สุโพธาลงฺกาโร
นโม ตสฺส ภควโต อรหโต สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส
๑. โทสาวโพธ-ปฐมปริจฺเฉท
รตนตฺตยปฺปณาม
๑.
มุนินฺทวทนมฺโภช-, คพฺภสมฺภวสุนฺทรี;
สรณํ ปาณินํ วาณี, มยฺหํ ปีณยตํ มนํฯ
นิมิตฺต
๒.
รามสมฺมาทฺยลงฺการา, สนฺติ สนฺโต ปุราตนา;
ตถาปิ ตุ วฬญฺเชนฺติ, สุทฺธมาคธิกา น เตฯ
อภิธานาทิกํ
๓.
เตนาปิ นาม โตเสยฺย-, เมเตลงฺการวชฺชเต;
อนุรูเปนาลงฺกาเร-, เนสเมโส ปริสฺสโมฯ
๔.
เยสํ น สญฺจิตา ปญฺญา-, เนกสตฺถนฺตโรจิตา;
สมฺโมหพฺภาหตาเวเต, นาวพุชฺฌนฺติ กิญฺจิปิฯ
๕.
กึ เตหิ ปาทสุสฺสูสา เยสํ นตฺถิ ครูนิห;
เย ตปฺปาทรโชกิณฺณา, เตว สาธูวิเวกิโนฯ
๖.
กพฺพนาฏกนิกฺขิตฺต-, เนตฺตจิตฺตา กวิชฺชนา;
ยํ กิญฺจิ รจยนฺเตตํ, น วิมฺหยกรํ ปรํฯ
๗.
เตเยว ปฏิภาวนฺโต, โสว พนฺโธ สวิมฺหโย;
เยน โตเสนฺติ วิญฺญู เย, ตตฺถาปฺยาวิหตาทราฯ
๘.
พนฺโธ จ นาม สทฺทตฺถา, สหิตา โทสวชฺชิตา;
ปชฺช คชฺช วิมิสฺสานํ, เภเทนา’ยํ ติธา ภเวฯ
๙.
นิพนฺโธ จา’นิพนฺโธ จ, ปุน ทฺวิธา นิรุปฺปเต;
ตํ ตุ ปาเปนฺตฺย’ลงฺการา, วินฺทนียตรตฺตนํฯ
๑๐.
อนวชฺชํ มุขมฺโภช ‚, มนวชฺชา จ ภารตี;
อลงฺกตา’ว โสภนฺเต, กึ นุ เต นิร’ลงฺกตา?
๑๑.
วินา ครูปเทสํ ตํ, พาโล’ลงฺกตฺตุ มิจฺฉติ;
สมฺปาปุเณ น วิญฺญูหิ, หสฺสภาวํ กถํ นุ โส?
๑๒.
คนฺโถปิ กวิวาจาน, มลงฺการ’ปฺปกาสโก;
ยาติ ตพฺพจนียตฺตํ, ต’พฺโพหารู’ปจารโตฯ
๑๓.
ทฺวิปฺปการา อลงฺการา, ตตฺถ สทฺท, ตฺถเภทโต;
สทฺทตฺถา พนฺธนามา’ว, ตํสชฺชิต ตทาวลิฯ
๑๔.
คุณาลงฺการสํยุตฺตา, อปิ โทสลว’งฺกิตา;
ปสํสิยา น วิญฺญูหิ, สา กญฺญา วิย ตาทิสีฯ
๑๕.
เตน โทสนิราโส’ว, มหุสฺสาเหน สาธิโย;
นิทฺโทสา สพฺพถา สา’ยํ, สคุณา น ภเวยฺย กึ?
๑๖.
สา’ลงฺการวิยุตฺตา’ปิ, คุณยุตฺตา มโนหรา;
นิทฺโทสา โทสรหิตา, คุณยุตฺตา วธู วิยฯ
๑๗.
ปเท วากฺเย ตทตฺเถ จ, โทสา เย วิวิธา มตา;
โส’ทาหรณ เมเตสํ, ลกฺขณํ กถยามฺย’หํฯ
ปทโทส อุทฺเทส
๑๑๘.
วิรุทฺธตฺถนฺตรา, ฌตฺถ, กิลิฏฺฐานิ, วิโรธิ จ;
เนยฺยํ, วิเสสนาเปกฺขํ, หีนตฺถก มนตฺถกํฯ
วากฺยโทส อุทฺเทส
๑๙.
โทสา ปทาน วากฺยาน, เมกตฺถํ ภคฺครีติกํ;
ตถา พฺยากิณฺณ คามฺมานิ, ยติหีนํ กมจฺจุตํ;
อติวุตฺต มเปตตฺถํ, สพนฺธผรุสํ ตถาฯ
วากฺยตฺถโทสอุทฺเทส
๒๐.
อปกฺกโม’, จิตฺยหีนํ, ภคฺครีติ, สสํสยํ;
คามฺมํ ทุฏฺฐาลงฺกตีติ, โทสา วากฺยตฺถนิสฺสิตาฯ
ปทโทสนิทฺเทส
๒๑.
วิรุทฺธตฺถนฺตรํ ตญฺหิ, ยสฺส’ญฺญตฺโถ วิรุชฺฌติ;
อธิปฺเปเต ยถา เมโฆ, วิสโท สุขเย ชนํฯ
๒๒.
วิเสสฺย มธิกํ เยนา, ฌตฺถ เมตํ ภเว ยถา;
โอภาสิตา’เสสทิโส, ขชฺโชโต’ยํ วิราชเตฯ
๒๓.
ยสฺส’ตฺถา’วคโม ทุกฺโข, ปกตฺยา’ทิวิภาคโต;
กิลิฏฺฐํ ตํ ยถา ตาย, โส’ย มาลิงฺคฺยเต ปิยาฯ
๒๔.
ยํ กิลิฏฺฐปทํ มนฺทา, ภิเธยฺยํ ยมกาทิกํ;
กิลิฏฺฐปทโทเส’ว, ตมฺปิ อนฺโต กรียติฯ
๒๕.
ปตีตสทฺทรจิตํ, สิลิฏฺฐปทสนฺธิกํ;
ปสาทคุณสํยุตฺตํ, ยมกํ มต เมทิสํฯ
๒๖.
อพฺยเปตํ พฺยเปต’ญฺญ, มาวุตฺตา’เนกวณฺณชํ;
ยมกํ ตญฺจ ปาทาน, มาทิ, มชฺฌ, นฺต, โคจรํฯ
อพฺยเปต ปฐมปาทาทิ ยมกํ
๒๗.
สุชนา’สุชนา สพฺเพ, คุเณนาปิ วิเวกิโน;
วิเวกํ น สมายนฺติ, อวิเวกิชนนฺติเกฯ
อพฺยเปต ปฐม ทุติย ปาทาทิ ยมกํ
๒๘.
กุสลา’กุสลา สพฺเพ, ปพลา’ปพลา ถวา;
โน ยาตา ยาว’โหสิตฺตํ, สุขทุกฺขปฺปทา สิยุํ;
อพฺยเปต ปฐม ทุติย ตติยปาทาทิ ยมกํฯ
๒๙.
สาทรํ สา ทรํ หนฺตุ, วิหิตา วิหิตา มยา;
วนฺทนา วนฺทนามาน, ภาชเน รตนตฺตเยฯ
อพฺยเปต จตุกฺกปาทาทิ ยมกํ
๓๐.
กมลํ ก’มลํ กตฺตุํ, วนโท วนโท’มฺพรํ;
สุคโต สุคโต โลกํ, สหิตํ ส หิตํ กรํฯ
๓๑.
อพฺยเปตาทิยมก, สฺเสโส เลโส นิทสฺสิโต;
เญูยฺยานิ’มาเยว ทิสา, ย’ญฺญานิ ยมกานิปิฯ
๓๒.
อจฺจนฺตพหโว เตสํ, เภทา สมฺเภทโยนิโย;
ตถาปิ เกจิ สุกรา, เกจิ อจฺจนฺตทุกฺกราฯ
๓๓.
ยมกํ ตํ ปเหลี ‚ จ, เนกนฺตมธุรานิ’ติ;
อุเปกฺขิยนฺติ สพฺพานิ, สิสฺสเขทภยา มยาฯ
๓๔.
เทสกาลกลาโลก, ญายาคมวิโรธิ ยํ;
ตํ วิโรธิปทํ เจ’ต, มุทาหรณโต ผุฏํฯ
๓๕.
ย ทปฺปตีต มานีย, วตฺตพฺพํ เนยฺย มาหุ ตํ;
ยถา สพฺพาปิ ธวลา, ทิสา โรจนฺติ รตฺติยํฯ
๓๖.
เนทิสํ พหุ มญฺญนฺติ, สพฺเพ สพฺพตฺถ วิญฺญุโน;
ทุลฺลภา’วคตี สทฺท, สามตฺถิยวิลงฺฆินีฯ
๓๗.
สิยา วิเสสนาเปกฺขํ, ยํ ตํ ปตฺวา วิเสสนํ;
สาตฺถกํ ตํ ยถา ตํ โส, ภิยฺโย ปสฺสติ จกฺขุนาฯ
๓๘.
หีนํ กเร วิเสสฺยํ ยํ, ตํ หีนตฺถํ ภเว ยถา;
นิปฺปภี กต ขชฺโชโต, สมุเทติ ทิวากโรฯ
๓๙.
ปาทปูรณมตฺตํ ยํ, อนตฺถมิติ ตํ มตํฯ
ยถา หิ วนฺเท พุทฺธสฺส, ปาทปงฺเกรุหํ ปิ จฯ
วากฺยโทส นิทฺเทส
๔๐.
สทฺทโต อตฺถโต วุตฺตํ, ยตฺถ ภิยฺโยปิ วุจฺจติ;
ต เมกตฺถํ ยถา’ภาติ, วาริโท วาริโท อยํฯ
ยถา จ
๔๑.
ติตฺถิยงฺกุรพีชานิ, ชหํ ทิฏฺฐิคตานิ’ห;
ปสาเทติ ปสนฺเน’โส, มหามุนิ มหาชเนฯ
๔๒.
อารทฺธกฺกมวิจฺเฉทา, ภคฺครีติ ภเว ยถา;
กาปิ ปญฺญา, โกปิ ปคุโณ, ปกตีปิ อโห ตวฯ
๔๓.
ปทานํ ทุพฺพินิกฺเขปา, พฺยาโมโห ยตฺถ ชายติ;
ตํ พฺยากิณฺณนฺติ วิญฺเญูยฺยํ, ตทุทาหรณํ ยถาฯ
๔๔.
พหุคุเณ ปณมติ, ทุชฺชนานํ ปฺยยํ ชโน;
หิตํ ปมุทิโต นิจฺจํ, สุคตํ สมนุสฺสรํฯ
๔๕.
วิสิฏฺฐวจนา’เปตํ, คามฺมํ’ตฺย’ภิมตํ ยถา;
กญฺเญ กามยมานํ มํ, น กามยสิ กึนฺวิ’ทํ?
๔๖.
ปทสนฺธานโต กิญฺจิ, ทุปฺปตีติกรํ ภเว;
ตมฺปิ คามฺมํ ตฺย’ภิมตํ, ยถา ยาภวโต ปิยาฯ
๔๗.
วุตฺเตสุ สูจิเต ฏฺฐาเน, ปทจฺเฉโท ภเว ยติ;
ยํ ตาย หีนํ ตํ วุตฺตํ, ยติหีนนฺติ สา ปนฯ
๔๘.
ยติ สพฺพตฺถปาทนฺเต, วุตฺตฑฺเฒ จ วิเสสโต;
ปุพฺพาปราเนกวณฺณ, ปทมชฺเฌปิ กตฺถจิฯ
ตตฺโถทาหรณปจฺจุทาหรณานิ ยถา
๔๙.
ตํ นเม สิรสา จามิ, กรวณฺณํ ตถาคตํ;
สกลาปิ ทิสา สิญฺจ, ติว โสณฺณรเสหิ โยฯ
๕๐.
สโร สนฺธิมฺหิ ปุพฺพนฺโต, วิย โลเป วิภตฺติยา;
อญฺญถา ตฺว’ญฺญถา ตตฺถ, ยา’เทสาทิ ปรา’ทิ’วฯ
๕๑.
จาที ปุพฺพปทนฺตา’ว, นิจฺจํ ปุพฺพปทสฺสิตา;
ปาทโย นิจฺจสมฺพนฺธา, ปราทีว ปเรน ตุฯ
สพฺพตฺโถทาหรณานิ ยถา
๕๒.
นเม ตํ สิรสา สพฺโพ, ปมา’ตีตํ ตถาคตํ;
ยสฺส โลกคฺคตํ ปตฺต, สฺโส’ปมา น หิ ยุชฺชติฯ
๕๓.
มุนินฺทํ ตํ สทา วนฺทา, มฺย’นนฺตมติ มุตฺตมํ;
ยสฺส ปญฺญา จ เมตฺตา จ, นิสฺสีมาติ วิชมฺภติฯ
จาทิปาทีสุ ปจฺจุทาหรณานิ ยถา
๕๔.
มหาเมตฺตา มหาปญฺญา, จ ยตฺถ ปรโมทยา;
ปณมามิ ชินํ ตํ ป, วรํ วรคุณา’ลยํฯ
๕๕.
ปทตฺถกฺกมโต มุตฺตํ, กมจฺจุต มิทํ ยถาฯ;
เขตฺตํ วา เทหิ คามํ วา, เทสํ วา มม โสภนํฯ
๕๖.
โลกิยตฺถ มติกฺกนฺตํ, อติวุตฺตํ มตํ ยถา;
อติสมฺพาธ มากาส, เมติสฺสา ถนชมฺภเนฯ
๕๗.
สมุทายตฺถโต’เปตํ, ตํ อเปตตฺถกํ ยถา;
คาวิปุตฺโต พลิพทฺโธ, ติณํ ขาที ปิวี ชลํฯ
๕๘.
พนฺเธ ผรุสตา ยตฺถ, ตํ พนฺธผรุสํ ยถา;
ขรา ขิลา ปริกฺขีณา, เขตฺเต ขิตฺตํ ผลตฺย’ลํฯ
วากฺยตฺถโทส นิทฺเทส
๕๙.
เญูยฺยํ ลกฺขณ มนฺวตฺถ, วเสนา’ปกฺกมาทินํ;
อุทาหรณ เมเตสํ, ทานิ สนฺทสฺสยามฺย’หํฯ
ตตฺถา’ปกฺกมํ ยถา
๖๐.
ภาวนา, ทาน, สีลานิ, สมฺมา สมฺปาทิตานิ’ห;
โภค, สคฺคาทิ, นิพฺพาน, สาธนานิ น สํสโยฯ
โอจิตฺยหีนํ ยถา
๖๑.
ปูชนียตโร โลเก, อห เมโก นิรนฺตรํ;
มเยกสฺมึ คุณา สพฺเพ, ยโต สมุทิตา อหุํฯ
ยถา จ
๖๒.
ยาจิโต’หํ กถํ นาม, น ทชฺชามฺย’ปิ ชีวิตํ;
ตถาปิ ปุตฺตทาเนน, เวธเต หทยํ มมฯ
ภคฺครีติ ยถา
๖๓.
อิตฺถีนํ ทุชฺชนานญฺจ, วิสฺสาโส โนปปชฺชเต;
วิเส สิงฺคิมฺหิ นทิยํ, โรเค ราชกุลมฺหิ จฯ
สสํสยํ ยถา
๖๔.
มุนินฺทจนฺทิมา โลก, สรโลลวิโลจโน;
ชโน’ วกฺกนฺตปนฺโถ’ว, โคปทสฺสนปีณิโตฯ
๖๕.
วากฺยตฺถโต ทุปฺปตีติ, กรํ คามฺมํ มตํ ยถา;
โปโส วีริยวา โส’ยํ, ปรํ หนฺตฺวา น วิสฺสมีฯ
๖๖.
ทุฏฺฐาลงฺกรณํ เตตํ ‚, ยตฺถา’ลงฺการทูสนํ;
ตสฺสา’ลงฺการนิทฺเทเส, รูป มาวิ ภวิสฺสติฯ
๖๗.
กโต’ตฺร สงฺเขปนยา มยา’ยํ,
โทสาน เมสํ ปวโร วิภาโค;
เอโส’ว’ลํ โพธยิตุํ กวีนํ,
ตมตฺถิ เจ เขทกรํ ปรมฺปิฯ
อิติ สงฺฆรกฺขิตมหาสามิวิรจิเต สุโพธาลงฺกาเร
โทสาวโพโธ นาม
ปฐโม ปริจฺเฉโทฯ