๓. อเนกตฺถวคฺควณฺณนา
๗๗๗. อิทานิ สํกิณฺณวคฺคโต อนนฺตรํ คาถาโต, คาถาย อทฺธโต, ปาทโต จาติ อิเมหิ ตีหิ ปกาเรหิ อเนกตฺเถ นานตฺเถ สมยาทิเก สทฺเท กมา กมโต ปวกฺขามิฯ เอตฺถ อเนกตฺถวคฺเค เอกสฺส ภูตสทฺทาทิกสฺส ยา ปุนรุตฺตตา, สา ถีปุนฺนปุํสกสงฺขาตลิงฺควิเสสตฺถํ กตาฯ
๗๗๘. สมวายตฺถาทิวาจเก พหโว สมยสทฺเท ชาติยา สงฺคยฺห ‘‘สมโย’’ติ เอกวจนนิทฺเทโส กโตฯ ตตฺร ‘‘กาลญฺจ สมยญฺจ อุปาทายา’’ตฺยาทีสุ [ที. นิ. ๑.๔๔๗] สมวาเย ปจฺจยสามคฺคิยํฯ ‘‘มหาสมโย ปวนสฺมึ, เทวกายา สมาคตา’’ตฺยาทีสุ สมูเหฯ ‘‘สมโยปิ โข เต ภทฺทาลิ อปฺปฎิวิทฺโธ’’ตฺยาทีสุ [ม. นิ. ๒.๑๓๕] การเณฯ ‘‘เอโกเยว จ โข ขโณ จ สมโย จา’’ตฺยาทีสุ [อ. นิ. ๘.๒๙] ขเณ โอกาเสฯ ‘‘อภิสมยตฺโถ’’ตฺยาทีสุ ปฎิเวเธฯ ‘‘เอกํ สมยํ ภควา’’ตฺยาทีสุ [ที. นิ. ๑.๑] กาเลฯ ‘‘สมฺมา มานาภิสมยา’’ตฺยาทีสุ [ม. นิ. ๑.๒๘] ปหาเนฯ ‘‘อตฺถาภิสมยา ธีโร’’ตฺยาทีสุ ลาเภ [สํ. นิ. ๑.๑๒๙]ฯ ‘‘สมยปฺปวาทเก ตินฺทุกาจิเร’’ตฺยาทีสุ [ม. นิ. ๒.๒๐๘] ทิฎฺฐิยํฯ
ตตฺถ สหการีการณตาย สนฺนิชฺฌํ สเมติ สมเวตีติ สมโย, สมวาโยฯ สมํ, สห วา อวยวานํ อยนํ ปวตฺติ อวฎฺฐานนฺติ สมโย, สมูโห, ยถา – สมุทาโยติ อวยวสหาวตฺถานเมว หิ สมูโหติฯ อวเสสปจฺจยานํ สมาคเม เอติ ผลํ เอตสฺมา อุปฺปชฺชติ ปวตฺตติ จาติ สมโย, การณํ, ยถา ‘‘สมุทาโย’’ติฯ สเมติสมาคจฺฉติ เอตฺถ มคฺคพฺรหฺมจริยํ ตทาธารปุคฺคเลหีติ สมโย, ขโณฯ อภิมุขํ ญาเณน สมฺมา เอตพฺโพ อวคนฺตพฺโพติ อภิสมโย, ธมฺมานํ อวิปรีโต สภาโวฯ อภิมุขภาเวน สมฺมา เอติ คจฺฉติ พุชฺฌตีติ อภิสมโย, ธมฺมานํ อวิปรีตสภาวาวโพโธฯ สเมติ เอตฺถ, เอเตน วา สงฺคจฺฉติ สตฺโต, สภาวธมฺโม วา สหชาตาทีหิ, อุปฺปาทาทีหิ วาติ สมโย, กาโล, ธมฺมปฺปวตฺติมตฺตตาย อตฺถโต อภูโตปิ หิ กาโล ธมฺมปฺปวตฺติยา อธิกรณํ วิย, กรณํ วิย จ ปริกปฺปนามตฺตสิทฺเธน รูเปน โวหรียตีติฯ สมสฺส นิโรธสฺส ยานํ, สมฺมา วา ยานํ อปคโมติ สมโย, ปหานํฯ สมิติ สงฺคติ สโมธานนฺติ สมโย, ปฎิลาโภ, สเมติ สมฺพนฺโธ เอติ อตฺตโน วิสเย ปวตฺตติ, ทฬฺหคฺคหณภาวโต วา สมฺปยุตฺตา อยนฺติ ปวตฺตนฺติ สตฺตา ยถาภินิเวสํ เอเตนาติ สมโย, ทิฎฺฐิฯ ทิฎฺฐิสํโยชเนน หิ สตฺตา อติวิย พชฺฌนฺตีติ, เอวํ ตสฺมึ ตสฺมึ อตฺเถ สมยสทฺทสฺส ปวตฺติ เวทิตพฺพาฯ สมยสทฺทสฺส อตฺถุทฺธาเร อภิสมยสทฺทสฺส อุทาหรณํ โสปสคฺโค, อนุปสคฺโค จ สมยสทฺโท สมวายาทฺยตฺถวาจโก โหตีติ ทสฺสนตฺถํฯ เอวํ สพฺพตฺร อุทาหรณํ ตํตทตฺถานุรูปนิพฺพจนาทโย ทฎฺฐพฺพาฯ
๗๗๙. สณฺฐานํ ทีฆรสฺสาทิฯ รูปํ รูปายตนํ, ชาติ ขตฺติยาทิกุลํฯ ฉวิ พหิจมฺมํ, ปมาณํ มริยาโทฯ อกฺขรํ อการาทิ , ยโส ปริวาโร, กิตฺติ จฯ คุโณ สีลาทิ, ตปนิเยปิ วณฺโณฯ
๗๘๐. ปาติโมกฺขสฺส ภิกฺขุภิกฺขุนีนํ วเสน ทุวิธสฺส ปาติโมกฺขสฺส อุทฺเทเส ‘‘สงฺโฆ อุโปสถํ กเรยฺยา’’ติ [มหาว. ๑๓๔]ฯ ปณฺณตฺติยํ ‘‘อุโปสโถ นาม นาคราชา’’ติ [ที. นิ. ๒.๒๔๖]ฯ อุปวาโส วุตฺโตฯ อฎฺฐงฺโค ‘‘ปาณาติปาตา เวรมณิ’’อาทิฯ อุโปสถทินํ ‘‘อชฺชุโปสโถ ปนฺนรโส’’ตฺยาทีสุ [มหาว. ๑๖๘]ฯ
๗๘๑-๗๘๒. รถงฺคํ จกฺกทฺวยํฯ ลกฺขณํ จกฺกลกฺขณํฯ ‘‘มยา ปวตฺติตํ จกฺก’’นฺตฺยาทีสุ [สุ. นิ. ๕๖๒] ธมฺมจกฺเกฯ อุรจกฺกํ นาม ขุรจกฺกํ ‘‘จกฺกํ ภมติ มตฺถเก’’ติ [ชา. ๑.๑.๑๐๔; ๑.๕.๑๐๐]ฯ ‘‘จตุจกฺกํ นวทฺวาร’’นฺตฺยาทีสุ [สํ. นิ. ๑.๒๙] อิริยาปถจกฺเกฯ ‘‘จตฺตาริมานิ, ภิกฺขเว, จกฺกานิ, เยหิ สมนฺนาคตานํ เทวมนุสฺสานํ จตุจกฺกํ วตฺตตี’’ตฺยาทีสุ [อ. นิ. ๔.๑๓๑] สมฺปตฺติจกฺเกฯ ‘‘ปิตรา ปวตฺติตํ จกฺกํ อนุวตฺเตตี’’ตฺยาทีสุ [อ. นิ. ๕.๑๓๒] จกฺกรตเนฯ มณฺฑลํ ‘‘อลาตจกฺก’’นฺตฺยาทีสุ ‘‘อสนิวิจกฺก’’นฺติ [ที. นิ. ๓.๖๑; สํ. นิ. ๒.๑๖๒] จฯ พลํ ถาโมฯ กุลาโล กุมฺภกาโร, ตสฺส ภณฺเฑ กุลาลจกฺกนฺติฯ อาณายํ ‘‘จกฺกํ วตฺตยติ ปาณีน’’นฺติ [ชา. ๑.๗.๑๔๙]ฯ อายุเธ จกฺกากาเร อายุเธฯ ทานํ เทยฺยธมฺโมฯ ราสิ ขนฺโธฯ สทฺธคาถาปิ คาถาเยวฯ
‘‘ทณฺฑกา จณฺฑวุฎฺฐฺยาทิ, ปาเทหิ ฉหิ ตีหิ ตุ;
คาถาติ จ ปรตฺเถวํ, ฉนฺโทสญฺญา ปกาสิตาฯ
อนนฺตโรทิตํ จญฺญ-เมตํ สามญฺญนามโต;
คาถาอิจฺเจว นิทฺทิฎฺฐํ, มุนินฺทวจเน ปนา’’ติ [วุตฺโตทย ๑๔-๑๕ คาถา] หิ วุตฺตํฯ
๗๘๓.
‘‘กึ เต วตํ กึ ปน พฺรหฺมจริยํ,
กิสฺส สุจิณฺณสฺส อยํ วิปาโก;
อิทฺธิชุติพลวิริยูปปตฺติ,
อิทญฺจ เต นาค มหาวิมานํฯ
อหญฺจ ภริยา จ มนุสฺสโลเก,
สทฺธา อุโภ ทานปตี อหุมฺห;
โอปานภูตํ เม ฆรํ ตทาสิ,
สนฺตปฺปิตา สมณพฺราหฺมณา จฯ
ตํ เม วตํ ตํ ปน พฺรหฺมจริยํ,
ตสฺส สุจิณฺณสฺส อยํ วิปาโก;
อิทฺธิชุติพลวิริยูปปตฺติ,
อิทญฺจ เม ธีร มหาวิมาน’’นฺติ [ชา. ๒.๒๒.๑๕๙๒, ๑๕๙๓, ๑๕๙๕]
อิมสฺมึ วิธุรปณฺฑิตชาตเก ทานสฺมึ อาคโตฯ
‘‘ตํ โข ปน ปญฺจสิข พฺรหฺมจริยํ เนว นิพฺพิทาย น วิราคาย ยาวเทว พฺรหฺมโลกูปปตฺติยา’’ติ [ที. นิ. ๒.๓๒๙] อิมสฺมึ มหาโควินฺทสุตฺเต อปฺปมญฺญาสุฯ ‘‘ตยิทํ พฺรหฺมจริยํ อิทฺธญฺเจว ผีตญฺจ วิตฺถาริกํ พาหุชญฺญํ ปุถุภูตํ ยาวเทว มนุสฺเสสุ สุปฺปกาสิต’’นฺติ [ที. นิ. ๓.๑๗๔] ปาสาทิกสุตฺเต สิกฺขตฺตยสงฺคเห สกลสฺมึ สาสเนฯ ‘‘ปเร อพฺรหฺมจารี ภวิสฺสนฺติ, มยเมตฺถ พฺรหฺมจาริโน ภวิสฺสามา’’ติ [ม. นิ. ๑.๘๓] อิมสฺมึ สเลฺลขสุตฺเต เมถุนา วิรติยํฯ
‘‘เกน ปาณิ กามทโท, เกน ปาณิ มธุสฺสโว;
เกน เต พฺรหฺมจริเยน, ปุญฺญํ ปาณิมฺหิ อิชฺฌติฯ
เตน ปาณิ กามทโท, เตน ปาณิ มธุสฺสโว;
เตน เม พฺรหฺมจริเยน, ปุญฺญํ ปาณิมฺหิ อิชฺฌตี’’ติ [เป. ว. ๒๗๕]ฯ –
อิมสฺมึ องฺกุรเปตวตฺถุมฺหิ เวยฺยาวจฺเจฯ
‘‘มยญฺจ ภริยา นาติกฺกมาม,
อมฺเห จ ภริยา นาติกฺกมนฺติ;
อญฺญตฺร ตา พฺรหฺมจริยํ จราม,
ตสฺมา หิ อมฺหํ ทหรา น มิยฺยเร’’ติ [ชา. ๑.๑๐.๙๗]ฯ –
มหาธมฺมปาลชาตเก สทารตุฎฺฐิยํฯ
‘‘เอวํ โข ตํ, ภิกฺขเว, ติตฺติริยํ นาม พฺรหฺมจริยํ อโหสี’’ติ [จูฬว. ๓๑๑] อิมสฺมึ ติตฺติรชาตเก ปญฺจสีเลฯ
‘‘อิทํ โข ปน ปญฺจสิข พฺรหฺมจริยํ เอกนฺตนิพฺพิทาย วิราคาย…เป.… อยเมว อริโย อฎฺฐงฺคิโก มคฺโค’’ติ [ที. นิ. ๒.๓๒๙] มหาโควินฺทสุตฺเตเยว อริยมคฺเคฯ
‘‘หีเนน พฺรหฺมจริเยน, ขตฺติเย อุปปชฺชติ;
มชฺฌิเมน จ เทวตฺตํ, อุตฺตเมน วิสุชฺฌตี’’ติ [ชา. ๑.๘.๗๕]ฯ –
นิมิชาตเก อตฺตทมนวเสน กเต อฎฺฐงฺคุโปสเถฯ
‘‘อภิชานามิ โข ปนาหํ, สาริปุตฺต, จตุรงฺคสมนฺนาคตํ พฺรหฺมจริยํ จริตฺวา ตปสฺสิ สุทํ โหมี’’ติ [ม. นิ. ๑.๑๕๕] โลมหํสสุตฺเต ธิติสงฺขาเต วีริเยฯ
๗๘๔. สภาโว อวิปรีตตฺโถฯ ปริยตฺติ ปริยาปุณิตพฺพา วินยาภิธมฺมสุตฺตนฺตาฯ ญาโย ยุตฺติ, สปฺปฎิปทา วา มคฺคาทโยฯ เญยฺเย สงฺขารวิการลกฺขณนิพฺพานปญฺญตฺติวเสน ปญฺจวิเธ เญยฺเยฯ นิสฺสตฺตตา สตฺตสภาวสฺส อภาวตาฯ อาปตฺติยํ ‘‘ปาราชิกํ ธมฺม’’นฺติฯ ‘‘สห ธมฺเมน นิคฺคยฺหา’’ตฺยาทีสุ การเณฯ อาทินา สมยญฺญูปมาหึสาทีสุปิ ธมฺโมฯ
๗๘๕. ปโยชนํ ผลํฯ สทฺทาภิเธยฺเย สทฺทตฺเถฯ วุฑฺฒิยํ วฑฺฒเนฯ วตฺถุมฺหิ ทพฺเพฯ นาเส วินาเสฯ ปจฺฉิมปพฺพเต อตฺถคิริมฺหิฯ นิวตฺติวิสยุปฺปตฺติสภาวาทีสุปิฯ
๗๘๖. เยภุยฺยตา พาหุลฺยตาฯ อพฺยามิสฺสํ อสมฺมิสฺสํฯ วิสํโยเค วิปฺปโยเคฯ ทฬฺหตฺเถ ทฬฺหสทฺทสฺส อตฺเถฯ อนติเรเก อติเรกาภาเวฯ อนวเสสมฺหิ สพฺพสฺมึ, ตํ เกวลวจนํ ตีสุ ลิงฺเคสุฯ
๗๘๗. ปฎลํ ‘‘ทิคุณํ สงฺฆาฎิํ ปารุปิตฺวา’’ตฺยาทีสุ [มหาว. ๓๔๘]ฯ ‘‘วโยคุณา อนุปุพฺพํ ชหนฺตี’’ติ [สํ. นิ. ๑.๔] ราสิมฺหิฯ ‘‘สตคุณา ทกฺขิณา ปาฎิกงฺขิตพฺพา’’ติ [ม. นิ. ๓.๓๗๙] อานิสํเสฯ พนฺธนํ กามคุณํฯ อปฺปธาเน วิเสสเนฯ ชิยาย ธนุโนฯ
๗๘๘-๗๘๙. รุกฺขาโท ทุมาทิมฺหิฯ วิชฺชมาเน ภูตคุเณฯ อรหนฺเต ‘‘โย จ กาลฆโส ภูโต, สภูตปจินิํ ปจี’’ติ [ชา. ๑.๒.๑๙๐]ฯ ขนฺธปญฺจเก ‘‘ภูตมิทํ, สาริปุตฺต, สมนุปสฺสถา’’ติ [ม. นิ. ๑.๔๐๑]ฯ สตฺเต ปาณิมฺหิฯ มหาภูเต ปถวาทิเกฯ อมนุสฺโส เทวรกฺขสาทิฯ วิชฺชมานตฺถวชฺชิเต รุกฺขาโท นาริยํ น ภวติ, วิชฺชมานตฺเถ, ปน อตีตาทีสุ จ วาจฺจลิงฺโคฯ ปตฺเต สมฺปตฺเตฯ สเม ตุลฺยตฺเถฯ
๗๙๐. สชฺชเน สปฺปุริเสฯ
๗๙๑. ปทปูรเณ ‘‘สุตฺตนฺต วนนฺตา’’ตฺยาทีสุฯ เทหาวยเว ‘‘อนฺตํ อนฺตคุณ’’นฺตฺยาทีสุ [ขุ. ปา. ๓.ทฺวตฺติํสาการ]ฯ เทโห จ อวยโว จาติ เอเกฯ โกฎฺฐาเส ‘‘อยเมโก อนฺโต’’ตฺยาทีสุ [อ. นิ. ๖.๖๑]ฯ ลามกํ นิหีนกํฯ
๗๙๒. นิกาโย สธมฺมีนํ คโณฯ สนฺธิ ปฎิสนฺธิฯ สามญฺเญ วิเสสาธาเรฯ ปสูติ มาตุกุจฺฉิโต นิกฺขมนํ, กุลํ ขตฺติยาทิกุลํฯ ภโว ภวนกฺริยาฯ วิเสสฺโย อุปาธิ, ยสฺส วเสน ภินฺเนสุ สพลาทีสุ อภินฺนา ธีสทฺทา วตฺตนฺเตฯ สุมนายํ มาลติยํฯ สงฺขตลกฺขเณ สงฺขตธมฺมานํ ลกฺขเณฯ
๗๙๓. ภวเภโท กามภวาทิฯ ปติฎฺฐายํ นิสฺสเยฯ นิฎฺฐา นิปฺผตฺติฯ อชฺฌาสโย อธิปฺปาโยฯ พุทฺธิ ญาณํฯ วาสฎฺฐานํ วสนฎฺฐานํฯ วิสรตฺตํ วิสรณภาโวฯ ‘‘วิสทตฺเถ’’ติปิ ปาโฐ, ตทา สทธาตุสฺส วิสรณตฺถตา ทฎฺฐพฺพาฯ
๗๙๔. ผเล โสตาปตฺตาทิเกฯ อนิจฺจาทิอนุปสฺสนา วิปสฺสนา นามฯ มคฺเค โสตาปตฺติมคฺคาทิเกฯ
๗๙๕. กมฺมารุทฺธนํ กมฺมารานํ อุทฺธนํ, กมฺมารานํ ยถา อุกฺกาติฯ องฺคารกปลฺลํ องฺคารานํ ภาชนํฯ ทีปิกา นาม มธุจฺฉิฎฺฐาทิมยา ปทีปกิจฺจการิกาฯ สุวณฺณการมูสา มตฺติกมยา เอกา ภาชนวิกติฯ วายุโน เวเค จ อุกฺกาสทฺโท, โย ‘‘เทวทุทฺรภี’’ติ วุตฺโตฯ
๗๙๖. เกโสหารณํ เกสานํ ลวนํฯ ชีวิตวุตฺติ ชีวิตสฺส วตฺตนํฯ วปนํ พีชสฺส วปนํฯ วาปสมกรณํ วปิตสฺส พีชสฺส สมกรณํฯ ปวุตฺตภาโว พนฺธนา มุตฺติฯ
๗๙๗-๗๙๘. สุโต วิสฺสุเต ปากเฎฯ อวธาริเต อุปลกฺขิเตฯ อุปจิเต ราสีกเตฯ อนุโยโค ปุจฺฉาฯ กิลินฺเน ตินฺเตฯ โสตวิญฺเญยฺยํ สทฺทายตนํฯ สตฺถํ สทฺทสตฺถาทิ, สุตนามโก วา เอโก สตฺถวิเสโสฯ เอเตสุ ทฺวีสุ อตฺเถสุ สุตํ นปุํสกํฯ ปุตฺเต สุโต ปุลฺลิงฺโค, ราชินิปิ สุโตฯ
๗๙๙. ยุเค กตาทิจตุกฺเกฯ เลโส อนุมานญาณวิสโยฯ ปญฺญตฺติยํ ‘‘กปฺปตฺเถโร’’ติฯ ปรมายุมฺหิ ‘‘กปฺปํ สคฺคมฺหิ โมทตี’’ติฯ อญฺญตฺร กปฺปาทีสุ ปุลฺลิงฺเคฯ สทิเส ปน ตีสุ ลิงฺเคสุฯ สมณโวหาโร วินยาคโต สมณานํ โวหาโรฯ กปฺปพินฺทุ จีวเร กตพินฺทุฯ สมนฺตตฺเต สมนฺตภาเวฯ อนฺตรกปฺโป มหากปฺปสฺส อสีติโม ภาโคฯ อาทิสทฺเทน อสงฺเขฺยยฺยมหากปฺเป สงฺคณฺหาติฯ ตกฺเก วิตกฺเกฯ วิธิ วิธานํฯ
๘๐๐. วิรติ วิรติตฺตยํฯ สปโถ อกฺโกโสฯ ตจฺเฉ ตถภาเวฯ อริยสจฺจมฺหิ ทุกฺขสจฺจาทิเกฯ ทิฎฺฐิ มิจฺฉาทิฎฺฐิฯ
๘๐๑. สญฺชาติเทโส ‘‘กมฺโพโช อสฺสายตน’’นฺติฯ วาสฎฺฐานํ นิวาสฎฺฐานํ ‘‘เทวานํ เทวายตน’’นฺติฯ อากโรติ ยตฺถ สุวณฺณรชตาทโย อุปฺปชฺชนฺติฯ สโมสรณฎฺฐานํ พหูนํ สนฺนิปาตฎฺฐานํฯ ปทปูรเณ ‘‘กมฺมายตนํ, สิปฺปายตน’’นฺติฯ
๘๐๒. วตฺถํ อมฺพรํฯ อญฺโญ โย สโก น โหติฯ โอธิ มริยาโทฯ เภโท วิเสโสฯ มนสิปิ จิตฺเตปิฯ
๘๐๓. วิปาเก อิฎฺฐวิปาเก กุสโลฯ อนวชฺชาทีสุ วาจฺจลิงฺคิโกฯ
๘๐๔. ทฺรโว มธฺวาทิฯ มธุราทีสุ ฉสุ รเสสุฯ ปารโท สูโตฯ สิงฺคาราโท นว นาฎฺยรเสฯ รสรตฺตมํสเมทฎฺฐิสุกฺกฎฺฐิมิญฺชวเสน สตฺต ธาตโว, ตพฺเภเทฯ กิจฺเจ ผสฺสาทิธมฺมานํ สงฺฆฎฺฎนาทิกิจฺเจฯ สมฺปตฺติ เตสํเยวฯ
๘๐๕. โพธิสทฺโท ญาณทฺวเย นาริยํ, โพธิราชกุมาราทิปญฺญตฺติยํ ปุเมฯ อสฺสตฺถรุกฺเข ปุมิตฺถิยํฯ
๘๐๖. เยน กตฺตุภูเตน โย กมฺมภูโต นิจฺจเสวิโต, ตตฺถาปิ กมฺมภูเตฯ วิสโย อนญฺญถาภาโวฯ ชนปเท กุรุอาทิเกฯ โคจเร ตพฺพหุลาจาเรฯ
๘๐๗. สตฺตายํ วิชฺชมานตายํฯ
๘๐๘. พนฺธเว โส ปุเมฯ อตฺตนิ สํ นปุํสเกฯ ธนสฺมึ โส สํ อนิตฺถิยํฯ สุนเข สา ปุเม วุตฺโตฯ อตฺตนิเย โส ติลิงฺคิโกฯ
๘๐๙. ฉวิสมฺปตฺติยํ ฉวิยา สมฺปตฺติยํฯ
๘๑๐. ชามาตา ธีตุสามิโกฯ มนฺทปฺปิเย อปฺปปิเย วรํ อพฺยยํฯ
๘๑๑. มกุเล อวิกาสสมฺปตฺเตฯ เนตฺติํสาทิปิธาเน ขคฺคาทีนํ เคเหฯ
๘๑๒. ปิตามโห พฺรหฺมาฯ ปิตูสุ มาตาปิตูสุฯ ตถา ปกฺขนฺตเรฯ ตปสิ สีเลฯ
๘๑๓-๘๑๔. มชฺฌพนฺเธ อุโรพนฺธเนฯ ปโกฏฺโฐ กปฺปรสฺสาโธภาโคฯ กจฺฉพนฺธนํ อโธมฺพรสฺส ทฬฺหพนฺธนํฯ เมขลายญฺจาติ กจฺฉา จตูสฺวตฺเถสุฯ กจฺโฉ ลตาทีสุฯ กจฺโฉ พาหุมูลมฺหิ ปรูฬฺหกจฺฉนขโลเม, ‘‘กจฺเฉหิ เสทา มุญฺจนฺตี’’ติฯ อนูโป พหูทกเทโสฯ
๘๑๕. มานํ ตุลาปตฺถงฺคุลีหิฯ ปมาตริ ปมาณสฺส กตฺตริฯ
๘๑๖. ทพฺพํ ธนํฯ อตฺตภาโว ปญฺจกฺขนฺธสมูโหฯ ปาโณ ชีวิตินฺทฺริยํฯ ทพฺพาทีสุ จตูสุ สตฺตํฯ สตฺตายํ วิชฺชมานตายํ สตฺตาฯ ชเน สตฺโตฯ โส สตฺตสทฺโท, อาสตฺเต ลคฺคิเต ติลิงฺคิโกฯ
๘๑๗. เสมฺหาโท ติโทเสฯ รสรตฺตาทิ ปุพฺเพวุตฺโตฯ ปภาทิเก รูปธาตุมฺหิฯ จกฺขาทิเก วิสยธาตุมฺหิฯ
๘๑๘. อมจฺจาทิกา สตฺต ปกติโย วุตฺตาฯ สตฺตาทิสามฺยวตฺถา สตฺตรชตมภูตานํ ติณฺณํ คุณานํ สามฺยวตฺถาฯ ปจฺจยา ณปจฺจยาทิโต ปฐเม ปฐมสณฺฐิเต กโรตฺยาทิธาตุมฺหิฯ
๘๑๙. ปริตฺตาณํ รกฺขณํฯ วตฺถุมฺหิ โอกาเสฯ ตลฺลญฺฉนํ ปาทสฺส ฐานํฯ
๘๒๐. โลหมุคฺคเร โลหมเย มุคฺคเรฯ ตาฬาทิเก สมฺมตาฬกํสตาฬาทิเกฯ กฐิเน กกฺขเฬฯ
๘๒๑. มกฺขิกา นีลมกฺขิกาทิกาฯ ตาสํ เภทา สวิสา มธุกตา ปิงฺคลมกฺขิกาฯ มธุมฺหิ ขุทฺทํ อปฺปกาทีสุ จตูสฺวตฺเถสุ วตฺตมานํ ตีสุ ลิงฺเคสุฯ อธโม นิหีโนฯ กปโณ เอกจารีฯ
๘๒๒. ตกฺเก โครสวิเสเสฯ มรณลิงฺเค มรณญาปกลกฺขเณฯ อสุเภ, สุเภ จาติ จตูสฺวตฺเถสุ อริฎฺฐํฯ อาสโว มชฺชวิเสโสฯ เผณิลทฺทุโม ‘‘พฑี-ยौ-โข’’ฯ
๘๒๓. เคหานํ ทารุพนฺธปฺปโยชนํ ปีฐิกา นามฯ ปกฺขนฺททฺวยสฺส, กณฺณิกาทีนญฺจ นิสฺสยภูตา ปีฐิกาฯ
๘๒๔. มิตฺตากาเร อมิตฺตสฺสาปิ มิตฺตสณฺฐาเนฯ พเล, ราสิมฺหิ, วิปตฺติยญฺจ, ‘‘พลสฺส ราสี’’ติปิ เอเกฯ
๘๒๕. ขนฺเธ รูปกฺขนฺเธฯ ภเว รูปภเวฯ นิมิตฺตมฺหิ การเณฯ วปุ สรีรํฯ
๘๒๖. วตฺถุกิเลสกาเมสูติ วตฺถุกามกิเลสกาเมสุฯ มทเน มารเทวปุตฺเตฯ รเต เมถุเนฯ นิกาเม อิจฺฉารหิเต กามํ นปุํสเกฯ อนุญฺญายํ กามมพฺยยํ ภเวฯ
๘๒๗. วชฺชภณฺฑมุเข วีณาโทณิมุเขฯ มาตงฺคสฺส หตฺถิโน กรโกฎิ หตฺถคฺคํฯ
๘๒๘. รมฺโภ สฐฺยํ, เกตวนฺตฺยตฺโถฯ อสจฺจํ มุสาฯ อโยฆนํ เยน ปหรติฯ คิริสิงฺคมฺหิ คิรคฺเคฯ สีรงฺเค ผาลงฺเคฯ ยนฺเต กูฎยนฺเตฯ
๘๓๐. ปฎิวากฺเย ปฎิวจเนฯ อุตฺตราสงฺเค อุปริวตฺเถฯ เสฎฺฐาทีสุ อุตฺตโร ตีสุ, ปรสฺมึ อุปริสฺมิญฺจ อีริโตฯ
๘๓๑. วิมุตฺติ อรหตฺตผลํ มคฺคนิพฺพานานิปิฯ
๘๓๒. สงฺขเต ปจฺจยาภิสงฺขเต ธมฺเมฯ ปุญฺญาภิสงฺขาโร, อปุญฺญาภิสงฺขาโร, อาเนญฺชาภิสงฺขาโรติ ปุญฺญาภิสงฺขาราทิฯ ปโยโค อุสฺสาโหฯ กายสงฺขาโร, วจีสงฺขาโร, จิตฺตสงฺขาโรติ กายสงฺขาราทิฯ อภิสงฺขรณํ อภิสงฺขรณกฺริยาฯ
๘๓๓. ตพฺภาเว ทิฎฺฐิสหคตํฯ
๘๓๔. ปติรูเป ยุตฺเตฯ ฉาทิเต ติณาทีหิฯ รโห สุญฺญฎฺฐานํฯ ปญฺญตฺติยํ ฉนฺโน ภิกฺขุ, ปญฺญตฺติยํเยว ปุเมฯ
๘๓๕. พุทฺธจกฺขุ พุทฺธานํ จกฺขุฯ สมนฺตจกฺขุ สพฺพญฺญุตญาณํฯ ธมฺมจกฺขุ เหฎฺฐามคฺคตฺตเย ญาณํฯ
๘๓๖. อภิกฺกโม อภิกฺกมนีโยฯ
๘๓๗. เววจนํ อภินฺนตฺโถ สทฺโทฯ ปการสฺมึ เภเทฯ อวสโร อวกาโสฯ
๘๓๘. จิตฺตกมฺมํ จิตฺตการานํ กมฺมํฯ วิจิตฺเต นานาวิเธฯ ปญฺญตฺติยํ จิตฺโต ธนุธโรเยวฯ จิตฺตมาโส ปุณฺเณนฺทุยุตฺเตน จิตฺเตน นกฺขตฺเตน ลกฺขิโต มาโสฯ ตารนฺตเร จิตฺตนกฺขตฺเตฯ ถิยํ นาริยํฯ
๘๓๙. สามเล นีเลฯ สยมตฺเถ สยํสทฺทสฺส อตฺเถฯ สาริวา อุปาสกาฯ
๘๔๐. ‘‘ปุเม’’ตฺยาทินา ปุพฺพทฺเธน คุรุสทฺทสฺส อตฺถา วุตฺตา, อปรทฺเธน ครุสทฺทสฺส, ‘‘เอกเทเสกตฺตมนญฺญํเว’’ติ นฺยาเยน ทฺวินฺนมฺปิ เอกตฺตมญฺญมาเนน คาถาเนกตฺถวคฺเค กถิตาฯ มหนฺเต พหุตฺเตฯ ทุชฺชเร ชีราเปตุมสกฺกุเณยฺเย, ทุกฺกเร วาฯ
๘๔๑. อจฺจิเต ปูชิเตฯ ขินฺเน กิลมถปฺปตฺเตฯ สมิเต อุปสมิเตฯ
คาถาเนกตฺถวคฺควณฺณนา นิฎฺฐิตาฯ