วุตฺโตทย

นโม ตสฺส ภควโต อรหโต สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส

 

วุตฺโตทยํ

 

 

๑. สญฺญาปริภาสานิทฺเทส-ปฐมปริจฺเฉท

 

รตนตฺตยปฺปณาม

๑.

นม’ตฺถุ ชนสนฺตาน, ตมสนฺตานเภทิโน;

ธมฺมุ’ชฺชลนฺตรุจิโน, มุนินฺโท’ทาตโรจิโนฯ

นิมิตฺต

๒.

ปิงฺคลา’จริยาทีหิ, ฉนฺทํ ย มุทิตํ ปุรา;

สุทฺธมาคธิกานํ ตํ, น สาเธติ ยถิจฺฉิตํ [ย’ทิจฺฉิตํ ยติ’จฺฉิตํ (กฯ)]ฯ

คนฺถปริมาณ

๓.

ตโต มาคธภาสาย, มตฺตา,วณฺณ,วิเภทนํ;

ลกฺขฺย ลกฺขณ สํยุตฺตํ, ปสนฺน’ตฺถ,ปท,กฺกมํฯ

อภิธานาทิ

๔.

อิทํ วุตฺโตทยํ นาม, โลกิย’จฺฉนฺทนิสฺสิตํ;

อารภิสฺส’มหํ ทานิ, เตสํ สุขวิพุทฺธิยาฯ

คณสงฺเกตสญฺญา

๕.

สพฺพคฺลา มฺนา,’ทิคลหู, ภฺยา’,มชฺฌ’นฺต ครู ชสา;

มชฺฌ’นฺตลา ร,เต’เต’ฎฺฐ, คณา โค ครุ,โล ลหุฯ

คณนิยาม

๖.

ภ,ช,สา สพฺพค,ลหู, ปญฺจิ’เม สณฺฐิตา คณา;

อริยาทิมฺหิ วิญฺเญยฺยา, คโณ อิธ จตุ’กฺกโลฯ

ครุ,ลหุสรูป

๗.

สํโยคา’ทิ จ, ทีโฆ จ, นิคฺคหีตปโร จ, โย;

ครุ, วงฺโก, ปาทนฺโต,วา, รสฺโส’ญฺโญ มตฺติโก ลุ’ชุฯ

๘.

ปเร ปาทาทิสํโยเค, โย ปุพฺโพ ครุก’กฺขโร;

ลหุ ส กฺวจิ วิญฺเญยฺโย, ตทุทาหรณํ ยถาฯ

๙.

ทสฺสนรสา’นุภาวเน, นิพทฺธเคธา ชินสฺส’ยํ ชนตา;

วิมฺหยชนนี สญฺญต, กฺริยา นุ กํ นา’นุรญฺชยติฯ

๑๐.

วิญฺเญยฺยา โลกโต สญฺญา, สมุทฺโท,สุ,รสาทินํฯ

ปาโท เญยฺโย จตุตฺถํ’โส, ปทจฺเฉโท ยตี ภเวฯ

๑๑.

สม,มฑฺฒสมํ วุตฺตํ, วิสมํ จา’ปรํ ติธา;

สมา ลกฺขณโต ปาทา, จตฺตาโร ยสฺส ตํ สมํฯ

๑๒.

ยสฺส’นฺติเมน ทุติโย, ตติเยนา’ทิโม สโม;

ต’ทฑฺฒสม,มญฺญํ ตุ, ภินฺนลกฺขณปาทิกํฯ

๑๓.

ปาท’เมกกฺขรา’รพฺภ, ยาว ฉพฺพีสต’กฺขรา;

ภเว ปาเทหิ ตํ ฉนฺทํ, นานานาโม’ทิตํ ตโตฯ

๑๔.

ทณฺฑกา จณฺฑวุฏฺฐยา’ทิ, ปาเทหิ ฉหิ, ตีหิ ตุ;

‘คาถา’ติ จ ปรตฺเถ’วํ, ฉนฺโท สญฺญา ปกาสิตาฯ

๑๕.

อนนฺตโร’ทิตํ จ’ญฺญ-, เมตํ สามญฺญนามโต;

‘คาถา’อิจฺเจว นิทฺทิฏฺฐํ, มุนินฺทวจเน ปนฯ

๑๖.

วิเสสนามโต กิญฺจิ, คเหตฺวา สพฺพโถ’จิตํ;

ทสฺสยิสฺสาม’หํ เต’ตฺถ, นามานา’วิ ภวิสฺสเรฯ

 

อิติ วุตฺโตทเย ฉนฺทสิ สญฺญาปริภาสา นิทฺเทโส นาม

 

ปฐโม ปริจฺเฉโทฯ

 

 

๒. มตฺตาวุตฺตินิทฺเทส-ทุติยปริจฺเฉท

 

คณนิยม

 

๑๗.

ฉฏฺโฐ’ขิลลหุ,โช วา, คยุตา’ญฺเญ,ฉ’คฺคณา,น โช วิสเม,;

อริยาย’นฺตฑฺเฒ โล, ฉฏฺโฐ,’นฺเต โค,คณา ฉ’ญฺเญฯ

 

ยตินิยม

๑๘.

ปฐมฑฺเฒ ฉฏฺโฐ เจ, สพฺพลเห,’ตฺถา’ทิลหุนิ ภวติ ยติ;

ตปฺปรโก,นฺเตปิ, สเจ, จริเมปิ, ภวติ จตุตฺโถ’นฺเตฯ

๑๙.

อริยาสามญฺญํ เจ, ปุพฺโพ’ทิต ลกฺขณํ ภเว ยสฺสาฯ

๒๐.

อาทิม’มถ ปาทยุคํ, ยสฺสา ตฺยํ’เสหิ สา ปถฺยาฯ

๒๑.

ยตฺถ คณตฺตย มุลฺลงฺฆิ, โย’ภยตฺถา’ทิโม ภเว วิปุลาฯ

๒๒.

ครุมชฺฌโค ชกาโร, จตุตฺถโก ทุติยโก จปลาฯ

๒๓.

จปลา’คตา’ขิลํ เจ, ทลา’ทิมํ ลกฺขณํ ภชติ ยสฺสา;

ปถฺยาลกฺขณ’มญฺญํ, มุขจปลา นาม สา ภวติฯ

๒๔.

ปถฺยาย ลกฺขณํ เจ, ปฐมฑฺเฒ ลกฺขณํ ตุ จปลาย;

ทุติเย ทเล’ถ ยสฺสา, ปกิตฺติตา สา ชฆนจปลาฯ

 

อริยาชาติโยฯ

 

๒๕.

สพฺพํปฐมทเล ยทิ, ลกฺขณ’มริยาย วุตฺต’มุภเยสุ;

ยสฺสา ทเลสุ ยุตฺตํ, วุตฺตา สา คีติ วุตฺต ยติ ลลิตาฯ

๒๖.

อริยายํ ทุติย’ฑฺเฒ, คทิตา’ขิลลกฺขณํ ยํ ตํ;

ภวติ ทเลสุ’ภเยสุปิ, ยทิ ยสฺสา สา’ย มุปคีติฯ

๒๗.

อริยาย’ฑฺฒทฺวิตยํ, ปุพฺโพทิตลกฺขโณ’เปตํ;

วิปริยเยนา’ภิหิตํ, ยสฺสา สมฺภวติ เจ’ห โส’คฺคีติฯ

๒๘.

อริยาปุพฺพ’ฑฺฒํ ยทิ, ครุเน’เกนา’ธิเกน นิธเน ยุตฺตํ;

ยทิ ปุพฺพ’ฑฺฒสมานํ, ทล มิตรํ โจ’ทิตา’ย’มริยาคีติฯ

คีติชาติโยฯ

 

๒๙.

วิสเม ฉ สิยุํ กลา มุเข, สเม ตฺว’ฏฺฐ, ร,ล,คา, ตโต’ปริ;

เวตาลียํ ตมุจฺจเต, ลหุ ฉกฺกํ น นิรนฺตรํ สเมฯ

๓๐.

เวตาลีโยปมํ มุเข ตํ, โอปจฺฉนฺทสกํ ร,ยา ย’ทนฺเตฯ

๓๑.

อาปาตลิกา กถิตา’ยํ, ภคคา’นฺเต ยทิ ปุพฺพมิว’ญฺญํฯ

๓๒.

ยทา’ทิโต ทกฺขิณนฺติกา, ฐิเต’ตฺถ ปาเทสฺวา’ขิเลสุ โชฯ

๓๓.

‘อุทิจฺจวุตฺตี’ติ วุจฺจเต, โช จา’โท วิสเมสุ สณฺฐิโตฯ

๓๔.

ปุพฺพตฺถ, สเมสุ เจ ค,ชา-, ‘ปจฺจวุตฺติ’ รุทิตา’ติ สณฺฐิตาฯ

๓๕.

สมาสมา’ตฺรา’ทินํ สมา, สํยุตา ภวติ ตํ ปวตฺตกํฯ

๓๖.

อสฺส สา สม กตา’ ปรนฺติกาฯ

๓๗.

ตท’ญฺญชา จารุหาสินีฯ

เวตาลียชาติโยฯ

 

๓๘.

ทฺวิก วิหต วสุ ลหุ อจลธิติ ริ’หฯ

๓๙.

มตฺตาสมกํ นวโม ลฺค’นฺเตฯ

๔๐.

โช นฺลา’ ถวา’ณฺณวา วิสิโลโกฯ

๔๑.

ตทฺวยโต วานวาสิกา’ขฺยาฯ

๔๒.

ปญฺจ,ฏฺฐ,นวสุ ยทิ โล จิตฺราฯ

๔๓.

ค,ลฺยา’ฏฺฐหิ เจ’สา วุ’ปจิตฺราฯ

๔๔.

ย’มตีต ลกฺขณ วิเสส ยุตํ, (จิตฺรา)

มตฺตา สมา’ทิ ปาทา’ภิหิตํ; (วิสิโลก)

อนิยต วุตฺต ปริมาณ สหิตํ, (วานวาสิกา)

ปถิตํ ชเนสุ ปาทากุลกํฯ (วิสิโลก)

มตฺตาสมก ชาติโยฯ

 

๔๕.

วินา วณฺเณหิ มตฺตา คา, วินา วณฺณา ครูหิ ตุ;

วินา ลหูหิ ครโว, ทเล ปถฺยาทิโน มตาฯ

 

อิติ วุตฺโตทเย ฉนฺทสิ มตฺตาวุตฺตินิทฺเทโส นาม

 

ทุติโย ปริจฺเฉโทฯ

 

๓. สมวุตฺตินิทฺเทส-ตติยปริจฺเฉท

 

๔๖. ตฺยา’ เจ ตนุมชฺฌาฯ

คายตฺตีฯ

 

๔๗. กุมาร ลลิตา ชฺสฺคาฯ

อุณฺหิกาฯ

 

๔๘. จิตฺรปทา ยทิ ภา คาฯ

๔๙. โม โม โค โค วิชฺชุมฺมาลาฯ

๕๐. ภา ต, ล, คา มาณวกํฯ

๕๑. คฺลา สมานิกา ร,ชา จฯ

๕๒. ปมาณิกา ช, รา ล, คาฯ

อนุฏฺฐุภาฯ

 

๕๓. รา น,สา ยทิ หลมุขีฯ

๕๔. ภุชค สุสุ สฏา นา โมฯ

พฺรหตีฯ

๕๕. มฺสาชฺคา สุทฺธวิราชิตํ มตํฯ

๕๖. มฺนา โย โค ยทิ ปณโว ขฺยาโตฯ

๕๗. มฺภา ส,คยุตฺตา รุมฺมวตี สาฯ

๕๘. เญยฺยา มตฺตา ม, ภ, ส, คยุตฺตาฯ

๕๙. จมฺปกมาลา เจ ภ, ม, สา โค ‚ฯ

๖๐. น, ร, ช, เคหิ สา มโนรมาฯ

๖๑. อุพฺภาสกํ ตํ เจ โต ม, รา ลฺจฯ

๖๒. โต ชา ครุนา’ย’มุปฏฺฐิตาฯ

ปนฺติฯ

 

๖๓. อินฺทาทิกา ตา วชิรา ช, คา โคฯ

๖๔. อุปาทิกา สา’ว ช,ตา ช,คา โคฯ

๖๕. อนนฺตโร’ทีริต ลกฺขณา เจ, (อุเปนฺทวชิร)

ปาทา วิมิสฺสา อุปชาติโย ตาฯ (อินฺทวชิร)

เอวํ กิล’ญฺญาสุปิ มิสฺสิตาสุ, (อินฺทวชิร)

วทนฺติ ชาติสฺวิท’ เมว นามํฯ (อุเปนฺทวชิร)

๖๖. น, ช, ช, ล, คา คทิตา สุมุขีฯ

๖๗. โทธก มิจฺฉติ เจ ภ,ภ,ภา คาฯ

๖๘. เวท,สฺเสหิ,มฺตา ตฺคคา,สาลินี สาฯ

๖๙. วาโตมฺมี สา, ยติ สา มฺภา ต, คา โคฯ

๗๐. ภา ต, น, คา โค’สุ, รส สิรี สาฯ

๗๑. โร น, รา อิห รโถทฺธตา ล, คาฯ

๗๒. สฺวาคเต’ติ ร, น, ภา ครุกา ทฺเวฯ

๗๓. น,น,ร,ลหุ,ครูหิ ภทฺทิกาฯ

ติฏฺฐุภาฯ

 

๗๔. วทนฺติ วํสฏฺฐมิ’ทํ ช, ตา ช, ราฯ

๗๕. สา อินฺทวํสา ขลุ ยตฺถ ตา ช,ราฯ

๗๖. อิธ โตฏก มมฺพุธิ,เสหิ มิตํฯ

๗๗. ทุตวิลมฺพิต มาห น, ภา ภ,ราฯ

๗๘. วสุ ยุค วิรตี นา,มฺยา’ ปุโฏ’ยํฯ

๗๙. น, ย, สหิตา นฺยา’ กุสุมวิจิตฺตาฯ

๘๐. ภุชงฺค’ปฺปยาตํ ภเว เวท, เยหิฯ

๘๑. น, ภ, ช, เรหิ ภวติ’ปฺปิยํวทาฯ

๘๒. วุตฺตา สุธีหิ ลลิตา ต, ภา ช, ราฯ

๘๓. ปมิตกฺขรา ส, ช, ส,เสหุ’ทิตาฯ

๘๔. น,น,ภ,ร,สหิตา’ภิหิตุ’ชฺชลาฯ

๘๕. ปญฺจ’สฺส’จฺฉินฺนา, เวสฺสเทวี ม,มา ยาฯ

๘๖. ภวติ หิ ตามรสํ น, ช, ชา โยฯ

๘๗. ‘กมลา’ติ เญยฺยา ส,ย,เสหิ โย เจฯ

ชคตีฯ

 

๘๘. มฺนา ชฺรา โค, ติทสยติ’ปฺปหสฺสิณี สาฯ

๘๙. จตุ,คฺคเห,หิ’ห รุจิรา, ช,ภา สฺช,คาฯ

อติชคตีฯ

๙๐. น,น,ร,ส,ลหุ,คา,สเรหิ’ปราชิตาฯ

๙๑. น,น,ภ,น,ล,คิ’ติ,ปฺปหรณกลิกาฯ

๙๒. วุตฺตา วสนฺตติลกา ต,ภ,ชา ช,คา โคฯ

สกฺกรีฯ

๙๓. ทฺวิหต หย ลหุ ร’ถ คิ’ติ สสิกลาฯ

๙๔. วสุ,หย,ยติ ริ’ห,มณิคุณนิกโรฯ

๙๕. น,น,ม,ย,ย,ยุตา’ยํ,มาลินี โภคิ’สีหิฯ

๙๖. ภวติ น,ชา,ภ,ชา รสหิตา ปภทฺทกํฯ

อติสกฺกรีฯ

๙๗. น,ช,ภ,ช,รา สทา ภวติ วาณินี ค, ยุตฺตาฯ

อฏฺฐิฯ

๙๘. ย, มา โน โส ภลฺคา, รส, หรวิรามา สิขรณีฯ

๙๙. รส, ยุคิ, สิโต, โน โส มฺรา สฺลา, คฺย’ทา หริณี ตทาฯ

๑๐๐. มนฺทกฺกนฺตา, ม,ภ,น,ต,ต,คา, โค ยุคุ,ตฺว,สฺสเกหิฯ

อจฺจฏฺฐิฯ

๑๐๑. โม โต โน โย ยา, กุสุมิตลตา, เวลฺลิตา’ กฺขุ,ตฺวิ,สีหิฯ

ธุติฯ

๑๐๒. รสุ,ตฺว,สฺเสหิ ยฺมา, น,ส,ร,ร,ครู, เมฆวิปฺผุชฺชิตา สาฯ

๑๐๓. อกฺกสฺเสหิ ยติ มฺส,ชาส,ต,ต,คา, สทฺทูลวิกฺกีฬิตํฯ

อติธุติฯ

๑๐๔. วุตฺต มีทิสํ ตุ นามโต ร,ชา ร,ชา ร,ชา ครู,ลหู จฯ

กติฯ

 

๑๐๕. มฺรา ภฺนา โย โย’ตฺร เยน,ตฺติ,มุนิ, ยติยุตา, สนฺธรา กิตฺติตา’ยํฯ

ปกติฯ

 

๑๐๖. โอ น,ร,นา ร,นา จ ถ ครู ทส,กฺก,วิรมญฺหิ ภทฺทก’มิทํฯ

อากติฯ

 

อิติ วุตฺโตทเย ฉนฺทสิ สมวุตฺตินิทฺเทโส นาม

 

ตติโย ปริจฺเฉโทฯ

 

๔. อฑฺฒสมวุตฺตินิทฺเทส-จตุตฺถปริจฺเฉท

 

๑๐๗.

วิสเม ยทิ สา ส,ล,คา สเม,

ภ,ตฺตยโต ครุกา วุ’ปจิตฺตํฯ

๑๐๘.

ภ,ตฺตยโต ยทิ คา ทุตมชฺฌาฯ

ยทิ ปุนเร’ว ภวนฺติ น, ชา ชฺยาฯ

๑๐๙.

ยทิ ส,ตฺติตยํ ครุยุตฺตํ,

เวควตี ยทิ ภ,ตฺติตยา คาฯ

๑๑๐.

โต โช วิสเม รโต ครู เจ;

สฺมา ชฺคา ภทฺทวิราช เมตฺถ โค เจฯ

๑๑๑.

วิสเม ส, ชา ส,ครุ,ยุตฺตา;

เกตุมตี สเม ภ,ร,น,คา โคฯ

๑๑๒.

อาขฺยานกี ตา วิสเม ช, คา โคฯ (อินฺทวชิร)

ช,ตา ช,คา โค ตุ สเม’ถ ปาเทฯ (อุเปนฺทวชิร)

๑๑๓.

ช,ตา ช,คา โค วิสเม สเม ตุ; (อุเปนฺทวชิร)

ตา โช ค,คา เจ วิปรีตปุพฺพาฯ (อินฺทวชิร)

๑๑๔.

ส,ส,โต ส,ล,คา วิสเม สเม;

น,ภ,ภ,รา ภวเต หริณปฺลุตาฯ

๑๑๕.

ยทิ น,น,ร,ล,คา น,ชา ช,รา,

ยทิ จ ตทา’ปรวตฺต มิจฺฉติฯ

๑๑๖.

วิสม มุปคตา น,นา ร,ยา เจ;

น,ช,ช,ร,คา สมเก จ ปุปฺผิตคฺคาฯ

ทฺวยํ มิทํ เวตาลีย’ปฺปเภโทฯ

 

๑๑๗.

สา ยวาทิกา มตี ร,ชา ร,ชา ตฺว,

สเม สเม ช,รา ช,รา ครู ภเวยฺยุํฯ

อิติ วุตฺโตทเย ฉนฺทสิ อฑฺฒสมวุตฺตินิทฺเทโส นาม

 

จตุตฺโถ ปริจฺเฉโทฯ

 

๕. วิสมวุตฺตินิทฺเทส-ปญฺจมปริจฺเฉท

 

๑๑๘. น’ฏฺฐกฺขเรสุ ปาเทสุ, สฺนา’ทิมฺหา โย’ณฺณวา วตฺตํฯ

๑๑๙. สเมสุ สินฺธุโต เชน, ปถฺยาวตฺตํ ปกิตฺติตํฯ

๑๒๐. โอเชสุ เชน สินฺธุโต, ต’เมว วีปรีตา’ทิฯ

๑๒๑. น,กาโร เจ ชลธิโต, จปลาวตฺต’มิจฺเจ’ตํฯ

๑๒๒. สเม โล สตฺตโม ยสฺสา, วิปุลา ปิงฺคลสฺส สาฯ

๑๒๓. เสตวสฺสา’ขิเลสุปิฯ

๑๒๔. เภน’ณฺณวา ภ’พฺพิปุลาฯ

๑๒๕. เอว’มญฺญา โร จตุตฺถาฯ

๑๒๖. โน’ณฺณวา เจ นวิปุลาฯ

๑๒๗. โต’ณฺณวา ตถา’ญฺญา สิยาฯ

วตฺต’ปฺปเภโทฯ

 

๑๒๘.

นทิสฺสเต’ตฺถ ยํ ฉนฺทํ, ปโยเค ทิสฺสเต ยทิ;

วิสม’กฺขรปาทํ ตํ, คาถา สามญฺญนามโตฯ

 

อิติ วุตฺโตทเย ฉนฺทสิ วิสมวุตฺติ นิทฺเทโส นาม

 

ปญฺจโม ปริจฺเฉโทฯ

 

 

๖. ฉปฺปจฺจยวิภาค-ฉฏฺฐปริจฺเฉท

 

ปตฺถารนย

๑๒๙.

ปตฺถาเร สพฺพเค ปาเท, ปุพฺพคา’โธ ลฺป’เร สมา;

ปุพฺเพ ครุ เต จ มิเม, กตฺตพฺพา ยาว สพฺพลาฯ

นฏฺฐนย

๑๓๐.

นฏฺฐสฺส โย ภเวยฺย’งฺโก, ตสฺมึ โล’ทฺธิกเต สเม;

วิสเม ตฺเว’กสหิเต, ภเวยฺย’ทฺธิกเต ครุฯ

อุทฺทิฏฺฐนย

๑๓๑.

เอกา’ทินุกฺกเมน’งฺเก, ปุพฺพาโธ ทฺวิคุเณ ลิเข;

มิสฺสเกหิ ลหุฏฺเฐหิ, เส’เกหุ’ทฺทิฏฺฐกํ ภเวฯ

สพฺพคลกฺริยนย

๑๓๒.

วุตฺต’กฺขร สมา สงฺขฺยา, ลิกฺขฺย เสโก’ปรู’ปริ;

เอเกกหีน เมกาทิ, นุ’ฏฺฐาเน สพฺพคาทิกํฯ

วุตฺตสงฺขฺยานย

๑๓๓.

ครุกฺริยา’งฺก สนฺโทเห, ภเว สงฺขฺยา วิมิสฺสิเต;

อุทฺทิฏฺฐ’งฺก สมาหาโร, เส’โก เว’มํ สมา’นเยฯ

วุตฺตอทฺธานย

๑๓๔.

สงฺขฺเยว ทฺวิคุเณ’กูนา, วิตฺถารา’ยามสมฺภวา;

วุตฺตสฺส’ทฺธ’นฺตรานญฺจ, ครุลานญฺจ องฺคุลํฯ

 

อิติ วุตฺโตทเย ฉนฺทสิ ฉปฺปจฺจยวิภาโค นาม

 

ฉฏฺโฐ ปริจฺเฉโทฯ

 

 

นิคมน

 

๑๓๕.

เสล’นฺตรา’ยตน วาสิก สีล’ตฺเถร-,

ปาโท ครุ คฺคุณครุ ชฺชยตํ มเม’โส;

ยสฺส ปฺปภาว’มวลมฺพ มเย’ทิโสปิ,

สมฺปาทิโต’ภิมต สิทฺธิธิกโร ปรตฺโถฯ

๑๓๖.

ปรตฺถสมฺปาทนโต, ปุญฺเญนา’ธิคเตน’หํ;

ปรตฺถสมฺปาทนโก, ภเวยฺยํ ชาติชาติยํฯ

๑๓๗.

อวโลกิตมตฺเตน, ยถา ฉปฺปจฺจยา มยา;

สาธิตา สาธยนฺเต’ว, มิจฺฉิตตฺถมฺปิ ปาณิโนติฯ

 

อิติ สงฺฆรกฺขิตมหาสามิตฺเถเรน วิรจิตํ

 

วุตฺโตทยปฺปกรณํ ปรินิฏฺฐิตํฯ