สุทฺธภาวกมฺมรูป
๕๖๘. กฺโย ภาวกมฺเมสฺวปโรกฺเขสุ มาน นฺต ตฺยาทีสุ [ก. ๔๔๐; รู. ๔๔๕; นี. ๙๒๐; จํ. ๑.๑.๘๐; ปา. ๓.๑.๖๗]ฯ
ปโรกฺขาวชฺชิเตสุ มาน, นฺตปจฺจเยสุ ตฺยาทีสุ จ ปเรสุ กฺริยตฺถา ภาวสฺมึ กมฺมนิ จ กานุพนฺโธ ยปจฺจโย โหติ, พหุลาธิการา กฺวจิ กตฺตริ จฯ
รูปํ วิภุยฺยติ, โส ปหียิสฺสติ [สํ. นิ. ๑.๒๔๙], ภตฺตํ ปจฺจติ, คิมฺเห อุทกํ ฉิชฺชติ, กุสูโล ภิชฺชติฯ
๕๖๙. น เต กานุพนฺธนาคเมสุฯ
กานุพนฺเธ นาคเม จ อิวณฺณุ’วณฺณานํ อสฺส จ เต เอ, โอ,-อา น โหนฺตีติ กฺยมฺหิ วุทฺธิ นตฺถิฯ
กมฺเม-เตน ปุริเสน โภโค อนุภูยติ, เตน โภคา อนุภูยนฺติ, เตน ตฺวํ อนุภูยสิ, เตน ตุมฺเห อนุภูยถ, เตน อหํ อนุภูยามิ, เตน มยํ อนุภูยามฯ ยสฺส ทฺวิตฺตํ รสฺสตฺตญฺจ, อนุภุยฺยติ, อนุภุยฺยนฺติฯ
ตตฺถ ‘‘อนุภูยตี’’ติ เอตฺถ กฺยปจฺจยสหิตสฺส ติสทฺทสฺส อตฺโถ ทุวิโธ วาจฺจตฺโถ, อภิเธยฺยตฺโถติฯ
ตตฺถ กมฺมสตฺติสงฺขาโต สกตฺโถ วาจฺจตฺโถ นามฯ
สตฺตินิสฺสโย ลิงฺคตฺโถ อภิเธยฺยตฺโถ นามฯ
ติสทฺโท ปน กฺยปจฺจยสหิโต วาจฺจตฺถเมว อุชุํ วทติ, น อภิเธยฺยตฺถํฯ ‘‘อนุภูยตี’’ติ สุณนฺโต สาธฺยกฺริยาสหิตํ กมฺมสตฺติํ เอว อุชุํ ชานาติ, น กิญฺจิ ทพฺพนฺติ วุตฺตํ โหติฯ เสสํ ปุพฺเพ วุตฺตนยเมวฯ
อนุภูยเต, อนุภุยฺยเต, อนุภูยนฺเต, อนุภุยฺยนฺเต, อนุภูยเส, อนุภูยวฺเห, อนุภูเย, อนุภุยฺเย, อนุภูยมฺเห, อนุภุยฺยมฺเหฯ
๕๗๐. ครุปุพฺพา รสฺสา เร นฺเตนฺตีนํ [ก. ๕๑๗; รู. ๔๘๘; นี. ๑๑๐๕; ‘คุรุ…’ (พหูสุ)]ฯ
ครุปุพฺพมฺหา รสฺสโต นฺเต, นฺตีนํ เรอาเทโส โหติฯ
ชายเร, ชายนฺติ, ชายเร, ชายนฺเต, คจฺฉเร, คจฺฉนฺติ, คจฺฉเร, คจฺฉนฺเต, คมิสฺสเร, คมิสฺสนฺติ, คมิสฺสเร, คมิสฺสนฺเตฯ
ครุปุพฺพาติ กึ? ปจนฺติ, ปจนฺเตฯ
รสฺสาติ กึ? ปาเจนฺติ, ปาจนฺเตฯ
เอตฺถ จ สุตฺตวิภาเคน ‘‘สพฺพํ หิทํ ภญฺชเร กาลปริยายํ [ชา. ๑.๑๕.๓๗๐], มุญฺจเร พนฺธนสฺมา [ชา. ๒.๒๒.๑๖๔๘], ชีวเร’ วาปิ สุสฺสตี’’ติ [ชา. ๒.๒๒.๘๔๐] เอตานิ ปาฬิปทานิ สิชฺฌนฺติฯ
ตตฺถ ‘ภญฺชเร’ติ ภิชฺชติ, ‘มุญฺจเร’ติ มุญฺจนฺตุ, ‘ชีวเร’ วาปี’ติ ชีวนฺโต’วาปิฯ อนุภูยเร, อนุภูยนฺติ, อนุภูยเร, อนุภูยนฺเตฯ
ภาโว นาม ภวน, คมนาทิโก กฺริยากาโร, โส ธาตุนา เอว ตุลฺยาธิกรณภาเวน วิเสสียติ, น นามปเทน, ตสฺมา ตตฺถ ตุมฺห’มฺห, เสสนามวเสน ตฺยาทิทุกวิเสสโยโค นาม นตฺถิ, ปฐมทุกเมว ตตฺถ ภวติ, ทพฺพสฺเสว จ ตสฺส อพฺยตฺตสรูปตฺตา สงฺขฺยาเภโทปิ นตฺถิ, เอกวจนเมว ภวติฯ
เตน โภคํ อนุภูยติ, อนุภุยฺยติ, อนุภูยเต, อนุภุยฺยเต, อนุภวนํ โหตีติ อตฺโถฯ
อิติ สุทฺธภาวกมฺมรูปานิฯ