สามญฺญ ข, ฉ, สราสิ
อถ ธาตุปจฺจยา วุจฺจนฺเตฯ
กฺริยาวาจีภาเวน ธาตุรูปา ปจฺจยา ธาตุปจฺจยา, กฺริยตฺถปจฺจยาติ วุตฺตํ โหติ, ตสฺมา เตหิปิ สพฺเพสํ ตฺยาทิ, ตพฺพาทิวิภตฺติ, ปจฺจยานํ สมฺภโวฯ
ติช, มาน, กิต, คุป, พธฯ
๖๙๓. ติชมาเนหิ ขสา ขมาวีมํสาสุ [ก. ๔๓๓; รู. ๕๒๘; นี. ๙๐๖-๙; จํ. ๑.๑.๑๗, ๒๘; ปา. ๓.๑.๕]ฯ
ขมายํ วีมํสายญฺจ ปวตฺเตหิ ติช, มานธาตูหิ ปรํ กเมน ข, สปจฺจยา โหนฺติฯ
ติช-ขมายํ, อิมินา ขปจฺจโยฯ
๖๙๔. ขฉสานเมกสฺสรํ ทฺเว [ก. ๔๕๘; รู. ๔๖๑; นี. ๙๓๙; จํ. ๕.๑.๑; ปา. ๖.๑.๑, ๙; ‘…เมกสโรทิ…’ (พหูสุ)]ฯ
ข, ฉ, สปจฺจยนฺตานํ ธาตุรูปานํ ปฐมํ สทฺทรูปํ เอกสฺสรํ ทฺเวรูปํ โหตีติ ‘ติช, ติช’อิติ ทฺวิรูเป กเต ‘โลโปนาทิพฺยญฺชนสฺสา’ติ อนาทิพฺยญฺชนภูตสฺส ช-การสฺส โลโป, ‘ปรรูปมยกาเร พฺยญฺชเน’ติ ธาตฺวนฺตชการสฺส ปรรูปตฺตํฯ ‘จตุตฺถทุติเยสฺเวสํ ตติยปฐมา’ติ สํโยคาทิสฺส ขสฺส กตฺตํ, ‘ติติกฺข’อิติ ธาตุปจฺจยนฺตรูปํ, ตโต ตฺยาทฺยุปฺปตฺติฯ
ติติกฺขติ, ติติกฺขนฺติฯ
กมฺเม-ติติกฺขียติฯ
การิเต-ติติกฺเขติ, ติติกฺขยติ, ติติกฺขาเปติ, ติติกฺขาปยติฯ
กมฺเม-ติติกฺขาปียติ, ติติกฺขาปียนฺติฯ
ติติกฺขตุ, ติติกฺขนฺตุ, ติติกฺเขยฺย, ติติกฺเขยฺยุํ อิจฺจาทิฯ
ขมายนฺติ กึ? ติช-นิสาเน, เตเชติ, เตเชนฺติฯ
การิเต-เตเชติฯ ‘‘สมุตฺเตเชติ สมฺปหํเสตี’’ติ [ม. นิ. ๓.๒๗๖] ปาฬิฯ
มาน-วีมํสายํ, ตโต สปจฺจโยฯ ‘ขฉสานเมกสฺสรํ ทฺเว’ติ ‘มาน, มาน’อิติ ทฺวิรูเป กเต –
๖๙๕. มานสฺส วี ปรสฺส จ มํ [ก. ๔๖๓-๗; รู. ๕๓๒-๓; นี. ๙๔๔]ฯ
ทฺวิตฺเต ปุพฺพสฺส มานสฺส วี โหติ, ปรสฺส จ สพฺพสฺส มานสฺส มํ โหติฯ
วีมํสติ, วีมํสนฺติฯ
กมฺเม-วีมํสียติ, วีมํสียนฺติฯ
การิเต-วีมํเสติ, วีมํสยติ, วีมํสาเปติ, วีมํสาปยติฯ
กมฺเม-วีมํสาปียติ, วีมํสาปียนฺติฯ
วีมํสายนฺติ กึ? มาน-ปูชายํ, มาเนติ, สมฺมาเนติ, อภิมาเนติ, ปูเชตีติ อตฺโถฯ
กิต-โรคาปนยเน สํสเย จฯ
๖๙๖. กิตา ติกิจฺฉาสํสเยสุ โฉ [ก. ๔๓๓; รู. ๕๒๘; นี. ๙๐๖-๙; จํ. ๑.๑.๑๘; ปา. ๓.๑.๕ กา]ฯ
ติกิจฺฉายํ สํสเย จ ปวตฺตกิตธาตุโต ปรํ โฉ โหติฯ
‘กิต, กิต’ อิติ ทฺวิรูเป กเต –
๖๙๗. กิตสฺสาสํสเยติ วา [ก. ๔๖๓; รู. ๕๓๒; นี. ๙๔๔]ฯ
สํสยมฺหา อญฺญสฺมึ ติกิจฺฉตฺเถ ปวตฺตสฺส กิตธาตุสฺส ทฺวิตฺเต ปุพฺพสฺส กิตสฺสติ โหติ วาฯ ‘ปรรูปมยกาเร พฺยญฺชเน’ติ ปรรูปตฺตํ, สํโยคาทิสฺส จการตฺตํฯ
ติกิจฺฉติ, ติกิจฺฉนฺติฯ เทวาปิ นํ ติกิจฺฉนฺติ, มาตาเปตฺติภรํ นรํ [ชา. ๒.๒๒.๔๐๘]ฯ
กมฺเม-ติกิจฺฉียติ, ติกิจฺฉียนฺติฯ
การิเต-ติกิจฺเฉติ, ติกิจฺฉยติ, ติกิจฺฉาเปติ, ติกิจฺฉาปยติฯ
วาสทฺเทน ติการาภาเว ‘กวคฺคหานํ จวคฺคชา’ติ ทฺวิตฺเต ปุพฺพสฺส จวคฺโค, จิกิจฺฉติ, จิกิจฺฉนฺติ, จิกิจฺฉียติ, จิกิจฺฉียนฺติฯ
อสํสเยติ กึ? วิจิกิจฺฉติ, วิจิกิจฺฉนฺติฯ
ติกิจฺฉตฺถ, สํสยตฺถโต อญฺญสฺมึ อตฺเถ –
กิต-ญาเณ นิวาเส จ, เกตติ, สํเกตติ, นิเกตติฯ
คุป-นินฺทายํฯ
๖๙๘. นินฺทายํ คุปพธา พสฺส โภ จ [ก. ๔๓๓; รู. ๕๒๘; จํ. ๑.๑.๑๙, ๒๐; ปา. ๓.๑.๕, ๖ กา]ฯ
นินฺทายํ ปวตฺเตหิ คุป, พเธหิ ปรํ ฉปจฺจโย โหติ, พสฺส จ โภ โหติฯ ทฺวิรูเป กเต อนาทิพฺยญฺชนโลโปฯ
๖๙๙. คุปิสฺสิ [ก. ๔๖๕; รู. ๔๖๓; นี. ๙๔๖; ‘คุปิสฺสุสฺส’ (พหูสุ)]ฯ
คุปิสฺส ทฺวิตฺเต ปุพฺพสฺส อุ-การสฺส อิ โหติฯ คสฺส จวคฺคตฺตํ, ธาตฺวนฺตสฺส ปรรูปตฺตํ, สํโยคาทิสฺส ปฐมตฺตํฯ
ชิคุจฺฉติ, ชิคุจฺฉนฺติฯ
กมฺเม-ชิคุจฺฉียติ, ชิคุจฺฉียนฺติฯ
การิเต-ชิคุจฺเฉติ, ชิคุจฺฉยติ, ชิคุจฺฉาเปติ, ชิคุจฺฉาปยติฯ ชิคุจฺฉตุ, ชิคุจฺฉนฺตุ อิจฺจาทิฯ
นินฺทายนฺติ กึ? คุป-สํวรเณ, โคเปติ, โคปยติฯ
พธ-นินฺทายํ, ทฺวิรูปาทิมฺหิ กเต –
๗๐๐. ขฉเสสฺสิ [ก. ๔๖๕; รู. ๔๖๓; นี. ๙๔๖; ‘ขฉเสสฺวสฺสิ’ (พหูสุ)]ฯ
ทฺวิตฺเต ปุพฺพสฺส อสฺส อิ โหติ ข, ฉ, เสสูติ อสฺส อิตฺตํ, ปรพการสฺส จ ภตฺตํ, ธาตฺวนฺตสฺส ปรรูปาทิฯ
พิภจฺฉติ, วิรูโป โหตีติ อตฺโถฯ พิภจฺฉนฺติฯ
นินฺทายนฺติ กึ? พธ-พนฺธน, หิํสาสุ, พาเธติ, พาธยติฯ วาตํ ชาเลน พาเธสิ [ชา. ๑.๑๒.๘]ฯ
กมฺเม-พาธียติ, พาธียนฺติ, พชฺฌติ, พชฺฌนฺติฯ
อิติ สามญฺญ ข, ฉ, สราสิฯ