฺโส โหติ. ปเคว อิตรา ปชา.^๔ กฺวจีติ กสฺมา ? ปา เอว.^๕

๕๕. โอสฺสุ.

โอการสฺส อุกาโร โหติ สเร ปเร. มนุญฺญํ.

๕๖. ยวมทนตรลหา วา.⁴

สเร ปเร ยกาโร วกาโร มกาโร ทกาโร นกาโร ตกาโร รกาโร ลกาโร หกาโร อิเม อาคมา โหนฺติ วา. 

นยิมสฺส วิชฺชามยมตฺถิ กิญฺจิ.^๖ ยถยิทํ จิตฺตํ.^๗ ติวงฺคิกํ.^๘ ลหุเมสฺสติ.^๙ สมณมจโล.^๑๐ ทุภโต วนวิกาเส.^๑๑ สมฺมเทว.^๑๒ อตฺตทตฺถํ.^๑๓ อชฺชทคฺเค ปาณุเปตํ.^๑๔ จิรํ นายติ. อิโต นายติ. ยสฺมาติห ภิกฺขเว. ตสฺมาติห ภิกฺขเว.^๑ สพฺภิเรว สมาเสถ.^๒ อารคฺเคริว สาสโป.^๓ ฉฬภิญฺญา.^๔ สฬายตนํ.^๕ สุหุชู จ.^๖ สุหุฏฺฐิตํ.^๗ เหวตฺถิ; เหวํ นตฺถิ.^๘ วาติ กสฺมา ? เอวํ มหิทฺธิยา เอสา.^๙

๕๗. อภิสฺสพฺโภ.¹

อภิสทฺทสฺส สเร ปเร อพฺภาเทโส โหติ. อพฺภุทีริตํ; อพฺภุคฺคจฺฉติ.

๕๘. อธิสฺสชฺโฌ.²

อธิสทฺทสฺส สเร ปเร อชฺฌาเทโส โหติ. อชฺฌาคมา. อชฺฌาหรติ.

๕๙. เต น วา อิวณฺเณ.³

เต จ โข อภิอธิสทฺทา อิวณฺเณ ปเร อพฺโภอชฺโฌอิติ วุตฺตรูปา น โหนฺติ วา. อภิจฺฉิตํ; อธีริตํ. วาติ กสฺมา ? อพฺภีริตํ; อชฺฌิณมุตฺโต.

๖๐. ติ จ จํ.⁴

อติ ปติ อิติสทฺทานํ ติกาโร จ อิวณฺเณ ปเร จนฺติ วุตฺตรูโป น โหติ วา. อตีสิคโณ. อตีริตํ. อตีโต. ปตีโต. อิตีติ. อิตีทํ.

๖๑. ทฺวินฺนมาการิการานเมตฺตํ ตฺยาทีสุ.

อาอิติ เอติ. อยํ โส สารถี เอติ. อาการิการานนฺติ กึ ? ปฏิจฺจ ปน เอตสฺมา ผลเมติ.^๑๐ ตฺยาทีสูติ กึ ? อตฺถเมนฺตมฺหิ สูริเย.

อิติ สทฺทนีติยํ สรสนฺธิวิธานํ นิฏฺฐิตํ.