ตเวตุนาทิปฺปจฺจยนฺตนย
“ปุญฺญานิ กาตุมิจฺฉิ, อิจฺฉติ, อิจฺฉิสฺสติ วา”ติ วิคฺคเห —
๖๓๖. อิจฺฉตฺเถสุ สมาน กตฺตุเกสุ ตเวตุํ วา.
อิจฺฉา อตฺโถ เยสํ เต อิจฺฉตฺถา, เตสุ อิจฺฉตฺเถสุ ธาตูสุ สมานกตฺตุเกสุ สนฺเตสุ สพฺพธาตูหิ ตเว ตุํอิจฺเจเต ปจฺจยา โหนฺติ วา, “ตเวตุํ วา”ติโยควิภาเคน ตทตฺถกฺริยายญฺจ, เต จ กิตกตฺตา กตฺตริ โหนฺติ.
“กโรติสฺส, วา”ติ จ วตฺตเต.
๖๓๗. ตเวตุนาทีสุ กา.
ตเวตุนอิจฺเจวมาทีสุ ปจฺจเยสุ ปเรสุ กโรติสฺส ธาตุสฺส กาเทโส โหติ วา, อาทิสทฺเทน ตุํ ตฺวาน ตฺวา ตพฺเพสุ จ.
“ตทฺธิตสมาสกิตกา นามํวาตเวตุนาทีสุ จา”ติ เอตฺถ “อตเว ตุนาทีสู”ติ นามพฺยปเทสสฺส นิเสธนโต ตทนฺตานํ นิปาตตฺตํ สิทฺธํ ภวติ, ตโต นิปาตตฺตา ตเวตุนมนฺตโต “สพฺพาสมาวุโส”ติอาทินา วิภตฺติโลโป. โส ปุญฺญานิ กาตเวอิจฺฉติ, กาตุมิจฺฉติ.
กาเทสาภาเว “ตุํตุนตพฺเพสุ วา”ติ รการสฺส ตตฺตํ. กตฺตุํ กาเมตีติ กตฺตุกาโม, อภิสงฺขริตุมากงฺขติ. ตถา สทฺธมฺมํ โสตเว, โสตุํ, สุณิตุํ วา ปตฺเถติ. เอวํ อนุภวิตุํ, ปจิตุํ, คนฺตุํ, คมิตุํ, ขนฺตุํ, ขนิตุํ, หนฺตุํ, หนิตุํ, มนฺตุํ, มนิตุํ, หริตุํ, อนุสฺสริตุมิจฺฉติ, เอตฺถ อิการยุตฺตตมฺหิ “นมกราน”มิจฺจาทินา ปฏิสิทฺธิธตฺตา น ธาตฺวนฺตโลโป.
ตถา ตุท พฺยถเน, ตุทิตุํ, ปวิสิตุํ, อุทฺทิสิตุํ, โหตุํ, สยิภุํ, เนตุํ, ชุโหตุํ, ปชหิตุํ, ปหาตุํ, ทาตุํ. โรทฺธุํ, รุนฺธิตุํ, ตุํตุนาทีสุปิ โยควิภาเคน กตฺตริ วิกรณปฺปจฺจยา, สรโลปาทิ จ. โภตฺตุํ, ภุญฺชิตุํ, เฉตฺตุํ, ฉินฺทิตุํ. สิพฺพิตุํ, โพทฺธุํ, พุชฺฌิตุํ. ชายิตุํ, ชนิตุํ. ปตฺตุํ, ปาปุณิตุํ. เชตุํ, ชินิตุํ, เกตุํ, กิณิตุํ, วินิจฺเฉตุํ, วินิจฺฉินิตุํ, ญาตุํ, ชานิตุํ, คเหตุํ, คณฺหิตุํ. โจเรตุํ, โจรยิตุํ, ปาเลตุํ, ปาลยิตุํ.
การิเต ภาเวตุํ, ภาวยิตุํ, กาเรตุํ, การยิตุํ, การาเปตุํ, การาปยิตุมิจฺฉติ อิจฺจาทิ.
“ตเวตุํ วา”ติ โยควิภาเคน กฺริยตฺถกฺริยายญฺจ คมฺมมานายํ ตุํปจฺจโย.
ยถา— สุพุทฺธุํ วกฺขามิ, โภตฺตุํ วชติ, โภชนาย วชตีติ อตฺโถ. เอวํ ทฏฺฐุํ
คจฺฉติ, คนฺตุมารภติ, คนฺตุํ ปโยชยติ, ทสฺเสตุมาห อิจฺจาทิ.
“ตุ”มิติ วตฺตเต.
๖๓๘. อรหสกฺกาทีสุ จ.
อรหสกฺกภพฺพานุจฺฉวิกานุรูปอิจฺเจวมาทีสฺวตฺเถสุ ปยุชฺชมาเนสุ สพฺพธาตูหิ ตุํปจฺจโย โหติ, จสทฺเทน กาลสมยเวลาทีสุปิ. นินฺท ครหายํ, โก ตํ นินฺทิตุมรหติ, ราชา อรหสิ ภวิตุํ, อรโห ภวํ วตฺตุํ. สกฺกา เชตุํ ธเนน วา, สกฺกา ลทฺธุํ, กาตุํ สกฺขิสฺสติ. ภพฺโพ นิยามํ โอกฺกมิตุํ, อภพฺโพ กาตุํ. อนุจฺฉวิโก ภวํ ทานํ ปฏิคฺคเหตุํ. อิทํ กาตุํ อนุรูปํ. ทานํ ทาตุํ ยุตฺตํ, ทาตุํ วตฺตุญฺจ ลภติ, เอวํ วฏฺฏติ ภาสิตุํ, ฉินฺทิตุํ น จ กปฺปติ อิจฺจาทิ. ตถา กาโล ภุญฺชิตุํ, สมโย ภุญฺชิตุํ, เวลา ภุญฺชิตุํ.
“ตุ”มิติ วตฺตเต.
๖๓๙. ปตฺตวจเน อลมตฺเถสุ จ.
อลมตฺเถสุ ปตฺตวจเน สติ สพฺพธาตูหิ ตุํปจฺจโย โหติ, อลํสทฺทสฺส อตฺถา อลมตฺถา ภูสนปริยตฺตินิวารณา, เตสุ อลมตฺเถสุ. ปตฺตสฺส วจนํ ปตฺตวจนํ, อลเมว ทานานิ ทาตุํ, อลเมว ปุญฺญานิ กาตุํ, สมฺปตฺตเมว ปริยตฺตเมวาติ อตฺโถ.
กตฺวา กมฺมํ อคจฺฉิ, คจฺฉติ, คจฺฉิสฺสตีติ วา อตฺเถ—
๖๔๐. ปุพฺพกาเลกกตฺตุกานํ ตุน ตฺวาน ตฺวา วา.
ปุพฺพกาโลติ ปุพฺพกฺริยา, เอโก กตฺตา เยสํ เต เอกกตฺตุกา, เตสํ เอกกตฺตุกานํ สมานกตฺตุกานํ ธาตูนมนฺตเร ปุพฺพกาเล วตฺตมานธาตุมฺหา ตุน ตฺวาน ตฺวาอิจฺเจเต ปจฺจยา โหนฺติ วา.
วาสทฺทสฺส ววตฺถิตวิภาสตฺตา ตุนปฺปจฺจโย กตฺถจิเยว ภวติ. เต จ กิตสญฺญตฺตา, “เอกกตฺตุกาน”นฺติ วุตฺตตฺตา จ กตฺตริเยว ภวนฺติ. ตุเน “ตเวตุนาทีสุกา”ติ กาเทโส, นิปาตตฺตา สิโลโป. โส กาตุน กมฺมํ คจฺฉติ, อกาตุน ปุญฺญํ กิลมิสฺสนฺติ สตฺตา.
ตฺวานตฺวาสุ “รกาโร จา”ติ ธาตฺวนฺตโลโป, กมฺมํ กตฺวาน ภทฺรกํ, ทานาทีนิ ปุญฺญานิ กตฺวา สคฺคํ คจฺฉติ, อภิสงฺขริตฺวา, กริตฺวา. ตถา สิพฺพิตฺวา, ชายิตฺวา, ชนิตฺวา, ธมฺมํ สุตฺวา, สุตฺวาน ธมฺมํ โมทติ, สุณิตฺวา, ปตฺวา, ปาปุณิตฺวา. กิณิตฺวา, เชตฺวา, ชินิตฺวา, ชิตฺวา.โจเรตฺวา, โจรยิตฺวา, ปูเชตฺวา, ปูชยิตฺวา. ตถา เมตฺตํ ภาเวตฺวา, ภาวยิตฺวา, วิหารํ กาเรตฺวา, การยิตฺวา, การาเปตฺวา, การาปยิตฺวา สคฺคํ คมิสฺสนฺติ อิจฺจาทิ.
ปุพฺพกาเลติ กิมตฺถํ? ปฐติ, ปจติ. เอกกตฺตุกานนฺติ กึ? ภุตฺเต เทวทตฺเต ยญฺญทตฺโต วชติ. “อปตฺวาน นทึ ปพฺพโต, อติกฺกมฺม ปพฺพตํ นที”ติอาทีสุ ปน สพฺพตฺถ “ภวตี”ติ สมฺพนฺธโต เอกกตฺตุกตา, ปุพฺพกาลตา จ คมฺยเต.
“วา”ติ วตฺตเต.
๖๔๑. สพฺเพหิ ตุนาทีนํ โย.
สพฺเพหิ โสปสคฺคานุปสคฺเคหิ ธาตูหิ ปเรสํ ตุนาทีนํ ปจฺจยานํ ยสทฺทาเทโส โหติ วา.
วนฺท อภิวนฺทเน อภิปุพฺโพ, ตฺวาปจฺจยสฺส โย, อิการาคโม จ, อภิวนฺทิย ภาสิสฺสํ, อภิวนฺทิตฺวา, วนฺทิย, วนฺทิตฺวา. ตถา อภิภุยฺย, ทฺวิตฺตรสฺสตฺตานิ, อภิภวิตฺวา, อภิโภตฺวา.
สิ เสวายํ, “กฺวจิ ธาตู”ติอาทินา อิการสฺส อาตฺตํ, นิสฺสาย, นิสฺสิตฺวา. ภช เสวายํ, “ตถา กตฺตริ จา”ติ ปุพฺพรูปตฺตํ, วิภชฺช, วิภชิย, วิภชิตฺวา.
ทิส อติสชฺชเน, อุทฺทิสฺส, อุทฺทิสิย, อุทฺทิสิตฺวา. ปวิสฺส, ปวิสิย, ปวิสิตฺวา.
นี ปาปุณเน, อุปนีย, อุปเนตฺวา. อติเสยฺย, อติสยิตฺวา. โอหาย, โอหิตฺวา,
ชหิตฺวา, หิตฺวา. อาทาย, อาทิยิตฺวา, “ทิวาทิโต โย”ติ ยปฺปจฺจโย, “กฺวจิ ธาตู”ติอาทินา ธาตฺวนฺตสฺสิกาโร จ, ทตฺวา, ทตฺวาน. ปิธาย, ปิทหิตฺวา. ภุญฺชิย, ภุญฺชิตฺวา, โภตฺวา. วิเจยฺย, วิจินิตฺวา. วิญฺญาย, วิชานิตฺวา, ญตฺวา.
“ยถาคมํ, ตุนาทีสู”ติ จ วตฺตเต.
๖๔๒. ทธนฺตโต โย กฺวจิ.
ทการธการนฺเตหิ ธาตูหิ ยถาคมํ ยการาคโม โหติ กฺวจิ ตุนาทีสุ ปจฺจเยสุ.
ยวโต ทการสฺส ชกาโร, สมาปชฺชิตฺวา, อุปฺปชฺชิตฺวา, ภิชฺชิตฺวา, ฉิชฺชิตฺวา คโต. พุธ อวคมเน, “ตถา กตฺตริ จา”ติ สธาตฺวนฺตสฺส ยการสฺส จวคฺโค, พุชฺฌิย, พุชฺฌิตฺวา. วิรชฺฌิย, วิรชฺฌิตฺวา. รุนฺธิย, รุนฺธิตฺวา.
“ตุนาทีน”นฺติ อธิกาโร, “วา”ติ จ.
๖๔๓. จนนฺเตหิ รจฺจํ.
จการนการนฺเตหิ ธาตูหิ ปเรสํ ตุนาทีนํ ปจฺจยานํ รจฺจาเทโส โหติ วา,
“รจฺจ”นฺติ โยควิภาเคน อญฺญสฺมาปิ, ววตฺถิตวิภาสตฺโถยํ วาสทฺโท, ราทิโลโป.
วิจ วิเวจเน วิปุพฺโพ, วิวิจฺจ, วิวิจฺจิตฺวา, “โย กฺวจี”ติ โยควิภาเคน ยการาคโม.
ปจ ปาเก, ปจฺจ, ปจฺจิย, ปจฺจิตฺวา. วิมุจฺจ, วิมุจฺจิตฺวา.
หน หึสาคตีสุ, อาหจฺจ, อุปหจฺจ, อาหนฺตฺวา, อุปหนฺตฺวา.
วาติ กึ? อวมญฺญ, อวมญฺญิตฺวา, มนฺตฺวา, นฺยสฺส ญกาโร.
อิ คติมฺหิ, โยควิภาเคน รจฺจาเทโส, ปฏิจฺจ, อเวจฺจ, อุเปจฺจ อุเปตฺวา.
กร กรเณ, สกฺกจฺจ, อธิกิจฺจ, อิการาคโม, กริย.
ทิส เปกฺขเณ—
๖๔๔. ทิสา สฺวานสฺวานฺตโลโป จ.
ทิสอิจฺเจตาย ธาตุยา ปเรสํ ตุนาทีนํ ปจฺจยานํ สฺวาน สฺวาอิจฺจาเทสาโหนฺติ วา, ธาตฺวนฺตสฺส โลโป จ. ทิสฺวานสฺส เอตทโหสิ, จกฺขุนา รูปํ ทิสฺวา.
วาติ กึ? เนกฺขมฺมํ ทฏฺฐุํ, ทฏฺฐา. ปสฺสิย, ปสฺสิตุน, ปสฺสิตฺวา.
อนฺตคฺคหณํ อนฺตโลปคฺคหณญฺจานุวตฺตเต.
๖๔๕. มหทเภหิ มฺมยฺหชฺชพฺภทฺธา จ.
ม-ห-ท-ภอิจฺเจวมนฺเตหิ ธาตูหิ ปเรสํ ตุนาทีนํ ปจฺจยานํ ยถากฺกมํ มฺม-ยฺห-ชฺช-พฺภ-ทฺธาอิจฺเจเต อาเทสา โหนฺติ วา, ธาตฺวนฺตโลโป จ.
มการนฺเตหิ ตาว อาคมฺม, อาคนฺตฺวา. กมุ ปทวิกฺเขเป, โอกฺกมฺม, โอกฺกมิตฺวา, นิกฺขมฺม, นิกฺขมิตฺวา, อภิรมฺม, อภิรมิตฺวา.
หการนฺเตหิ ปคฺคยฺห, ปคฺคณฺหิตฺวา, ปคฺคเหตฺวา. มุห เวจิตฺเต, สมฺมุยฺห, สมฺมุยฺหิตฺวา, ยการาคโม, อารุยฺห, อารุหิตฺวา, โอคยฺห, โอคเหตฺวา.
ทการนฺเตหิ อุปฺปชฺช, อุปฺปชฺชิตฺวา, ปมชฺช, ปมชฺชิตฺวา, อุปสมฺปชฺช, อุปสมฺปชฺชิตฺวา.
ฉิทิ ทฺวิธากรเณ, อจฺฉิชฺช, ฉิชฺช, ฉิชฺชิตฺวา, ฉินฺทิย, ฉินฺทิตฺวา, เฉตฺวา.
ภการนฺเตหิ รภ ราภสฺเส, อารพฺภ กเถสิ, อารทฺธา, อารภิตฺวา. ลภ ลาเภ, อุปลพฺภ, อุปลทฺธา, สทฺธํ ปฏิลภิตฺวา ปุญฺญานิ กโรนฺติ อิจฺจาทิ.
ตเวตุนาทิปฺปจฺจยนฺตนโย.
วตฺตมานกาลิกมานนฺตปฺปจฺจยนฺตนย
๖๔๖. วตฺตมาเน มานนฺตา.
อารทฺโธ อปริสมตฺโต อตฺโถ วตฺตมาโน, ตสฺมึ วตฺตมาเน กาเล คมฺมมาเน สพฺพธาตูหิ มานอนฺตอิจฺเจเต ปจฺจยา โหนฺติ. เต จ กิตสญฺญตฺตา “กตฺตริ กิต”ติกตฺตริ ภวนฺติ.
อนฺตมานปฺปจฺจยานญฺเจตฺถ “ปรสมญฺญาปโยเค”ติ ปรสมญฺญาวเสน ปรสฺสปทตฺตโนปทสญฺญตฺตา ตฺยาทีสุ วิย อนฺตมาเนสุ จ วิกรณปฺปจฺจยา ภวนฺติ.
เตเนว มานปฺปจฺจโย “อตฺตโนปทานิ ภาเว จ กมฺมนี”ติ ภาวกมฺเมสุปิ โหติ, ตสฺส จ “อตฺตโนปทานิ ปรสฺสปทตฺต”นฺติ กฺวจิ อนฺตปฺปจฺจยาเทโส จ.
คมุ, สปฺป คติมฺหิ, คจฺฉตีติ อตฺเถ อนฺตปฺปจฺจโย, “ภูวาทิโต อ”อิติ อปฺปจฺจโย, “คมิสฺสนฺโต จฺโฉ วา สพฺพาสู”ติ ธาตฺวนฺตสฺส จฺฉาเทโส, สรโลปาทิ, นามพฺยปเทเส สฺยาทฺยุปฺปตฺติ. คจฺฉนฺต สิ อิตีธ “วา”ติ วตฺตมาเน “สิมฺหิ คจฺฉนฺตาทีนํ นฺตสทฺโท อํ” อิติ นฺตสฺส อมาเทโส.
วาสทฺทสฺส ววตฺถิภวิภาสตฺตา เอกาโรการปรสฺส น ภวติ, สรโลปาทิ, โส ปุริโส คจฺฉํ, คจฺฉนฺโต คณฺหาติ, เสสํ คุณวนฺตุสมํ.
อิตฺถิยํ “นทาทิโต วา อี”ติ อีปจฺจโย, “เสเสสุ นฺตุวา”ติ นฺตุพฺยปเทเส “วา”ติ อธิกิจฺจ “นฺตุสฺส ตมีกาเร”ติ ตกาเร สรโลปสิโลปา, สา กญฺญา คจฺฉตี, คจฺฉนฺตี อิจฺจาทิ อิตฺถิสมํ.
นปุํสเก ปุเร วิย นฺตสฺส อมาเทโส, ตํ จิตฺตํ คจฺฉํ, คจฺฉนฺตํ, คจฺฉนฺตานิอิจฺจาทิ ปุลฺลิงฺคสมํ.
ตถา คจฺฉตีติ อตฺเถ มานปฺปจฺจโย, จฺฉาเทสาทิ จ, โส คจฺฉมาโน คณฺหาติ,
เต คจฺฉมานา อิจฺจาทิ ปุริสสทฺทสมํ. สา คจฺฉมานา, ตา คจฺฉมานาโย อิจฺจาทิ กญฺญาสทฺทสมํ. ตํ คจฺฉมานํ, ตานิ คจฺฉมานานิ อิจฺจาทิ จิตฺตสทฺทสมํ.
คจฺฉียตีติ อตฺเถ “อตฺตโนปทานิ ภาเว จ กมฺมนี”ติ กมฺมนิ มานปฺปจฺจโย,
“ภาวกมฺเมสุ โย”ติ ยปฺปจฺจโย, “อิวณฺณาคโม วา”ติ อิการาคโม, จฺฉาเทโส, โส เตน คจฺฉิยมาโน, สา คจฺฉิยมานา, ตํ คจฺฉิยมานํ.
จฺฉาเทสาภาเว “ปุพฺพรูปญฺจา”ติ ยการสฺส มกาโร, ธมฺโม อธิคมฺมมาโน หิตาย ภวติ, อธิคมฺมมานา, อธิคมฺมมานํ.
ตถา มห ปูชายํ, มหตีติ มหํ, มหนฺโต, มหตี, มหนฺตี, มหํ, มหนฺตํ, มหมาโน, มหมานา, มหมานํ. กมฺมนิ “ยมฺหิ ทาธามาฐาหาปา มห มถาทีนมี”อิติ ธาตฺวนฺตสฺส อการสฺส อีกาโร, มหียมาโน, มหียมานา, มหียมานํ. เอวํ จรตีติ จรํ, จรตี, จรนฺตี, จรนฺตํ, จรมาโน, จริยมาโน, ปจตีติ ปจํ, ปจตี, ปจนฺตี, ปจนฺตํ, ปจมาโน, ปจฺจมาโน, “ตสฺส จวคฺค”อิจฺจาทินา จวคฺคตฺตํ, ทฺวิตฺตญฺจ.
ภู สตฺตายํ, ภวตีติ อตฺเถ อนฺตปฺปจฺจโย, อปฺปจฺจยวุทฺธิอวาเทสาทิ, โส ภวํ, ภวนฺโต. อิตฺถิยํ อีปจฺจโย, “ภวโต โภโต”ติ โภตาเทโส, โภตี, โภตี, โภติโย.
นปุํสเก ภวํ, ภวนฺตํ, ภวนฺตานิ, อภิภวมาโน. ภาเว ภูยมานํ. กมฺมนิ อภิภูยมาโน.
ชร วโยหานิมฺหิ, “ชร มราน”นฺติอาทินา ชีร ชียฺยาเทสา, ชีรตีติ ชีรํ,
ชีรนฺตี, ชีรนฺตํ, ชีรมาโน, ชีรียมาโน, ชียํ, ชียนฺตี, ชียนฺตํ, ชียมาโน, ชียฺยมาโน.
มร ปาณจาเค, “กฺวจิ ธาตู”ติอาทินา เอกสฺส ยการสฺส โลโป, มรตีติ มียํ, มียนฺตี, มียนฺตํ, มียมาโน, มียฺยมาโน, มรํ, มรนฺตี, มรนฺตํ, มรมาโน, มรียมาโน. ลภํ, ลภนฺตี, ลภนฺตํ, ลภมาโน, ลพฺภมาโน. วหํ, วหนฺตี, วหนฺตํ, วหมาโน, วุยฺหมาโน. “อิสุยมูนมนฺโต จฺโฉ วา”ติ จฺฉาเทโส, อิจฺฉตีติ อิจฺฉํ, อิจฺฉนฺตี, อิจฺฉนฺตํ, อิจฺฉมาโน, อิจฺฉียมาโน, อิสฺสมาโน.
“ทิสสฺส ปสฺสทิสฺสทกฺขา วา”ติ ปสฺส ทิสฺส ทกฺขาเทสา, ปสฺสตีติ ปสฺสํ, ปสฺสนฺตี, ปสฺสนฺตํ, ปสฺสมาโน, วิปสฺสียมาโน, ทิสฺสมาโน, ทิสฺสนฺโต, มานสฺส อนฺตาเทโส, ทิสฺสํ, ทิสฺสนฺตี, ทิสฺสนฺตํ, ทกฺขํ, ทกฺขนฺตี, ทกฺขนฺตํ, ทกฺขมาโน ทกฺขิยมาโน อิจฺจาทิ.
ตุท พฺยถเน, ตุทตีติ ตุทํ, ตุทนฺตี, ตุทนฺตํ, ตุทมาโน, ตุชฺชมาโน. ปวิสตีติ ปวิสํ, ปวิสนฺตี, ปวิสนฺตํ, ปวิสมาโน, ปวิสียมาโน อิจฺจาทิ.
หู, ภู สตฺตายํ, อปฺปจฺจยโลโป, ปโหตีติ ปโหนฺโต, ปโหนฺตี, ปโหนฺตํ, ปหูยมานํ เตน. เสตีติ เสนฺโต, เสนฺตี, เสนฺตํ, เสมาโน, สยํ, สยนฺตี, สยนฺตํ, สยมาโน, สยาโน วา, มานสฺส อานาเทโส, อติสียมาโน.
อส สพฺภาเว, “สพฺพตฺถาสสฺสาทิโลโป จา”ติ อการสฺส โลโป, อตฺถีติ สํ, สนฺโต, สตี, สนฺตี, สนฺตํ, สมาโน, สมานา, สมานํ.
ฐา คตินิวตฺติมฺหิ, “วา”ติ วตฺตมาเน “ฐา ติฏฺโฐ”ติ ติฏฺฐาเทโส, ติฏฺฐํ, ติฏฺฐนฺตี, ติฏฺฐนฺตํ, ติฏฺฐมาโน. ติฏฺฐาภาเว “กฺวจิ ธาตู”ติอาทินา ฐาโต หการาคโม, รสฺสตฺตญฺจ, อุปฏฺฐหํ, อุปฏฺฐหนฺตี, อุปฏฺฐหนฺตํ, อุปฏฺฐหมาโน. ฐียมานํ เตน, อุปฏฺฐียมาโน, อุปฏฺฐหียมาโน.
ปา ปาเน, “ปา ปิโพ”ติ ปิพาเทโส, ปิพตีติ ปิพํ, ปิพนฺตี, ปิพนฺตํ, ปิพมาโน, “กฺวจิ ธาตู”ติอาทินา พการสฺส วตฺตํ, ปิวํ, ปิวนฺตี, ปิวนฺตํ, ปิวมาโน, ปียมาโน, ปียมานา, ปียมานํ อิจฺจาทิ.
หุ ทานาทนหพฺยปฺปทาเนสุ, อปฺปจฺจเย ปุเร วิย ทฺวิภาวาทิ, ชุโหตีติ ชุหํ, ชุหนฺตี, ชุหนฺตํ, ชุหมาโน, หูยมาโน. เอวํ ชหํ, ชหนฺตี, ชหนฺตํ, ชหมาโน, ชหียมาโน. ททาตีติ ททํ, ททนฺตี, ททนฺตํ, ททมาโน, ทฺวิตฺตาภาเว ทานํ เทนฺโต, เทนฺตี, เทนฺตํ, ทียมาโน.
รุธิ อาวรเณ, “รุธาทิโต นิคฺคหีตปุพฺพญฺจา”ติ อปฺปจฺจยนิคฺคหีตาคมา, รุนฺธตีติ รุนฺธํ, รุนฺธนฺตี, รุนฺธนฺตํ, รุนฺธมาโน, รุชฺฌมาโน. ภุญฺชตีติ ภุญฺชํ, ภุญฺชนฺตี, ภุญฺชนฺตํ, ภุญฺชมาโน, ภุชฺชมาโน อิจฺจาทิ.
ทิวุ กีฬายํ, “ทิวาทิโต โย”ติ ยปฺปจฺจโย, “ตถา กตฺตริ จา”ติ ปุพฺพรูปตฺตํ, พตฺตญฺจ, ทิพฺพตีติ ทิพฺพํ, ทิพฺพนฺตี, ทิพฺพนฺตํ, ทิพฺพมาโน. เอวํ พุชฺฌตีติ พุชฺฌํ, พุชฺฌนฺโต, พุชฺฌมาโน, จวคฺคาเทโส.
ชนี ปาตุภาเว, “ชนาทีนมา”ติ โยควิภาเคน อาตฺตํ, ชายตีติ ชายํ, ชายมาโน, ชญฺญมาโน.
สุ สวเณ, “สฺวาทิโต”ติอาทินา ณุ ณา อุณา จ, สุณาตีติ สุณํ, สุณนฺโต, สุณมาโน, สูยมาโน, สุยฺยมาโน. ปาปุณาตีติ ปาปุณํ, ปาปุณมาโน, ปาปียมาโน.
“กิยาทิโต นา”ติ นา, รสฺสตฺตํ, กิณาตีติ กิณํ, กีณมาโน, กียมาโน. วินิจฺฉินาตีติ วินิจฺฉินํ, วินิจฺฉินมาโน, วินิจฺฉียมาโน, จินํ, จียมาโน. ชานาตีติ ชานํ, ชานมาโน, ชาเทโส, ญายมาโน. คณฺหาตีติ คณฺหํ, คณฺหมาโน, คยฺหมาโน.
กร กรเณ, กโรตีติ อตฺเถ “วตฺตมาเน มานนฺตา”ติ อนฺตปฺปจฺจโย, “ตนาทิโต โอยิรา”ติ โอ, “ตสฺส วา”ติ อธิกิจฺจ “อุตฺตโมกาโร”ติ อุตฺตํ, “กรสฺสากาโร จา”ติ อการสฺสุกาโร. “ยวการา จา”ติ สเร อุการสฺส วตฺตํ, ทฺวิตฺตํ, “โพ วสฺสา”ติ พการทฺวยญฺจ, “กฺวจิ ธาตู”ติอาทินา รโลโป, โส กุพฺพํ, กุพฺพนฺโต, กุพฺพตี, กุพฺพนฺตี, กุพฺพนฺตํ. อุตฺตาภาเว— กมฺมํ กโรนฺโต, กโรนฺตี, กโรนฺตํ. มาเน— อุตฺตทฺวยํ, กุรุมาโน, กุรุมานา, กุรุมานํ, กุพฺพาโน วา. กมฺมนิ กยิรมาโน, กรียมาโน วา อิจฺจาทิ.
จุร เถยฺเย, “จุราทิโต”ติอาทินา เณ ณยา, โจเรตีติ โจเรนฺโต, โจเรนฺตี, โจเรนฺตํ, โจรยํ, โจรยตี, โจรยนฺตํ, โจรยมาโน, โจรียมาโน. ปาเลตีติ ปาเลนฺโต, ปาเลนฺตี, ปาเลนฺตํ, ปาลยํ, ปาลยนฺตี, ปาลยนฺตํ, ปาลยมาโน, ปาลียมาโน อิจฺจาทิ.
การิเต ภาเวตีติ ภาเวนฺโต, ภาเวนฺตี, ภาเวนฺตํ, ภาวยํ, ภาวยนฺตี, ภาวยนฺตํ, ภาวยมาโน, ภาวียมาโน. กาเรตีติ กาโรนฺโต, กาเรนฺตี, กาเรนฺตํ, การยํ, การยนฺตี, การยนฺตํ, การยมาโน, การียมาโน, การาเปนฺโต, การาเปนฺตี, การาเปนฺตํ, การาปยํ, การาปยนฺตี, การาปยนฺตํ, การาปยมาโน, การาปียมาโน อิจฺจาทิ.
วตฺตมานกาลิกมานนฺตปฺปจฺจยนฺตนโย.