อภิธานปฺปทีปิกา-ฏีกา (2)
๒. ภูกณฺฑ
๑. ภูมิวคฺควณฺณนา
๑๘๐. อิธ ภูกณฺเฑ สางฺโคปางฺเคหิ ภูมฺยาทีหิ ทสหิ, ปาตาเลน จาติ เอกาทสหิ โกฎฺฐาเสหิ กมโต วคฺคา ภูมิวคฺคาทินามกา วคฺคา วุจฺจนฺเตฯ สปฺปธาโนปการกานิ องฺคานิ ขาราทีนิ, องฺคานํ อุปการกานิ จ อุปงฺคานิ อทฺธาทีนิฯ
๑๘๑. สาทฺธปชฺเชน ภูมิยา นามานิฯ วสูนิ รตนานิ ธารยตีติ วสุนฺธราฯ ขมุ สหเน, ขสฺส โฉ, ฉมา, อถ วา ฉิ เฉทเน, สตฺตานมโธปตนํ ฉินฺทตีติ ฉมา, โม, อิตฺถิยมา จฯ ภวนฺตฺยสฺสํ ภูตานีติ ภูมิฯ ภู สตฺตายํ, มิฯ ปุถอิติ ปาฎิปทิเก ฐิเต นทาทิ, อี, ปุถสฺส ปุถุอาเทเส, วุทฺธิมฺหิ จ กเต ปุถวีฯ อุสฺสุวาเทเส ปุถุวีฯ ปถาเทเส ตุ ปถวี, อิมสฺมึ ปกฺเข อวาคโม, อถ วา ถว คติยํ, ปถวติ เอตฺถาติ ปถวี, นทาทิ, สพฺพตฺถ ปตฺถรตีติ วา ปถวี, ถร สนฺถรเณ ปปุพฺโพ, รสฺส โว, นทาทิ, ปุถวี, อสฺสุฯ
‘‘มธุโน เกฎภสฺสาปิ, เมทมํสปริปฺลุตา;
เตนายํ เมทินี เทวี, วุจฺจเต พฺรหฺมวาทิภี’’ติ [จินฺตามณิฎีกา ๑๑.๓]ฯ –
วจนโต เมทโยคา เมทินี, อี, อินี จฯ มิท สฺเนหเน วา, ยุ, นทาทิ, อิสฺเสตฺตญฺจฯ มห ปูชายํ, นทาทิฯ วิตฺถิณฺณตฺตา อุพฺพี, นทาทิ, อวติ ภูตานีติ วา อุพฺพี, อสฺสุฯ วสูนิ สนฺตฺยสฺสํ วสุมตีฯ คจฺฉนฺติ ยสฺสํ โลกา, สา โค, ปุมิตฺถิยํฯ กา สทฺเท, กายติ เอตฺถ, กายติ มารวิชยกาเลติ วา กุ, อุฯ วสูนิ ธารยตีติ วสุธาฯ สพฺพํ โลกํ ธรยตีติ ธรณี, ยุ, นทาทิฯ ธรตีติ ธรา, อิตฺถิยํ อาฯ คมุ คมเน, คจฺฉนฺตฺยสฺสํ ชคตี, อนฺตปจฺจโย, คสฺส ทฺวิตฺตํ, ชตฺตญฺจ, นโลโป, นทาทิฯ ภู สตฺตายํ, ริ, นทาทิ, กฺวิมฺหิ ภูฯ ภูเต สตฺเต ธรตีติ ภูตโรฯ อว รกฺขเณ, ยุ, นทาทิ, อวนีฯ
๑๘๒. ขารา ลวณรสา มตฺติกา อูโสตฺยุจฺจเตฯ ขาทตีติ ขารา, ทสฺส โรฯ ปเทสกตฺตา มตฺเตน ปมาเณน ยุตฺตา มตฺติกาฯ อูส รุชายํ, อูโสฯ อูสโยคา อูสวา, วนฺตุฯ รปจฺจเย อูสโรฯ ทฺเวปิ ตีสุ วตฺตนฺเตฯ
ถล ฐาเน, อธิกรเณ อฯ กิตฺติมํ ถลํ, อกิตฺติมา ถลี, นทาทิฯ ถทฺธลูขมฺหิ ภูภาเค ภูมิปฺปเทเส ชงฺคลสทฺโท วตฺตติฯ ตตฺถ นิชฺชลตฺตา กกฺขฬตฺตา ถทฺโธฯ ติกฺขสกฺขราทิวิทารควาทิขุรคณฺฑุปฺปาทวจฺจาทิสหิตตฺตา ลูโข เวทิตพฺโพฯ คล จวนาโธปตนาทเนสุฯ ชลํ คลติ เอตฺถ, ชเลน วา คลนฺติ เอตฺถาติ ชงฺคโล, นิชฺชโล เทโส, ‘‘ชงฺคโล นิชฺชเล เทเส, ติลิงฺโค ปิสิเต ถิย’’นฺติ [ติกณฺฑเสส ๓.๓.๓๙๓] หิ ติกณฺฑเสโส, ลสฺส โลโป, นิคฺคหีตาคโม จฯ
๑๘๓. เวเทน ปญฺญาย อีหนฺติ เอตฺถาติ เวเทโหฯ โส เอว วิเทโห, อิมํ ทีปมุปาทาย สิเนรุโน ปุพฺพทิสาภาคตฺตา ปุพฺโพ จ โส วิเทโห เจติ ปุพฺพวิเทโหฯ เอวมปรุตฺตเรสุฯ คเวน ยนฺเตฺยตฺถาติ โคยาโนฯ อปโร จ โส โคยาโน เจติ อปรโคยาโนฯ ชมฺพุยา ลกฺขิโต, กปฺปฎฺฐายิตาทิปฺปภาเวน วา ตปฺปธาโนทีโปติ ชมฺพุทีโปฯ ธมฺมตาสิทฺธสฺส ปญฺจสีลสฺส อานุภาเวน กํ สุขํ อุรุ มหนฺตเมตฺถาติ กุรุ, กุํ ปาปํ รุนฺธนฺติ เอตฺถาติ วา กุรุ, กฺวิฯ ทีป ทิตฺติปฺปกาสเนสุ, ชลมชฺเฌ ทิปฺปนฺตีติ ทีปา, ทิปฺปนฺติ เอตฺถ สทฺธมฺมาติ วา ทีปา, ปมาณโต มหนฺตา ทีปา มหาทีปาฯ
๑๘๔. กุรุอาทโย เอกวีสติ ชนปทนฺตรา ชนปทวิเสสา, อาทินา สุรมหปจฺจุคฺคตา ตลกุฎา อสฺมากาทโย จ ปุมฺพหุตฺเต ปุลฺลิงฺเค พหุตฺเต จ สิยุํฯ กุรุ นาม ชานปทิโน ราชกุมารา, เตสํ นิวาโส เอโกปิ ชนปโท รูฬฺหีสทฺเทน ‘‘กุรู’’ติ พหุวจเนน วุจฺจติ, เอวํ สพฺพตฺรฯ กุํ ปาปํ รุนฺธตีติ กุรุ, ขตฺติยกุมารา, เตสํ นิวาโส กุรู, ปจฺจยโลปโต น วุทฺธิ, สพฺพตฺเรวํ [ปาณินิ ๑.๒.๕๒ ๔.๒.๘๑ สุตฺเตสุ ปสฺสิตพฺพํ]ฯ อริวิชยโลกมริยาทาติกฺกมาทีสุ สกฺโกนฺตีติ สกฺกาฯ โกสํ ลนฺติ คณฺหนฺติ, กุสลํ ปุจฺฉนฺตีติ วา โกสลาฯ มเคน สทฺธึ ธาวนฺตีติ มคธา, กฺวิ, มํเสสุ คิชฺฌนฺตีติ วา มคธาฯ คิธ อภิกงฺขายํฯ เสวนฺติ เยนาติ สิวิ, สิ เสวายํ, วิฯ สิวํ กโรนฺตีติ วา สิวี, อญฺญตฺเถ อิฯ กล สทฺเท, อิงฺคปจฺจโย, กลิงฺคา , เตสํ นิวาโส กลิงฺคา, อุตฺตราปโถ [‘‘ชคนฺนาถา ปุพฺพภาเค กณฺหาตีรนฺตรํ สิเว กลิงฺคเทโส สํวุตฺโต’’ อิตฺยุตฺตเทเส (โถมนิธิ)], กลึ คณฺหนฺตีติ วา กลิงฺคา, กฺวิ, กลํ มธุรสทฺทํ คายนฺตีติวา กลิงฺคา, อสฺสิตฺตํ, เกน สุเขน ลิงฺคนฺตีติ วา กลิงฺคา, ลิงฺค คมนตฺโถ ทณฺฑโก ธาตุฯ อตฺตนา ขาทิตํ ลญฺชํ ปราชิเตหิ ยาจิเตปิ ปุน น วมนฺตีติ อวนฺตีฯ ปญฺจาลสฺส ปุตฺตา ปญฺจาลาฯ วชฺเชตพฺพาติ วชฺชี, ‘‘วชฺเชตพฺพา อิเม’’ตฺยาทินา ปวตฺตวจนมุปาทาย วชฺชีติ ลทฺธนามา ราชาโนฯ วชฺชีรฎฺฐสฺส วา ราชาโน วชฺชีฯ รฎฺฐสฺส วา ปน ตํสมญฺญา ตํนิวาสิราชกุมารวเสน เวทิตพฺพาฯ คํ ปถวึ ธาเรนฺตีติ คนฺธารา, กิตฺติคนฺเธน อรนฺตีติ วา คนฺธาราฯ จิต อุสฺสาหเน, เจตนฺติ อุสฺสหนฺติ ยุทฺธกมฺมาทีสูติ เจตโยฯ
๑๘๕. วงฺค คมนตฺโถ ทณฺฑโก ธาตุฯ วิสิฎฺฐานิ เทหานิ เยสํ วิเทหา, ปุพฺพวิเทหทีปโต อาคตตฺตา วา วิเทหาฯ โอช ทิตฺติยํ, กมฺพุนา สมฺพุเกน โอชนฺติ ตสฺสํ โวหารกรณโตติ กมฺโพชา, กมฺพุกโช โอโช พลเมเตสนฺติ วา กมฺโพชาฯ มท มทฺทเน, มทฺทนฺตีติ วา มทฺทา, มํ สิวํ ททนฺตีติ วา มทฺทา, ปญฺจกามคุณาทีหิ โมทนฺตีติ วา มทฺทา, มท หาเสฯ ภญฺช อวมทฺทเน, ภคฺคาฯ องฺค คมนตฺโถ ทณฺฑโก ธาตุฯ สีหํ ลนฺตีติ สีหฬาฯ กาส ทิตฺติยํ, สมฺปตฺติยา กาสนฺตีติ กสฺมีรา, มีโรฯ กาส ทิตฺติยํ, อิ, กาสีฯ ปฑิ คติยํ, ปณฺฑุ, อุฯ อถ วา กุํ ปาปํ รุนฺธติ เอตฺถาติ กุรุ, อิติ เอโกปิ ชนปโท นิสฺสิตานํ พหุตฺตา พหุวจเนน วุจฺจติฯ เอวํ สพฺพตฺถฯ
๑๘๖. ทฺวยํ ภุวเนฯ ลุช อทสฺสเน, ลุชฺชตีติ โลโก, คสฺส โก, ชสฺส โวฯ ภวนฺติ เอตฺถาติ ภุวนํ, ยุฯ ชคติ, วิฎฺฐปาทีนิปิ ภุวนปริยายานิฯ ทฺวยํ เทสสามญฺเญฯ ทิส อติสชฺชเน, อติสชฺชนํ ปโพธนํ, ‘‘อยํ อิตฺถนฺนาโม’’ติ ทิสติ อปทิสตีติ เทโสฯ สิ เสวายํ, สญฺญายํ อ, วิสโยฯ
สิฎฺฐาจารรหิโต มิลกฺขเทโส กามรูปาทิ ปจฺจนฺโต นามฯ มิลกฺข อพฺยตฺติยํ วาจายํ, มิลกฺขนฺติ อพฺยตฺตวาจํ ภาสนฺตีติ มิลกฺขาฯ สิฎฺฐาจารมคฺคทสฺสนตฺถาย ปญฺญาจกฺขุโน อภาวา ราคาทิมลํ อกฺขิมฺหิ เยสนฺติ วา มิลกฺขา, อสฺสิตฺตํ, เตสํ นิวาสฎฺฐานํ มิลกฺขเทโสฯ ปจฺจนฺเต มชฺฌิมเทสสฺส พหิทฺธาภาเค ชาโต ปจฺจนฺโตฯ
พฺยวตฺถา จตุวณฺณานํ, ยสฺมึ เทเส น วิชฺชเต;
มิลกฺขเทโส โส วุตฺโต, มชฺฌภูมิ ตโต ปรํ [จินฺตามณิฎีกา ๑๑.๗]ฯ
อริยาจารภูมิตฺตา มชฺโฌ จ โส เทโส เจติ มชฺฌเทโส, นวโยชนสตปริกฺเขโป มชฺฌิมเทโสฯ
๑๘๗. สลิลปฺปาโย พหูทโก เทโส อนูโป นาม, อนุคตา อาปา อตฺราติ อนูโป, อาปสฺส อาทิโน อุตฺตํ, ปรโลโป วาฯ กจ พนฺธเน, โฉ, กจฺฉํฯ อนูปเทโส จฯ อภินโวคฺคมเนน ติเณน ลกฺขิเต หริเต เทเส สทฺทโล, ทล ทิตฺติยํ, ภาเว อฯ วิชฺชติ ทโล ยตฺถ สทฺทโลฯ
๑๘๘. นทิยา อาภเตน อมฺพุนา อุทเกน ชีวนฺติ เอตฺถาติ นทฺยมฺพุชีวโน เทโส นที มาตา อสฺสาติ นทีมาติโกติ วุจฺจติ, พหุพฺพีหิมฺหิ โกฯ วุฎฺฐิยา วสฺเสน นิปฺผชฺชติ สสฺสเมตฺถาติ วุฎฺฐินิปฺผชฺชสสฺสโก เทโส เทโว มาตา อสฺสาติ เทวมาติโกติ วุจฺจติ, พหุพฺพีหิมฺหิเยว โก, เทวสทฺโท เจตฺถ วุฎฺฐิมาหฯ
๑๘๙. อนูปาทโย เทวมาติกานฺตา ตีสุ ลิงฺเคสุฯ จนฺทสูราโท จนฺทสูริยสิเนรุปพฺพตาทิมฺหิ สสฺสติสทฺโท อีริโต กถิโตฯ สพฺพทา สรนฺติ คจฺฉนฺตีติ สสฺสติโย, สร คติยํ, สรสทฺทสฺส โส,ติฯ
รฐ คติยํ, รฐนฺติ เอตฺถ นคราทโยติ รฎฺฐํ, โตฯ นาคเรหิ วิชินิตพฺพนฺติ วิชิตํฯ อาฬิยํ ปวตฺตมาโน โย เสตุ, โส ปุริเส ปุลฺลิงฺเค วตฺตติฯ สิ พนฺธเน, ตุฯ อล ภูสเน, อิ, อาฬิ, ตสฺสํ อาฬิยํฯ
นครปพฺพตาทิโน อุปานฺตภู สมีปภูมิ ปริสโร ปริโต สรนฺตฺยตฺราติ, โณฯ
ติกํ วเชฯ คาโว ติฎฺฐนฺตฺยตฺราติ โคฎฺฐํฯ กุล สงฺขฺยาเน, คาโว กุลนฺเตฺยตฺถาติ โคกุลํ, คุนฺนํ กุลํ ฆรนฺติ วา โคกุลํฯ วช คติยํ, วชนฺติ ยํ คาโว นิวาสนตฺถายาติ วโชฯ โคฎฺฐานกํ, โคฎฺฐานนฺติปิ วชสฺส นามานิฯ
๑๙๐. สิโลเกน มคฺคสฺส นามานิฯ ปถิเกหิ มชฺชเต นิตฺติณํ กรียเตติ มคฺโค, มชฺช สุทฺธิยํ, โณ, ชสฺส คตฺตํ, ปถิเกหิ มคฺคียเตติ วา มคฺโค, มคฺค อนฺเวสเน, มํ สิวํ คจฺฉติ เอตฺถ, เอเตนาติ วา มคฺโค, ‘‘โม สิเว ปริสายญฺเจ’’ติ หิ นานตฺถสงฺคเห, สิวํ คมนํ กโรตีตฺยตฺโถ, กฺริยาวิเสสนเมตํฯ ปถิ คติยํ, จุราทิ, นาคโมฯ ปนฺถยนฺติ ยนฺตฺยเนนาติ ปนฺโถ, อ, การิตโลโปฯ ปถติ ยาตฺยเนนาติ ปโถฯ อท คมเน, อทติ ยตฺถ สา อทฺธา, โธ, อทฺธา มคฺโค, อทฺธาสทฺโทยํ กาเลปิ, สมภาคตฺถวจเน ตุ อทฺธํ, ตสฺมา อทฺธสทฺโท ปุมนปุํสกวเสน ทฺวิลิงฺโค, ราชาทิตฺเต อทฺธา, อราชาทิตฺเต อทฺธํฯ อญฺช คติยํ, อโสฯ วช คติยํ, อุโม, ชสฺส โฎฯ ปท คติยํ, อ, ทสฺส โช, ทฺวิตฺตํ, ปชฺโชฯ อย คติยํ, ยุ, ปท คติยํ, อโว, นทาทิฯ วตฺต วตฺตเน, วตฺตนํ คมนาทิ, อนิ, นทาทิ, วตฺตนีฯ กนฺตนทณฺเฑ ปุนฺนปุํสกํฯ ปถิเกหิ ปาเทหิ หญฺญเตติ ปทฺธติฯ ปาทสทฺทสมานตฺเถน ปทสทฺเทน นิยตปฺปโยคโต วุตฺตินา สิทฺโธ, ปทสทฺทูปปโท หนธาตุ,ติ, หนสฺส โธ, อโลโปฯ ปทฺธติสหจรณโต วตฺตนี, ตํสหจรณโต ปทวี จ อิตฺถิยํฯ
๑๙๑-๑๙๒. ตพฺเภทา ตสฺส มคฺคสฺส วิเสสา ชงฺฆมคฺคาทโย อปถนฺตาฯ ชงฺฆาหิ คโต มคฺโค ชงฺฆมคฺโคฯ สกเฎหิ คโต มคฺโค สกฎมคฺโคฯ เต ชงฺฆมคฺคสกฎมคฺคา มหามคฺเค วตฺตนฺติฯ
เอตฺถ จ ‘‘เตถา’’ติ อถสทฺโท น วตฺตพฺโพ, ‘‘เต จา’’ติ ปน วตฺตพฺโพฯ ‘‘มตาทฺธนี’’ติ ปาเฐ ปน สติ ‘‘เตถา’’ติ วตฺตพฺโพเยว, ตทา เอกปทิเก อทฺธนิ มคฺเค เอกปที มตาติ โยชนา กาตพฺพาฯ คจฺฉตํ เอโก อสหาโย ปาโท ยสฺสํ, น นิสินฺนสฺเสว ยมโกติ เอกปที, สมาสนฺเต นิจฺจมีปจฺจโย, กปจฺจเย เอกปทิโก, อีสฺส รสฺสตฺตํฯ
โจรกณฺฎกาทิโทเส ทุคฺคเม ปเถ กนฺตาโร, ปุนฺนปุํสเก, เกน ปานีเยน ตรนฺติ อติกฺกมนฺติ ยนฺติ กนฺตาโร, ตร ตรเณ, โจรกนฺตาราทีสุ ปนายํ รูฬฺหิวเสน วุตฺโต, อถ วา กติ เฉทเน, สปฺปฎิภยตฺตา กนฺตติ นิจฺจคมนาคมนเมตฺถาติ กนฺตาโร, อาโร, นาคโม จฯ ทุกฺเขน คจฺฉนฺเตฺยตฺถาติ ทุคฺคโมฯ
๑๙๓. ทฺวยํ ปฎิมคฺเคฯ ปฎิ อภิมุเขน คนฺตพฺโพ มคฺโค, ปโถ จ ปฎิมคฺโค, ปฎิปโถ จฯ ทีฆมญฺชสํ อติทูโร มคฺโค อทฺธานนฺติ วุจฺจเตฯ อทฺธานํ อยนํ อทฺธานํ, อจฺจายโต มคฺโค, ยถา ‘‘ปทฎฺฐาน’’นฺติ, ยโลโปฯ
ทฺวยํ ปสตฺเถทฺธนิฯ โสภโน ปโถ, ปนฺโถ จาติ วิคฺคโหฯ คนฺตพฺพปถภาวโต อเปตํ อุปฺปถํ, อปถญฺจ, อพฺยยีภาวสมาโส, อสทฺโท อตฺร นิปาโตฯ
๑๙๔-๑๙๖. ปรมาณูนํ ฉตฺติํส เอโก อณุ นาม, อณุโตปิ อณุตรตฺตา ปรโม อณุ, อณุโต วา ปรโมติ ปรมาณุ, อณ สทฺทตฺโถ ทณฺฑโก ธาตุ, อุฯ เต อณโว ฉตฺติํส ตชฺชารี นาม, ตํ ตํ อตฺตโน นิสฺสยํ มลีนกรณวเสน ชราเปตีติ ตชฺชารี, ชร ชีรเณ, ชร วโยหานิมฺหิ วา, อ, นทาทิฯ ตาปิ ตชฺชาริโย ฉตฺติํส รถเรณุ นาม, รถานํ สญฺจรณวเสน ปวตฺโต เรณุ รถเรณุฯ เต รถเรณโว ฉตฺติํส ลิกฺขา นามฯ ลกฺข ทสฺสเน, ปกติจกฺขุนาปิ ลกฺขฺยเตติ ลิกฺขา, อสฺสิตฺตํฯ
ตา ลิกฺขา สตฺต อูกา นาม, อูกาติ วุจฺจติ สิโรวตฺตกิมิ, ตปฺปมาณตฺตา อูกาฯ ตา สตฺต อูกา ธญฺญมาโส นาม, ธญฺโญ วีหิเยว ปริมาณิตพฺพตฺตา มาโส จาติ ธญฺญมาโส, มสิ ปริมาเณฯ เต สตฺต ธญฺญมาสา องฺคุลํ นาม, องฺค คมนตฺโถ, อุโล, องฺคุลํ, ปมาณํ, อุลิปจฺจเย องฺคุลิ, กรสาขาฯ อมุทฺวิจฺเฉติ อทุํ ทฺวาทสงฺคุลํ วิทตฺถิ นาม, กณิฎฺฐสหิเตนงฺคุฏฺเฐน วิตฺถารียเต, วิธียเตติ วา วิทตฺถิ, วิปุพฺโพ ตนุ วิตฺถาเรฯ ธา ธารเณ, อุภยตฺราปิติ, ปุพฺพปกฺเข ตสฺส โถ, นสฺส โต, ตสฺส โทฯ ปจฺฉิเม ธสฺส โท, ตสฺส โถ, อสรูปทฺวิภาโว จฯ ตา ทุเว วิทตฺถี รตนํ สิยุํ, รมุ กีฬายํ, ตโน, มโลโปฯ ตานิ สตฺเตว รตนานิ ยฎฺฐิ นาม, ยต ปยตเน,ติ, ตสฺส โฐ, ตสฺส โฎฯ ตา วีสติ ยฎฺฐิโย อุสภํ นาม, อุส ทาเห, อโภฯ เอตฺถ ปน อุสภนทนฺตรํ อุสภํฯ อุสภานํ อสีติปฺปมาณํ คาวุตํ นาม, ควํ, คเวหิ วา ยุตํ คาวุตํฯ ยุช สมาธิมฺหิ, โคนทนฺตเรหิ คหิตปฺปมาณสมาธานนฺตฺยตฺโถ, ตํ จตุคาวุตํ โยชนํ นาม, ยุช สมาธิมฺหิ, ยุ, ‘‘เอตฺตกํ โยชนํ นาม โหตู’’ติ จตุคาวุเตหิ สมาธานนฺตฺยตฺโถฯ
๑๙๗. อาโรปิตานํ อาจริยธนูนํ ปญฺจสตํ โกโส นาม, อนาโรปิตานนฺตฺยปเรฯ กุส อวฺหาเน, โณ, กุสนํ อวฺหานํ โกโส, อิธ ปน โกสปฺปมาณตฺตา โกโส, ทฺวิสหสฺสกรปฺปมาโณฯ อญฺญตฺถ ปน –
‘‘จตุกฺกาธิวีสติยา , องฺคุเลหิ กโร ภเว;
ขฺยาตมฎฺฐสหสฺเสหิ, โกสมานํ วิภาวินา’’ตฺยุตฺตํฯ
จตุรมฺพณนฺติ จตุรมฺพณวีหิพีชชาตโรปนโยคฺโย ภูมิปฺปเทโส กรีสํ นาม, กโรนฺติ เอตฺถ กสนโรปนาทิกนฺติ กรีสํ, อีโสฯ จตุรมฺพณพีชชาตานิ โรเปนฺเตฺยตฺถาติ จตุรมฺพณํ, อมฺพณํ เอกาทสโทณมตฺตํ, อญฺเญ ปน ‘‘จตุรมฺพณํ จตุยฎฺฐิกํ ฐานํ กรีสํ นามา’’ติ วทนฺติ, ตํ กรีสพฺภนฺตรานํ ปริยายภาวปฺปสงฺคา น คเหตพฺพํฯ
ปมาณโต หตฺถานมฎฺฐวีสปฺปมาณํ ฐานํ อพฺภนฺตรํ นาม, อพฺภนฺตเร อนฺโตโกฎฺฐาเส ชาตํ, น พหิโกฎฺฐาเสติ อพฺภนฺตรํฯ ยตฺถ ยตฺถ หิ โย โย ฐิโต, นิสินฺโน วา, ตตฺถ ตตฺถ สมนฺตา อฎฺฐวีสติหตฺถปฺปมาณํ ฐานํ ตสฺส ตสฺส อพฺภนฺตรํ ฐานํ นามฯ ภูมฺยาทิตฺตา ภูมิวคฺโค, อถ วา องฺคาเปกฺขาย ภูมิเยว ปธานํ, ปธาเนน จ พฺยปฺปเทโส ภวตีติ ภูมิวคฺคพฺยปฺปเทโสฯ
ภูมิวคฺควณฺณนา นิฎฺฐิตาฯ