๑๐๔๑. ภุวเน กามภวาทิเกฯ ชเน ปาณิมฺหิฯ ยเส กิตฺติยํฯ ปชฺเช อนุฎฺฐุภาโทฯ รุกฺเข รุกฺขเภเทฯ
๑๐๔๒. วโฎ วฎรุกฺโขฯ วายเส กาเกฯ พเก เสตปตฺเตฯ อวสโร อวกาโสฯ อหํ ทินํฯ กุเจ นาริถเนฯ อพฺเภ เมเฆฯ
๑๐๔๓. อุจฺฉงฺเค ปลฺลงฺโกปริภาเคฯ ลกฺขเณ ญาปเกฯ
ทิฏฺโฐภาเสสุ ทสฺสเน, โอภาเส จาติ อตฺเถสุฯ
๑๐๔๔. สูรํสูสุ สูริเย, กิรเณ จฯ ทเม ทมเนฯ มานํ มานวิเสโสฯ สานุ ปพฺพตสานุฯ
๑๐๔๕. ตาโป สูริยสนฺตาโปฯ สปเจ จณฺฑาเล, สํ สุนขํ ปจตีติ สปโจฯ ปสุ จตุปฺปโทฯ กุรุงฺโค อชินโยนิฯ อุลูโก โกฎรสกุโณฯ อินฺโท สกฺโกฯ ‘‘มหินฺเท คุคฺคุลุลูก-ปลคฺคาเหสุ โกสิโย’’ติ อมรสีโหฯ
๑๐๔๖. มาณโว มจฺโจฯ อตฺตา สรีราธิปติเทวตาฯ สิเร อุตฺตมงฺเคฯ ติปุมฺหิ กาฬโลเหฯ
๑๐๔๗. พลิ ภาคเทยฺโยฯ หตฺโถ ปาณิฯ อํสุ ภาฯ ทนฺเต รเทฯ วิปฺเป พฺราหฺมเณฯ อณฺฑเช อณฺฑสญฺชาเตฯ ปชฺเช อนุฎฺฐุภาโทฯ อานนํ มุขํฯ อาจาโร อสีติมหาวตฺตาทิฯ ธญฺญงฺเค ภินฺนตณฺฑุเลฯ สุขุเม อณุมฺหิฯ ‘‘ลวเลสกณาณโว’’ติ หิ อมรสีเหน สุขุมปริยาโย กโณ วุตฺโตฯ
๑๐๔๘. ถูณา เคหาทีนํ ปธานทารุฯ ชฬตฺตํ มูฬฺหตฺตํฯ กุมฺมาโส มาสวิกติฯ พฺยญฺชนํ ตทญฺญพฺยญฺชนํฯ โผโฎ นาม ยสฺมึ ปูเย วิปรีเต ทุกฺขเวทนา นตฺถิฯ กโปโล นาม มุขจูฬิกานํ อนฺตรฎฺฐานํฯ มูเลฺย มูลธเนฯ
๑๐๔๙. ภาสปกฺขี จ ปกฺขี จ ภาสปกฺขิโน, เตสุ, ‘‘สกุนฺโต ปกฺขิเภเทปิ, ภาสปกฺขิ วิหงฺคเม’’ติ หิ ‘‘ภาสนฺตํ สุนฺทรากาเร, ภาสนฺโต ภาสปกฺขินี’’ติ จ โวปาลิโตฯ ‘‘สกุนฺโต ภาสปกฺขินี’’ติปิ ปาโฐฯ ภาคฺเย สุภาสุภาวเห กมฺมนิฯ วิธาเน กรเณฯ
๑๐๕๐. โย อากาสํ อพฺภุคฺคนฺตฺวา ปุน โอตริตฺวา อุทกพฺภนฺตเร มจฺเฉ คณฺหาติ, โส นีลสกุโณ จาตโก นามฯ เอเณ เอณีมิคขฺยาเตฯ สโร กณฺโฑฯ เสเท เสทเน, สิท ปาเกฯ ปาโก ปจนํฯ ภิกฺขุเภเท ‘‘คณปูรโก’’ตฺยาทีสุฯ จเย สมูเหฯ
๑๐๕๑. ปุญฺเช ปิณฺเฑฯ เมโส อุสโภ เมถุนํ กกฺกโฎ สีโห กญฺญา ตุลา วิจฺฉิโก ธนุ มกโร กุมฺโภ มีโนติ เมสาทิฯ โลเณ ลวณุตฺตเมฯ สํวฏฺเฎ วินาสกปฺเปฯ กมุเก ตมฺพูลผลรุกฺเขฯ
๑๐๕๒. อมเต เทวตาโภชเนฯ เลเป สุทฺธสกฺขรจุณฺณาทิมเยฯ สตฺเถ ทีฆทณฺเฑ สตฺถวิเสเสฯ นชฺชนฺตเรติ คงฺคา ยมุนา อจิรวตี สรภู มหีติ ปญฺจสุ มหานทีสุ ปญฺจมาย มหานทิยํฯ ภุวิ ปถวิยํฯ กฺริยา นารีสิงฺคารภาวชา กฺริยาฯ วิลาโส ปน ตทญฺญโชฯ อตฺรเช ปุตฺเตฯ
๑๐๕๓. กุโถ หตฺถิปิฎฺฐตฺถรณํฯ เวณี นารีนํ เกสกลาโปฯ ‘‘ปเวณี เวณี กุถโย’’ติ หิ โวปาลิโตฯ ‘‘ปเวณี กุลเวณีสู’’ติปิ กฺวจิ ปาโฐฯ วุตฺติ ภวนํ ฯ วุตฺตา วุตฺตนฺโตฯ เวตเน กมฺเมน ลทฺธพฺเพฯ ภรเณ โปสเน, ธารเณ จฯ
๑๐๕๔. มริยาทสทฺโท ทฺวีสุฯ สตฺตา วิชฺชมานตาฯ สมิทฺธิ สมฺปตฺติฯ โสปฺเป นิทฺทายํฯ วุตฺติ ชีวิตวุตฺติฯ
๑๐๕๕. กุจฺฉา ครหาฯ อปวาโท อวณฺณวาโท, อภูตากฺขานมฺปิฯ ธญฺเญ ธญฺญวิเสเส, ยสฺส สีสํ องฺคุฎฺฐปฺปมาณํ ทีฆญฺจฯ ปิยงฺคุ คนฺธทพฺพํฯ โมกฺเข นิพฺพาเนฯ สิเว กลฺยาเณฯ
๑๐๕๖. รญฺชเน กาสายาทิรญฺชเนฯ สูรเต เมถุเนฯ วาเส วสนกฺริยายํฯ
๑๐๕๗. ปตฺเถ มานตุมฺเพฯ นาเฬ อุปฺปลาทีนํ นาเฬฯ ปิปาสายํ ปาตุมิจฺฉายํฯ วุตฺติ ภวนํฯ
๑๐๕๘. ปาณฺยงฺเค สงฺขนาภิยํฯ จกฺกนฺเต จกฺกสฺส อนฺเตฯ
‘‘นาภิ ปาณฺยงฺคงฺเค เขตฺเต, จกฺกนฺตจกฺกวตฺติสุ;
นาภิ ปธาเน กตฺถูริ-มํเส จ กฺวจิ กิตฺติโต’’ติฯ –
โวปาลิโตฯ
๑๐๕๙. อนฺตเรติ ทฺวินฺนํ อนฺตเรฯ ‘‘วีจิ สุขตรงฺเคสู’’ติ โวปาลิโตฯ ถิรตฺเต ถิรภาเวฯ ‘‘ธีรตฺเต’’ติปิ ปาโฐ, โสเยวตฺโถฯ สเว สวเนฯ
๑๐๖๐. นิสฺสเย อาธาเรฯ
๑๐๖๑. วิตฺเต ธเนฯ องฺโก ลกฺขณํฯ พุทฺธิ ญาณํฯ เข อากาเสฯ
๑๐๖๒. วเต ติตฺถิยสมาจาเรฯ อาคุมฺหิ อปราเธฯ มณิ สิลาวิกติ, มณิสงฺขาโต วา รตนวิเสโส อิธ มณิ นามฯ หายเน สํวจฺฉเรฯ วุฎฺฐิ วสฺสนํฯ
๑๐๖๓. ลิปิ อการาทีนํ สนฺนิเวสวิเสโสฯ โมกฺโข นิพฺพานํฯ รเต สูรเตฯ
๑๐๖๔. ปาเป จ อสุเภ จ ริฎฺฐํฯ อริฎฺฐํปฺยตฺร, ตพฺภาเว ตตฺร อกาโรฯ อปราโธ อาทีนโวฯ เกตุมฺหิ ปฎากายํฯ จิหเน ลกฺขเณฯ ‘‘ธโช โสณฺฑิกเลเสสุ, ปฎากายญฺจ จิหเน’’ติ โวปาลิโตฯ
๑๐๖๕. ทฺวารมตฺเตปิ พหิทฺวาเรปิฯ อิโต ปรํ เย อเนกตฺถา วุจฺจนฺเต, เต วาจฺจลิงฺคาฯ ผุเฎ ปากเฎฯ
๑๐๖๖. อชฺฌกฺเข อธิกเตฯ ชเฬ อญฺญาเณฯ โลลุเป อติตณฺเหฯ จเล กมฺปิเตฯ
๑๐๖๗. วิกเต วิรูเปฯ โกมลํ อกฐินํฯ อติขิโณ กุณฺโฐฯ
๑๐๖๘. สิเต เสเตฯ สูจโก เปสุญฺญการโกฯ อหิ สปฺโปฯ สกฺเก ขเมฯ ‘‘สตฺเต’’ติ ปาเฐ ปน สตฺติยุตฺเตตฺยตฺโถฯ สมฺพนฺเธ อวิปฺปโยเคฯ อขิเล สกเลฯ
๑๐๖๙. เกวลํ อสมฺมิสฺสํฯ อนฺโต อวสานํฯ อธโม นิหีโนฯ ปณโต พุทฺธาทีสุ นินฺโนฯ นินฺโน ถลปฎิปกฺโขฯ
๑๐๗๐. สุทฺเธ อญฺเญน อสมฺมิสฺสิเตฯ ปูเต เมชฺเฌฯ
๑๐๗๑. พฺยาเป พฺยาปิเตฯ ภาวินิ อนาคเต วตฺถุมฺหิฯ เถเร ชิณฺเณฯ
๑๐๗๒. พหุสทฺโท ‘‘เอกสฺมึ, ทฺวีสุ จ น ปวตฺตตี’’ตฺยาทีสุเยว ปวตฺตตีติ มญฺญมาโน ‘‘ตฺยาโท’’ติ วทติฯ ‘‘เอกวจนํ, พหุวจน’’นฺติ วุตฺตตฺตา ปน ทฺวีสุปิ พหุส ทฺโท วตฺตเตวฯ อาจริเยน วา ปรสมยวจนานิ มนสิ กตฺวา ‘‘ตฺยาโท’’ติ วุตฺตํฯ ติวิธญฺหิ ตตฺถ วจนํ เอกวจนํ ทฺวิวจนํ พหุวจนนฺติฯ สพฺพปาริสทตฺตา หิ พฺยากรณสฺส สพฺเพสํ วาทา กตฺถจิ กถียนฺเตฯ
ธี วุจฺจติ ปญฺญา, สา ยสฺส อตฺถิ, ส ธีโร, พุโธฯ ธานํ วา ธี, สา ยสฺสตฺถีติ ส ธีโร, ธิติมนฺโตฯ ธุเต จเลฯ
๑๐๗๓. ยาเน หตฺถาทิยาเน โยคฺคํฯ ขเม ปน โยคฺโคฯ
๑๐๗๔. วุเฑฺฒ อายุวุเฑฺฒฯ กุลเช กุลีเนฯ วุทฺโธ อายุวุโฑฺฒฯ อุรุ ปมาณโต มหนฺโตฯ
๑๐๗๕. วุตฺเต วตฺตพฺเพฯ อุคฺคเต อุทฺธํคเตฯ อาทิตฺเต อคฺยาทีหิ, คพฺพิเต สญฺชาตมาเนฯ
๑๐๗๖. วิคเต วิคตราเคฯ วายเน วีเต ปเฎฯ ภชฺชิเต ธญฺญาทิเกฯ ภชฺช ปาเกฯ
๑๐๗๗. จเย สมูเหฯ สโม ตุลฺโยฯ อริ สตฺตุฯ ‘‘สมาทิสู’’ติปิ ปาโฐฯ วีเร อกาตเร สูเรฯ รวิสูโรติ รวิสูริโย ‘‘สูโร’’ติ วุตฺโตฯ กุทฺเธ โกธสหิเตฯ ทูสิเต อปฺปิเยฯ
๑๐๗๘. อริมฺหิ สตฺตุมฺหิ ทิฏฺโฐฯ อิกฺขิเตปิ ทิฏฺโฐฯ โปเต พาลเกฯ วเต เอกนฺตสาธเน วตกมฺเมฯ
๑๐๗๙. สลากายํ กุสาวหาเรฯ ทพฺเพ วรหิสติเณฯ ขเย อุทยพฺพยานุปสฺสีติฯ สกุเณปิ วโย ‘‘วิสยุตฺตนฺนภุตฺตานํ, วยานํ มรณํ ภเว’’ตฺยาทีสุฯ คพฺโพ อภิมาโนฯ
๑๐๘๐. พิฬาเล มชฺชาเรฯ นกุเล อหิสตฺตุมฺหิฯ มนฺถโน ขีรมนฺถนทณฺโฑฯ สตฺตุ ตณฺฑุลวิกติขชฺชวิเสโสฯ อสฺสาทิโลเม อสฺสาทีนํ โลเมฯ ฆาโต มรณํฯ ราสิ ปุญฺโชฯ
๑๐๘๑. โคปคาเม โคปาลานํ คาเมฯ รเว สทฺเทฯ สารถิ ปาชิตาฯ วนฺที ถุติปาฐโกฯ
‘‘สารถิมฺหิ ติจฺฉเก จ, ปสุเต เวทิเตปิ จ;
ขตฺติยา พฺราหฺมณิยา เชปิ, วิสูโต ปาทวนฺทิสู’’ติฯ –
โวปาลิโตฯ ปุปฺเผ สุตฺตาทินา อสงฺขเตฯ ตทฺทาเม ปุปฺผทาเม สุตฺตาทินา สงฺขเตฯ สกเฎ อเนฯ หเย อสฺเสฯ
๑๐๘๒. อจฺจเน ปูชายํฯ เภ นกฺขตฺเตฯ เนตฺตมชฺเฌ ‘‘สูลา’’ติ ขฺยาเตฯ โอธิ มริยาโทฯ
๑๐๘๓. ปุณฺณตา ปริปุณฺณตาฯ อวชฺชํ โทโสฯ มนกฺกาเรปิ อาโภโคฯ อาฬิสทฺโท อิตฺถีฯ สขี วยสาฯ เสตุ ชลวารโณ, นทฺยาทิมคฺโค จฯ สตฺเต สตฺติยุตฺเต, ถิเรตฺยตฺโถฯ ‘‘ทฬฺโห ถูเล ภุเส สตฺเต, ปคาเฬฺหปิ ทเฬฺห มโต’’ติ โวปาลิโตฯ
๑๐๘๔. โมกฺเข นิพฺพาเน, อรหตฺตผเลปิฯ สามินิ ปติมฺหิฯ ธารเกติ ธาเรตีติ ธารโก, ตตฺถฯ โปสเกปิ ภตฺตาฯ
๑๐๘๕. สิขา จูฬาฯ ปิญฺฉํ ปุจฺฉํฯ อตฺตนิ ‘‘สงฺฆิกํ ปุคฺคลิก’’นฺตฺยาทีสุฯ เขเป นินฺทายํฯ
๑๐๘๖. รูเป วณฺเณฯ กรีเส คูเถฯ
๑๐๘๗. ขณฺเฑ สกเลฯ ปณฺเณ รุกฺขาทีนํ ปณฺเณฯ กณฺเฑ สเรฯ สลากา วโณปยุตฺตาฯ สุจิโน ภาโว สุจิตฺตํ, ตสฺมึฯ คเต คมนกฺริยายํฯ ‘‘ธาว คติสุทฺธิย’’นฺติ หิ ธาตุปาโฐฯ หาโว อิตฺถีนํ สิงฺคารภาวชกฺริยาฯ อวิชฺชาย อญฺญาเณฯ มุจฺฉเน วิสญฺญิภาเวฯ
๑๐๘๘. ฆมฺมชลํ กาเย อุณฺเหน สญฺชาตชลํฯ ปาเก ปจฺจเนฯ โคเฬ ‘‘มุ-ยี’’อิติ ขฺยาเต มตฺติกาคุฬเกฯ อุจฺฉุมเย อุจฺฉุรสสญฺชาเตฯ มิตฺเต ปิยมิตฺเต, มิตฺตมตฺเต วาฯ สหาเย อตฺถจเรฯ ปภู อธิปติฯ โส ปุลฺลิงฺโคฯ
๑๐๘๙. กุรูเร กกฺขฬกมฺมนฺเตฯ ปรสฺมึ ปรฎฺฐาเน, ปรโลเก วาฯ อตฺร ฐาเน, โลเก วาฯ องฺโก จิหนํฯ อปราเธ นาฎกปริจฺเฉเทปิ องฺโกฯ อปวาโท โลกครหาฯ เทเส เทสวิเสเสฯ ‘‘ภเว ชนปโท เทเส, ชเน ชนปเทปิ เจ’’ติ โวปาลิโตฯ
๑๐๙๐. ปชฺเช สิโลเกฯ วจีเภเท พฺยตฺตวาจายํฯ อนฺวเย สนฺตาเนฯ สรูปสฺมึ สมานภาเวฯ อโธภาเค จ ตลํฯ
๑๐๙๑. วิลคฺเค กายมชฺเฌฯ เวมชฺเฌ มชฺฌสามญฺเญฯ กุสุมํ ปสวํฯ อุตุ อิตฺถิปุปฺผํฯ สุพฺพเต สุนฺทเร วเตฯ
๑๐๙๒. โกเส ลิงฺคปสิพฺพเกฯ คพฺภเร คุหายํฯ พิเล กิปิลฺลิกาทีนํ อาวาเสฯ คณฺฑเก ขคฺควิสาเณฯ กทมฺเพ ‘‘ถิน’’อิติ ขฺยาเตฯ ทุเม รุกฺเขฯ จเย สมูเหฯ
๑๐๙๓. เภ นกฺขตฺตเภเทฯ เธนุยํ สิงฺคินิยํฯ โยนิยํ อิตฺถีนํ องฺคชาเตฯ สิเร สีเสฯ
๑๐๙๔. โภคีสทฺโท โภควติ ปุคฺคเล, อุรเค จฯ สิโว มหิสฺสโรฯ พเล ถาเมฯ ปภาเว เตชสิฯ ‘‘วีริยํ สุกฺเก ปภาเว, เตโช สามตฺถิเยสฺวปี’’ติ โวปาลิโตฯ เตชสทฺโท ปน เตสุ จ ยถาวุตฺเตสุปิ ทฺวีสฺวตฺเถสุ, ทิตฺติยญฺจ วตฺตติฯ
๑๐๙๕. สนฺตติ อาธาโรฯ ขคฺคงฺเค ขคฺคสฺส ติขิณาวยเวฯ สูเต สารถิมฺหิฯ ปฎิหาเร วจนหาเรฯ ‘‘วิท ลาเภ’’ติ ธาตฺวตฺถโต วิตฺติฯ ปีฬา วิพาธาฯ
๑๐๙๖. รเว สทฺเทฯ ปลาเส นิตฺตณฺฑุลวีหิมฺหิฯ
๑๐๙๗. รุกฺเข อมฺพฎฺฐรุกฺเขฯ ปรสมเย ปน พาธาฯ อธิกปฺเปเม อติสยเปเมฯ
๑๐๙๘. เกตุมฺหิ ธเชฯ เลเขฺย ลิขิตพฺเพ เลเขฯ ราชิยํ ตุ เลขาฯ
๑๐๙๙. สตฺเถ อาวุธเภเทฯ สตฺเต ปาณิมฺหิฯ จเย สมูเหฯ
๑๑๐๐. อาฬิยํ นทีมคฺเค, ชลธารเณ จฯ
๑๑๐๑. สํสเท สภาเยฯ อยนสทฺโท คมเน, ปเถ จ วตฺตติฯ
๑๑๐๒. รุกฺขนฺตเร คณทุเมฯ สูเร สูริเยฯ โกเณ วิทิสายํฯ หเย ตุรงฺเค จ อสฺโสฯ ขนฺเธ ภุชสิเรฯ อจฺจิสทฺโท ชาลายํ อคฺคิชาลายํฯ อํสุมฺหิ ตสฺส, อญฺเญสญฺจ อํสุมฺหิ วตฺตติฯ โส จ โน ปุเม ปุลฺลิงฺเค น วตฺตติฯ
๑๑๐๓. อภาวสทฺโท นาเส วิชฺชมานสฺส นาเสฯ อสตฺตสทฺโท อวิชฺชมานตฺเถ วตฺตติฯ ภุตฺติ ภุญฺชนกฺริยาฯ ปาเณ อายุมฺหิ ชีวํฯ ชเน ปาณวติ ชีโวฯ
๑๑๐๔. ฉทเน คหาทีนํ ฉทเนฯ ราสิ ปุญฺโช, สหธมฺมีนํ คโณ จฯ
‘‘นิกาโย นิลเย ลกฺเขฺย, สํหตานํ สมุจฺจเย;
เอกตฺถ ภาชินิ วเส, ปรมตฺตนิ วุจฺจเต’’ติฯ –
โวปาลิโตฯ ยชเน เทวปูชายํฯ อจฺจเน ปูชามตฺเตฯ ทิกฺข มุณฺฑิโยปนยนนิยมพฺพตาเทเสสุฯ
๑๑๐๕. กรณํ กาโร, โส เอว การิกา, กฺริยา, สกตฺเถ ณิโกฯ ปชฺเชปิ โสเยวตฺโถฯ จิหเน ลกฺขเณฯ ถีรเช อิตฺถีนํ อุตุมฺหิฯ ปุปฺเผ สุมเนฯ วานเร มกฺกเฎฯ
๑๑๐๖. อธเร ทนฺตาวรเณฯ ขรเภ ‘‘ก-ล-ออุ’’อิติ ขฺยาเตฯ โลภปุคฺคเลปิ ลุทฺโธฯ อาวิเล อนจฺเฉฯ
๑๑๐๗. จรมฺหิ คุตฺตปุริเสฯ
๑๑๐๘. หาโส จ คนฺโธ จ หาสคนฺธา, เตสุฯ คนฺโธตฺร ทูรคามีฯ กลฺยาเณปิ จารุฯ ขล จลเน, สญฺจเย จ, โต, ขลิโตฯ
๑๑๐๙. วกฺกเล รุกฺขตฺตเจฯ อธิโรเห อาโรหนกฺริยายํฯ วตฺถนฺตรํ วิจิตฺตรูปํ วตฺถํ, ยํ จีนเทเส สญฺชาตํฯ
๑๑๑๐. ปฎิหาเร ‘‘ฑ-คา’’อิติ ขฺยาเตฯ มุเข ภตฺตาทีนํ ปเวสนฎฺฐาเนฯ เปเต ปรโลกํ คเตฯ อปรณฺณํ มุคฺคาทิฯ กาโล ติํสรตฺติทิวปริจฺฉินฺโนฯ
๑๑๑๑. โทเส โกเธฯ ฆาเต มารเณฯ มิคาโท จตุปฺปเทฯ ฉคเล อเชฯ อรูเป ผสฺสาทิเกฯ อวฺหเย สญฺญายํฯ ทรเถ กายจิตฺตสมฺภูเต สนฺตาเปฯ ภีติ ภยํฯ
๑๑๑๒. ภาเร ขนฺธภาราทิเกฯ สุชาสทฺโท ทพฺพิยํ กฎจฺฉุยํ, อินฺทชายายํ สกฺกสฺส ภริยายญฺจฯ วิหายเส อากาเสฯ
๑๑๑๓. มณิเก มหติ อุทกภาชเนฯ รตเน อสฺมวิกาเร รตนสามญฺเญฯ เสโล จนฺทนปพฺพโตฯ อาราเม ปุปฺผารามาทิอาราเมฯ
‘‘มลโย เทเส เสลงฺคปพฺพตนฺตเร, มลยาติวุตายญฺจา’’ติ โวปาลิโตฯ องฺโก จิหนํฯ
๑๑๑๔. สปฺปิมฺหิ ฆเต, ตทญฺเญ โหตพฺเพ จ หวิฯ
‘‘รหสิ จ วิจาเร จ, วิเวโก ชลโทณิย’’นฺติ โวปาลิโตฯ
๑๑๑๕. ปวาเห ชลปฺปวาเหฯ
‘‘เวโค ชเว ปวาเห จ, มหากาลผเลปิ เจ’’ติ [เมทินีโกส ๓.๒๔] โวปาลิโตฯ ขิเล อณุขาณุมฺหิฯ กเณ อปฺเปฯ
๑๑๑๖. เนตฺตนฺเต จกฺขุโกเณฯ จิตฺตเก ติลเกฯ
‘‘อปางฺคํ องฺคหีเน จ, เนตฺตนฺเต ติลเกปิ เจ’’ติ [เมทินีโกส ๓.๒๘] โวปาลิโตฯ มุตฺตาคุเณ สุตฺตพนฺธมุตฺตายํฯ คหณํ คาโห, ตสฺมึฯ มกุเฬ อปุปฺผิเตฯ รเส โลณรเสฯ
๑๑๑๗. อโค, นโค จาติ ทฺเว อภิธานานิ เสลรุกฺเขสุ วตฺตนฺติฯ สฺวปฺเป สุฎฺฐุ อปฺเป, อปฺปตเรตฺยตฺโถฯ อวธารเณ ‘‘นมนมตฺต’’นฺตฺยาทีสุฯ อจฺจเน ปูชายํฯ
๑๑๑๘. ฉิทฺเท โทเสฯ โอตรณํ ชลติตฺถาทีสุ อวตรณํฯ อยฺยเก ปิตุปิตริฯ
๑๑๑๙. รุกฺเข ขคฺคผเลฯ สุเน สุนเขฯ คนฺเธ อธิวาสนคนฺเธฯ
๑๑๒๐. โกเณ อสฺเสฯ สวเน โสเตฯ ปนฺติยํ วีถิยํฯ ภาคฺยํ ปุญฺญํฯ เอกเทโส ตติยภาคาทิฯ อชปาลเก โปกฺขเรฯ ‘‘กุฎฺฐํ โรเค สุคนฺเธ จา’’ติ โวปาลิโตฯ
๑๑๒๑. เสนาสเน วิหาราทิเกฯ เสเน ปีฐาทิเกฯ จุนฺทภณฺฑมฺหิ จุนฺทานํ อุปกรเณฯ ‘‘ภโม’มฺพุนิคฺคเม ภณฺฑิ, จุนฺทาเขฺย สิปฺปิยนฺตเก’’ติ นานตฺถสงฺคเห โวปาลิโตฯ อํสุสทฺโท วตฺถาทีนํ โลเม, กเร กิรณมตฺเต จฯ อพฺยเย ปการาทิเกฯ
๑๑๒๒. ขชฺชนฺตเร สูกรวจฺจสณฺฐาเน ธญฺญวิกาเรฯ ทิเส ริปุมฺหิฯ ปติ ธโวฯ อริโย อธิปติฯ
๑๑๒๓. ราเค กสายาทิเก ราเคฯ
‘‘รงฺโค ทาเน ขเล ราเค, ตจฺเฉ รงฺคํ ติปุมฺหิ เจ’’ติ โวปาลิโตฯ เปยฺเย อุทกาทิเกฯ ปีติยํ ปิวนกฺริยายํฯ ‘‘รกฺขเณ ปีติยํ ปาน’’นฺติ โวปาลิโตฯ อิเณ, อุกฺเขปเน จ อุทฺธาโรฯ อุมฺมาเร ทฺวารุมฺมาเรฯ เอฬกสทฺทสฺส อชสฺสาปิ วาจกตฺตา ‘‘เอฬโก อเช’’ติ วุตฺตํฯ
๑๑๒๔. ปหรณํ ปหาโร, โปถนํฯ ปหรติ เอตฺถาติ ปหาโร, ยาโม, หายโน สํวจฺฉโรฯ กุณฺฑิกายํ ‘‘กยา’’อิติ ขฺยาตายํฯ อาฬฺหเก จตุปตฺถปฺปมาเณฯ ภุสมฺหิ ตณฺฑุลตฺตเจฯ
๑๑๒๕. อาวาเฎ กูเปฯ จเย สมูเห จฯ กาสุ สา, การเณ, รหสิ จ อุปนิสาฯ
‘‘ภเว อุปนิสา ธมฺเม, เวทนฺเตปิ รหสฺยมฺปี’’ติ โวปาลิโตฯ โปฎคเล ‘‘โผ-ขา’’อิติ ขฺยาเตฯ คุเณตเร อวชฺเชฯ
๑๑๒๖. ยุตฺเต ‘‘อฎฺฎํ วินิจฺฉินาตี’’ตฺยาทีสุฯ อฎฺฎาเล ‘‘โคปุรฏฺเฎหิ สํยุตฺต’’มิจฺจาทีสุฯ อฎฺฎิเต ‘‘อฎฺฎสฺสรํกโรตี’’ตฺยาทีสุฯ อฎฺฎ อภิโยเค, อฎฺฎ อติกฺกมหึสาสูติ ธาตฺวตฺโถฯ กานเน วเนฯ อุปฺปตฺติยํ ชนเน, วิหายสาคมเน จฯ
๑๑๒๗. ลามเก นิหีเนฯ ขนฺเธ รูปาทิเกฯ มูลํ มูลธนํฯ อุปทา ปเหณกํฯ อวตฺถายํ, ปฎสฺส อนฺเต จ ทสาฯ ฆาโต มารณํฯ
๑๑๒๘. คพฺเพ มาเนฯ ฆฎนํ สิเลสกรณํฯ ราสิ ปุญฺโช, เอเตสุ ฆฎสทฺโทฯ อภิหาเร ปูชายํฯ พนฺธเน ‘‘ปาการจโย’’ตฺยาทีสุฯ
๑๑๒๙. โถเก อปฺปเกฯ ทาเน, หานิยญฺจ จาโคฯ คีวา, คโล จาติ ทฺเว อภิธานานิ อิเณ สิยุํฯ ‘‘อิเณ คีวา คเลปิ จา’’ติปิ ปาโฐฯ คเล กณฺเฐฯ
๑๑๓๐. ทณฺเฑปิ สาหสํฯ ปเฎ วตฺถวิเสเส ภงฺคํฯ สาณาทิเก มิสฺสิตฺวา กตญฺหิ วตฺถํ ‘‘ภงฺค’’นฺติ วุตฺตํฯ ฉวเก กเฬวเรฯ
๑๑๓๑. อนงฺเค มาเรฯ ทุเม กรหาฎเกฯ
‘‘มทโน มารธุตฺตร-วสนฺตทุมสิตฺถเก’’ติ โวปาลิโตฯ ปมาตริ มาตุมาตริฯ เวเฐ อุณฺหีเส จ เวฐนํฯ
๑๑๓๒. ตณฺฑุเลยฺเย ติลผลสาเกฯ อยฺเย สามินิฯ มุตฺติ มุจฺจนํฯ
๑๑๓๓. องฺเก ลกฺขเณฯ อากาเร สีสจลนาทิเกฯ วปฺเป วปฺปนียพีเชฯ ตเฎ ตีเร จ วปฺโป, ปาการมูเล, เนตฺตชเล, อุสุเม จ วปฺโปฯ อนุญฺญายํ, โวหาเร จ สมฺมุติสทฺโทฯ อกฺขตสทฺโท ลาชาสุ ธญฺญวิกตีสุ นปุํสเกฯ
๑๑๓๔. ยาเค เทวปูชายํ, สทาทาเน จ สตฺรํฯ สสุ หึสายํ, ตฺรณ, สตฺรํฯ โอสธิมฺหิ, จนฺเท จ โสโมฯ
‘‘โสโม กุเวเร ปิตุเทวตายํ,
วสุปฺปเภเท วสุธากเร จ;
ทิพฺโพสธิสามลตาสมีร-
กปฺปูรนีเรสุ จ วานเร จา’’ติฯ –
โวปาลิโต ฯ ยุคเคหงฺเคติ ปุพฺพาปรายามวเสน ถมฺภานํ อุปริ ฐปิเต ยุคภูเต เคหาวยเวฯ ทกฺขิณุตฺตรายามวเสน ฐปิเต เคหงฺเค สงฺฆาโฎฯ
คาถาปาทวณฺณนา นิฎฺฐิตาฯ
อเนกตฺถวคฺควณฺณนา นิฎฺฐิตาฯ