ตุมิจฺฉตฺเถ ขฉสราสิ
๗๐๑. ตุํสฺมา โลโป จิจฺฉายํ เต [ก. ๔๓๔; รู. ๕๓๔; นี. ๙๑๐; จํ. ๑.๑.๒๒; ปา. ๓.๑.๗]ฯ
ตุมนฺเตหิ อิจฺฉตฺเถ เต ข, ฉ, สา โหนฺติ, ตุํปจฺจยสฺส จ โลโป โหติฯ อิทญฺจ สุตฺตํ ตุมิจฺฉตฺถสมฺภเว สติ สพฺพธาตุปเทหิปิ ข, ฉ, สานํ ปวตฺติทีปนตฺถํฯ เตน ตุมิจฺฉตฺเถ ส, ฉปจฺจเย กตฺวา ‘อู พฺยญฺชนสฺสา’ติ ส, ฉานํ อาทิมฺหิ อีอาคมํ กตฺวา ‘‘อปุตฺตํ ปุตฺตมิว อาจริตุํ อิจฺฉติ ปุตฺตียีสติ, ปพฺพโต วิย อตฺตานํ อาจริตุํ อิจฺฉติ ปพฺพตายีสติ, ทาตุํ อิจฺฉติ ทิจฺฉติ’’ อิจฺจาทีนิ สิชฺฌนฺติฯ
ภุช, ฆส, หน, ชิ, หร, ปา, สุฯ
ภุญฺชิตุํ อิจฺฉตีติ อตฺเถ-ภุชโต ขปจฺจโย, ตุํปจฺจยโลโป, ทฺวิตฺตํ, ปุพฺพสฺส อนาทิโลโป, ปรรูปตฺเต สํโยคาทิสฺส ปฐมตฺตํ, ปุพฺพสฺส ภสฺส พตฺตํ, พุภุกฺขติ, พุภุกฺขนฺติ, พุภุกฺขียติ, พุภุกฺขียนฺติ, พุภุกฺเขติ, พุภุกฺขยติ, พุภุกฺขาเปติ, พุภุกฺขาปยติ, พุภุกฺขาปียติ, พุภุกฺขาปียนฺติ, พุภุกฺขตุ, พุภุกฺขนฺตุ, พุภุกฺเขยฺย, พุภุกฺเขยฺยุํ, พุภุกฺขิ, พุภุกฺขิํสุ, พุภุกฺขิสฺสติ, พุภุกฺขิสฺสนฺติ, พุภุกฺขิสฺสา, พุภุกฺขิสฺสํสุฯ
ฆส-อทเน, ฆสิตุํ อิจฺฉตีติ อตฺเถ – ฉปจฺจโย, ทฺวิตฺตาทิ, ปุพฺพสฺส ฆสฺส คตฺตํ, คสฺส ชตฺตํ, อสฺส อิตฺตํ, ชิฆจฺฉติ, ชิฆจฺฉนฺติ, ชิฆจฺฉียติ, ชิฆจฺฉียนฺติ, ชิฆจฺเฉติ, ชิฆจฺฉาเปติ อิจฺจาทิฯ
หน-หิํ สายํ, หนฺตุํ อิจฺฉตีติ อตฺเถ – ฉปจฺจโย, ทฺวิตฺตาทิ, ‘กวคฺคหานํ จวคฺคชา’ติ ปุพฺพสฺส หสฺส โช, อสฺส อิตฺตํฯ
๗๐๒. ปรสฺส ฆํ เสฯ
ทฺวิตฺเต ปรสฺส หนสฺส ฆํ โหติ เส ปเรฯ
ชิฆํสติ, ชิฆํสนฺติฯ
ชิ-ชเย, เชตุํ อิจฺฉตีติ อตฺเถ – สปจฺจโย, ทฺวิตฺตํฯ
๗๐๓. ชิหรานํ คี [ก. ๔๖๒, ๔๗๔; รู. ๔๖๗, ๕๓๕; นี. ๙๔๓-๙๕๔]ฯ
ชิ, หรานํ ทฺวิตฺเต ปรสฺส ชิสฺส หรสฺส จ คี โหติ เส ปเรฯ
ชิคีสติ, ชิคีสนฺติ, วิชิคีสติ, วิชิคีสนฺติฯ
หร-หรเณ, ทฺวิตฺตาทิ, ปรสฺส คี, ปุพฺพสฺส หสฺส โช, อสฺส อิตฺตํ, ชิคีสติ, หริตุํ อิจฺฉตีติ อตฺโถ, ชิคีสนฺติฯ
ปา-ปาเน, ปิวิตุํ อิจฺฉตีติ อตฺเถ – สปจฺจโย, ทฺวิตฺตํ, ‘รสฺโส ปุพฺพสฺสา’ติ รสฺโส, อสฺส อิตฺตํ, ปิปาสติ, ปิปาสนฺติ, ปิปาสียติ, ปิปาสียนฺติฯ
สุ-สวเน, โสตุํ อิจฺฉตีติ อตฺเถ – ทฺวิตฺเต ปรสฺส ทฺวิตฺตํ, สุสฺสุสติ [สุสฺสูสติ (พหูสุ)], สุสฺสุสนฺติ, สุสฺสุสียติ, สุสฺสุสียนฺติ, สุสฺสุเสติ, สุสฺสุสยติ, สุสฺสุสาเปติ, สุสฺสุสาปยติ, สุสฺสุสาปียติ, สุสฺสุสาปียนฺติ, สุสฺสุสตุ, สุสฺสุสนฺตุ อิจฺจาทิฯ
ติติกฺขิตุํ อิจฺฉตีติ อตฺเถ – ติติกฺขโต สปจฺจโย, สปจฺจยปรตฺตา ปุน ทฺวิตฺตปฺปสงฺเค –
๗๐๔. น ปุน [จํ. ๕.๑.๖]ฯ
สกึ ทฺวิตฺเต กเต ปุน ทฺวิตฺตํ น อาปชฺชตีติ ปุน ทฺวิตฺตาภาโว, ‘อู พฺยญฺชนสฺสา’ติ อู อาคโมฯ
ติติกฺขิสติ, ติติกฺขิสนฺติ อิจฺจาทิฯ เอวํ ติกิจฺฉิตุํ อิจฺฉตีติ ติกิจฺฉิสติ, ติกิจฺฉิสนฺติ, จิกิจฺฉิสติ, จิกิจฺฉิสนฺติ อิจฺจาทิฯ
อิติ ตุมิจฺฉตฺเถ ข, ฉ, ส ราสิฯ