ภูวาทิคณ
สรนฺตธาตุ
อาการนฺตธาตุรูป
อิโต ปฏฺฐาย สรนฺตธาตุโย สรานุกฺกเมน, พฺยญฺชนนฺตธาตุโย อกฺขรานุกฺกเมน วุจฺจนฺเตฯ
กจฺจายนคนฺเถ อเนกสฺสรธาตุโย อิธ พฺยญฺชนนฺตธาตุโย นามฯ ตสฺมา อิธ ธาตฺวนฺตสรโลปกิจฺจํ นาม นตฺถิฯ
ขา, ขฺยา-กถเน, คา-สทฺเท, ฆา-คนฺโธปาทาเน, ญา-ปญฺญายเน อวโพธเน จ, ฐา-คตินิวตฺติยํ, ตา-ปาลเน, ถา-ฐาเน, ทา-ทาเน, ธา-ธารเณ, ปา-ปาเน, ผา-วุทฺธิยํ, ภา-ทิตฺติยํ, มา-มาเน, ยา-คติยํ, ลา-อาทาเน เฉทเน จ, วา-คติ, พนฺธ, คนฺธเนสุ, สา-อสฺสาทเน ตนุกรเณ อนฺตกมฺมนิ จ, หา-จาเค, นฺหา-โสเจยฺเยฯ
ตฺยาทฺยุปฺปตฺติ, กตฺตริโล, มหาวุตฺตินา สเร ปเร อาทนฺตมฺหา กฺวจิ ยาคโม, อกฺขาติฯ ปรสฺสรโลโป, อกฺขายติ, กฺริยํ อาขฺยาติ, อาขฺยายติ, ชาติํ อกฺขาหิ ปุจฺฉิโต [สุ. นิ. ๔๒๓], สงฺคายติ, สงฺคายิํสุ มเหสโย [วิ. ว. อฏฺฐ. คนฺถารมฺภกถา], คนฺธํ ฆายติ, ปญฺญายติ, ปญฺญายนฺติ, ปญฺญายตุ, ปญฺญายนฺตุฯ
กมฺเม กฺโย, ธมฺโม ญายติ, ธมฺมา ญายนฺติ, วิญฺญายติ, วิญฺญายนฺติฯ
ปโยชกพฺยาปาเร-ณาปิ, ญาเปติ, ญาเปนฺติ, ญาปยติ, ญาปยนฺติฯ
กมฺเม-ญาปียติ, ญาปียนฺติ, ฐาติ, ฐานฺติ, โอปุปฺผา ปทฺมา ฐานฺติ, มาลาว คนฺถิตา ฐานฺติ, ธชคฺคาเนว ทิสฺสเร [ชา. ๒.๒๒.๑๙๘๙]ฯ
๖๐๕. ญฺจีลสฺเส [ก. ๕๑๐; รู. ๔๘๗; นี. ๑๐๒๓]ฯ
ญานุพนฺธสฺส อีอาคมสฺส จ กตฺตริ วิหิตสฺส ลปจฺจยสฺส จ กฺวจิ เอตฺตํ โหตีติ ลสฺส เอตฺตํฯ
อธิฏฺเฐติ, อธิฏฺเฐนฺติฯ
๖๐๖. ฐาปานํ ติฏฺฐปิวา [ก. ๔๖๘-๙; รู. ๔๙๒-๔; นี. ๙๔๙]ฯ
ฐา, ปานํ ติฏฺฐ, ปิวา โหนฺติ นฺต, มาน, ตฺยาทีสุฯ
ติฏฺฐติ, ติฏฺฐนฺติฯ
๖๐๗. ปาทิโต ฐาสฺส วา ฐโห กฺวจิ [ก. ๕๑๗; รู. ๔๘๘; นี. ๑๑๐๕]ฯ
ปาทโย อุปสคฺคา ปาทิ นาม, ปาทิโต ปรสฺส ฐาสฺส ฐโห โหติ วา กฺวจิฯ
สณฺฐหติ, สณฺฐหนฺติ, สณฺฐาติ, สณฺฐานฺติ, อุปฏฺฐหติ, อุปฏฺฐหนฺติ, อุปฏฺฐาติ, อุปฏฺฐานฺติฯ
กมฺเม –
๖๐๘. อญฺญาทิสฺสิ กฺเย [ก. ๕๐๒; รู. ๔๙๓; นี. ๑๐๑๕; ‘อญฺญาทิสฺสาสีกฺเย’ (พหูสุ)]ฯ
ญาทิโต อญฺญสฺส อาการนฺตกฺริยตฺถสฺส อิ โหติ กฺเย ปรมฺหิฯ
อธิฏฺฐียติ, อธิฏฺฐียนฺติ, อุปฏฺฐียติ, อุปฏฺฐียนฺติฯ
อญฺญาทิสฺสาติ กึ? ญายติ, ญายนฺติ, อากฺขายติ, อากฺขายนฺติ, อาขฺยายติ, อาขฺยายนฺติฯ
ณาปิมฺหิ-ปติฏฺฐาเปติ, ปติฏฺฐาเปนฺติ, ปติฏฺฐาปยติ, ปติฏฺฐาปยนฺติฯ
อชฺฌตฺตนิมฺหิ วิกปฺเปน สาคโม, อฏฺฐาสิ, ปติฏฺฐาสิ, อธิฏฺฐหิ, อธิฏฺฐาสิ, อธิฏฺเฐสิ, สณฺฐหิ, สณฺฐาสิ, อุปฏฺฐหิ, อุปฏฺฐาสิฯ
‘อุํสฺสิํสฺวํสู’ติ อุํสฺส อิํสุ, อํสุ, อธิฏฺฐหิํสุ, สณฺฐหิํสุ, อุปฏฺฐหิํสุฯ อตฺถเมนฺตมฺหิ สูริเย, วาฬา ปนฺเถ อุปฏฺฐหุํ [ชา. ๒.๒๒.๒๑๘๖]ฯ อฏฺฐํสุ, อุปฏฺฐหํสุฯ
ปรฉกฺเก-อฏฺฐา พุทฺธสฺส สนฺติเก [สุ. นิ. ๔๓๑]ฯ
กมฺเม-อธิฏฺฐิยิ, อธิฏฺฐิยิํสุ, อุปฏฺฐิยิ, อุปฏฺฐิยิํสุฯ
ณาปิมฺหิ-ปติฏฺฐาเปสิ, ปติฏฺฐาปยิ, สณฺฐาเปสิ, สณฺฐาปยิฯ
‘เอโอนฺตาสุ’นฺติ อุํสฺสสุํ, สรโลโป, อฏฺฐาสุํ, อุปฏฺฐาสุํ, ปติฏฺฐาเปสุํ, สณฺฐาเปสุํ, ปติฏฺฐาปยุํ, สณฺฐาปยุํ, ปติฏฺฐาปยิํสุ, สณฺฐาปยิํสุฯ
สฺสตฺยาทิมฺหิ-ฐสฺสติ, ฐสฺสนฺติ, รสฺสตฺตํ, อุปฏฺฐิสฺสติ, อุปฏฺฐิสฺสนฺติ, อหํ โภติํ อุปฏฺฐิสฺสํ [ชา. ๒.๒๒.๑๙๓๔], สณฺฐหิสฺสติ, สณฺฐหิสฺสนฺติฯ
ณาปิมฺหิ-ปติฏฺฐาเปสฺสติ, ปติฏฺฐาเปสฺสนฺติฯ
ตา-ปาลเน, ภยํ ตายติฯ
ถา-ฐาเน, อวตฺถาติ, อวตฺถายติ, วิตฺถายติ, วิตฺถายนฺติ, มา โข วิตฺถาสิ [มหาว. ๑๒๖]ฯ
ทา-ทาเน, ‘อูลสฺเส’ติ ลสฺส เอตฺตํ, เทติ, เทนฺติ, เทสิ, เทถ, เทมิ, เทมฯ
‘ปโรกฺขายญฺจา’ติ สุตฺเต จสทฺเทน ทาสฺส ทฺวิตฺตํฯ ‘รสฺโส ปุพฺพสฺสา’ติ ปุพฺพสฺส รสฺสตฺตํ, ททาติ, ททนฺติ, ททาสิ, ททาถ, ททามิ, ททามฯ
๖๐๙. ทาสฺส ทํ วา มิเมสฺวทฺวิตฺเต [ก. ๔๘๒; รู. ๕๐๘; นี. ๙๗๒]ฯ
อทฺวิตฺเต ทาสฺส ทํ โหติ วา มิ, เมสุ, นิคฺคหีตสฺส วคฺคนฺตตฺตํฯ
ทมฺมิ, ทมฺมฯ
อทฺวิตฺเตติ กึ? ททามิ, ททามฯ
๖๑๐. ทาสฺสิยง [ก. ๕๐๒; รู. ๔๙๓; นี. ๑๐๑๔]ฯ
ปาทิโต ปรสฺส ทาสฺส อิยง โหติ กฺวจิฯ
‘อิยง’ อิติ สุตฺตวิภตฺเตน อญฺญธาตูนมฺปิฯ ชา-หานิยํ, อปฺเปน พหุํ ชิยฺยาม [ชา. ๑.๒.๕๒], ตสฺเสวา’นุวิธิยฺยติ [ชา. ๑.๒.๖๗], วิธุรสฺส หทยํ ธนิยติ [ชา. ๒.๒๒.๑๓๕๐], นิหียติ ตสฺส ยโส [ชา. ๑.๑๐.๖๐; อ. นิ. ๔.๑๗], เอโก ราชา วิหิยฺยสิ [ชา. ๒.๒๒.๑๗๕๐], โส ปหียิสฺสติ [สํ. นิ. ๑.๒๔๙] อิจฺจาทิฯ
อาทิยติ, อาทิยนฺติ, อุปาทิยติ, อุปาทิยนฺติ, สมาทิยติ, สมาทิยนฺติ, สิกฺขาปทํ สมาทิยามิ [ขุ. ปา. ๒.๑], วตฺตํ สมาทิยามิ [จูฬว. ๘๕]ฯ
๖๑๑. คม วท ทานํ ฆมฺม วชฺช ทชฺชา [ก. ๔๙๙-๕๐๐-๑; รู. ๔๔๓-๔๘๖-๕๐๗; นี. ๑๐๑๓, ๑๐๐๕-๑๐๐๖]ฯ
เอเตสํ ฆมฺม, วชฺช, ทชฺชา โหนฺติ วา นฺต, มาน, ตฺยาทีสุฯ
ทชฺชติ, ทชฺชนฺติ, ทชฺชสิ, ทชฺชถ, ทชฺชามิ, ทชฺชามฯ
‘อูลสฺเส’ติ ลสฺส เอตฺตํ, ทชฺเชติ, ทชฺเชนฺติฯ
กมฺเม ‘อญฺญาทิสฺสิ กฺเย’ติ กฺยมฺหิ อาสฺส อิตฺตํ, ทิยติ, ทิยนฺติฯ
ทีฆตฺเต-ทียติ, ทียนฺติฯ
ทฺวิตฺเต-ทิยฺยติ, ทิยฺยนฺติ, ทชฺชียติ, ทชฺชียนฺติฯ
ณาปิมฺหิ-ทาเปติ, ทาเปนฺติ, ทาปยติ, ทาปยนฺติฯ
ปาทิปุพฺเพ รสฺโส, สมาทเปติ [ม. นิ. ๒.๓๘๗; ๓.๒๗๖], สมาทเปนฺติ, สมาทปยติ, สมาทปยนฺติฯ
กมฺเม-ทาปียติ, ทาปียนฺติ, สมาทปียติ, สมาทปียนฺติฯ
เอยฺยาทิมฺหิ มหาวุตฺตินา ทชฺชโต เอยฺยาทีนํ อนฺตสฺส เอยฺยสฺส โลโป วา, ทานํ ทชฺชา, ทเทยฺย, ทชฺชุํ, ทเทยฺยุํ, ทชฺชาสิ, ทเทยฺยาสิ, ทชฺชาถ, ทเทยฺยาถ, ทชฺชามิ, ทเทยฺยามิ, ทชฺชาม, ทเทยฺยาม, อหํ ทชฺชํ, ทเทยฺยํ, มยํ ทชฺชามฺเห, ทเทยฺยามฺเหฯ
อตฺริมา ปาฬี-ทชฺชา สปฺปุริโส ทานํ [ชา. ๒.๒๒.๒๒๖๑], อุปายนานิ เม ทชฺชุํ [ชา. ๒.๒๒.๒๔], มาตรํ เกน โทเสน, ทชฺชาสิ ทกรกฺขิโน [ชา ๑.๑๖.๒๒๗]ฯ ตานิ อมฺมาย ทชฺเชสิ [ชา. ๒.๒๒.๒๑๔๙], ฉฏฺฐาหํ ทชฺชมตฺตานํ, เนว ทชฺชํ มโหสธํ [ชา. ๑.๑๖.๒๒๕]ฯ
อชฺฌตฺตนิมฺหิ-อททิ, อทาสิ, อททุํ, อทํสุ, อทชฺชิ, อทชฺชุํ, ตฺวํ อทโทฯ วรญฺเจ เม อโท สกฺก [ชา. ๒.๑๗.๑๔๒]ฯ
ปรฉกฺเก-โส ทานํ อทา, พฺราหฺมณสฺส อทา ทานํ, สิวีนํ รฏฺฐวฑฺฒโน [ชา. ๒.๒๒.๒๑๑๗]ฯ
สฺสตฺยาทิมฺหิ-ทาสฺสติ, ทาสฺสนฺติ, ททิสฺสติ, ททิสฺสนฺติ, ทชฺชิสฺสติ, ทชฺชิสฺสนฺติฯ
ทาอิจฺจสฺส ทิจฺฉ, ปเวจฺฉาเทสมฺปิ อิจฺฉนฺติ, วิปุลํ อนฺนํ ปานญฺจ, สมณานํ ปเวจฺฉสิ [เถรีคา. ๒๗๒]ฯ อปฺปสฺเมเก ปเวจฺฉนฺติ, พหุเนเก น ทิจฺฉเร [สํ. นิ. ๑.๓๓]ฯ เทโว สมฺมา ธารํ ปเวจฺฉตุฯ โภชนํ โภชนตฺถีนํ, สมฺมเทว ปเวจฺฉถฯ
ธา-ธารเณ, สนฺธาติ, วิธาติ, นิเธติ, นิเธนฺติฯ วิเธติ, วิเธนฺติฯ
‘ปโรกฺขายญฺจา’ติ จสทฺเทน ทฺวิตฺตํฯ ‘ทุติยจตุตฺถาน…’นฺติ ธสฺส ทตฺตํฯ ‘รสฺโส ปุพฺพสฺสา’ติ ปุพฺพสฺส รสฺโสฯ
๖๑๒. ธาสฺส โห [ก. ๕๑๗; รู. ๔๘๘; นี. ๑๑๐๕]ฯ
ทฺวิตฺเต ปรสฺส ธาสฺส โห โหติฯ
สทฺทหาติ, สทฺทหติ วาฯ สทฺทหาติ ตถาคตสฺส โพธิํฯ วิทหาติ, นิทหาติ, สทฺทหนฺติ, วิทหนฺติ, นิทหนฺติฯ
‘มยทา สเร’ติ สุตฺเต ‘มยทา’ติ สุตฺตวิภตฺติยา พฺยญฺชเนปิ นิคฺคหีตสฺส ทตฺตํ, กมฺมํ สทฺทหาติ, กมฺมผลํ สทฺทหาติ, สทฺทหนฺติ, วตฺถํ ปริทหาติ, ปริทหนฺติฯ
กมฺเม-สนฺธียติ, สนฺธียนฺติ, สนฺธิยฺยติ, สนฺธิยฺยนฺติ, วิธิยฺยติฯ นเวน สุขทุกฺเขน, โปราณํ อปิธิยฺยติ [ชา. ๑.๒.๑๑๔]ฯ
ณาปิมฺหิ-นิธาเปติ, นิธาเปนฺติ, นิธาปยติ, นิธาปยนฺติฯ
กมฺเม-นิธาปียติ, นิธาปียนฺติฯ
เอยฺยาทิมฺหิ-สทฺทเหยฺยํ, สทฺทเหยฺยุํฯ
อีอาทิมฺหิ-สทฺทหิ, สทฺทหิํสุฯ ตตฺร ภิกฺขโว สมาทหิํสุ [ที. นิ. ๒.๓๓๒], สมาทหํสุ วาฯ
ปา-ปาเน, ปาติ, ปานฺติฯ
‘ฐาปานํ ติฏฺฐปิวา’ติ ปาสฺส ปิโว, ปิวติ, ปิวนฺติฯ
กมฺเม-ปียติ, ปียนฺติฯ
ณิมฺหิ-‘อาสฺสา ณาปิมฺหิ ยุก’ อิติ สุตฺเตน ณานุพนฺเธ อาสฺส อนฺเต ยาคโม, ปุตฺตํ ถญฺญํ ปาเยติ, ปาเยนฺติ, ปายยติ, ปายยนฺติฯ
กมฺเม-ปายียติ, ปายียนฺติฯ
สฺสตฺยาทิมฺหิ-ปสฺสติ, ปสฺสนฺติ, ปิสฺสติ, ปิสฺสนฺติฯ
อตฺริมา ปาฬี-อยญฺหิ เต มยา’รุฬฺโห, สโร ปิสฺสติ โลหิตํ [ชา. ๒.๒๒.๑๙๖๘],อคฺโคทกานิ ปิสฺสามิ, ยูถสฺส ปุรโต วชํ [ชา. ๑.๘.๑๔]ฯ นเฬน วาริํ ปิสฺสาม, น จ มํ ตฺวํ วธิสฺสสิ [ชา. ๑.๑.๒๐]ฯ
ภา-ทิตฺติยํ, ภาติ, รตฺติมาภาติ จนฺทิมา [ธ. ป. ๓๘๗], ทิสา ภนฺติ วิโรจมานา [ม. นิ. ๑.๕๐๓], ททฺทลฺลมานา อาภนฺติ [วิ. ว. ๗๓๘; ชา. ๒.๒๒.๕๐๘], ปฏิภาติ, ปฏิภนฺติ, ปฏิภาตุ, ปฏิภนฺตุ ตํ จุนฺท โพชฺฌงฺคา [สํ. นิ. ๕.๑๙๗], ติสฺโส มํ อุปมาโย ปฏิภํสุ [ม. นิ. ๑.๓๗๔], รตฺติ วิภาติ, วิภายติฯ
มา-มาเน, ทฺวิตฺตํ รสฺโส จ, มมายติ, มมายนฺติฯ เยมํ กายํ มมายนฺติ, อนฺธา พาลา ปุถุชฺชนา [เถรคา. ๕๗๕]ฯ
ยา-คติยํ, ยาติ, ยนฺติ, ยายติ, ยายนฺติ, ยายนฺต’ มนุยายนฺติ [ชา. ๒.๒๒.๑๗๕๓], อุยฺยาติ, อุยฺยนฺติ, นิยฺยาติ, นิยฺยนฺติ ธีรา โลกมฺหา, หิตฺวา มารํ สวาหนํฯ อนุยาติ, อนุยนฺติ, อนุปริยายติ, อนุปริยายนฺติฯ
ลา-อาทาเน, ลาติฯ
วา-คติ, คนฺธเนสุ, วาติ เทเวสุ อุตฺตโม [ธ. ป. ๕๖], วาโต วายติ, วายนฺติ, นิพฺพาติ, นิพฺพนฺติ, นิพฺพายติ, นิพฺพายนฺติ, ปรินิพฺพาติ, ปรินิพฺพายติฯ
ณาปิมฺหิ-นิพฺพาเปติ, นิพฺพาปยติฯ
อีอาทิมฺหิ-ปรินิพฺพายิ, ปรินิพฺพายิํสุฯ
สฺสตฺยาทิมฺหิ-ปรินิพฺพิสฺสติ, ปรินิพฺพิสฺสนฺติ, ปรินิพฺพายิสฺสติ, ปรินิพฺพายิสฺสนฺติฯ
สา-อสฺสาทน, ตนุกรณ, อนฺตกฺริยาสุ, สาติ, สายติ, สายนฺติ, ปริโยสายนฺติฯ
ณาปิมฺหิ-โอสาเปติ, ปริโยสาเปติ, โอสาปยติ, ปริโยสาปยติฯ
กมฺเม-โอสาปียติ, ปริโยสาปียติฯ
หา-จาเค, ปหาติ, ปหายติ, ปหายนฺติฯ
กตฺตุ, กมฺมนิ กฺโย, อีอุอาคโม, หิยฺโยติ หิยฺยติ โปโส [ชา. ๑.๑๕.๓๔๘], นิหิยฺยติ ตสฺส ยโส [อ. นิ. ๔.๑๗; ชา. ๑.๑๐.๖๐], ตฺวํ เอโก อวหิยฺยสิ, ทฺวิตฺตํ รสฺโส จฯ
๖๑๓. กวคฺคหานํ จวคฺคชา [ก. ๔๖๒-๔; รู. ๔๖๗-๕๐๔; นี. ๙๔๓-๕; จํ. ๖.๒.๑๑๖; ปา. ๗.๔.๖๒]ฯ
ทฺวิตฺเต ปุพฺเพสํ กวคฺค, หานํ จวคฺค, ชา โหนฺติฯ
ชหาติ, ปชหาติ, ชหนฺติ, ปชหนฺติฯ
กมฺเม-ปหียติ, ปหียนฺติฯ
รสฺสตฺเต-ปหิยติ, ปหิยนฺติฯ
ทฺวิตฺเต-ปหิยฺยติ, ปหิยฺยนฺติ, ปชหียติ, ปชหียนฺติฯ
ณาปิมฺหิ-หาเปติ, หาเปนฺติ, หาปยติ, หาปยนฺติ, ชหาเปติ, ชหาเปนฺติ, ชหาปยติ, ชหาปยนฺติฯ
กมฺเม-หาปียติ, ชหาปียติฯ
อีอาทิมฺหิ-ปหาสิ, ปหาสุํ, ปชหิ, ปชหิํสุฯ
๖๑๔. หาโต ห [ก. ๔๘๐; รู. ๔๙๐; นี. ๙๖๑]ฯ
หาโต ปรสฺส สฺส-การสฺส ห โหติ วาฯ
‘‘หาหิสิ ตฺวํ ชีวโลก’’นฺติ [ชา. ๑.๕.๓๖] ปาฬิ, หาหิติ, หาหินฺติ, หาหติ, หาหนฺติ, ชหิสฺสติ, หิสฺสติ, อญฺญมญฺญํ วธิตฺวาน, ขิปฺปํ หิสฺสาม ชีวิตํ [ชา. ๒.๒๒.๖๗๓]ฯ
นฺหา-โสเจยฺเย, นฺหาติ, นฺหายติ, นฺหายนฺติฯ
มหาวุตฺตินา พฺยญฺชนวฑฺฒเน, นหาติ, นหายติ, นหายนฺติฯ
อิติ ภูวาทิคเณ อาการนฺตธาตุรูปํฯ
อิวณฺณนฺตธาตุรูป
อิ-คติยํ อชฺฌายเน จ, ขิ-ขเย ปกาสเน จ, จิ-จเย, ชิ-ชเย, ฑี-เวหาสคติยํ, นี-นเย, ภี-ภเย, ลี-ลเย, สี-สเย, มฺหิ-หาเสฯ
ตฺยาทฺยุปฺปตฺติ, กตฺตริ โล, เอติ, เอนฺติ, เอสิ, เอถ, เอมิ, เอม, เวติ, เวนฺติ, สเมติ, สเมนฺติ, อพฺเภติ, อพฺเภนฺติ, อภิสเมติ, อภิสเมนฺติ, อเวติ, อเวนฺติ, สมเวติ, สมเวนฺติ, อเปติ, อเปนฺติ, อุเปติ, อุเปนฺติ, อนฺเวติ, อนฺเวนฺติ, อจฺเจติ, อจฺเจนฺติ, ปจฺเจติ, ปจฺเจนฺติ, อชฺเฌติ, อชฺเฌนฺติ, อุเทติ, อุเทนฺติ, สมุเทติ, สมุเทนฺติ, ปริเยติ, ปริเยนฺติ, อุปยติ, อุปยนฺติ, อจฺจยติ, อจฺจยนฺติ, อุทยติ, สมุทยติฯ
เอตุ, สเมตุ, เอนฺตุ, สเมนฺตุ, เอหิ, สเมหิ, เอถ, สเมถ, เอถ พฺยคฺฆา นิวตฺตวฺโห, ปจฺจุเปถ มหาวนํ [ชา. ๑.๓.๖๖]ฯ
มหาวุตฺตินา อิธาตุมฺหา เอยฺยาทีนํ เอการสฺส โลโป, น จ อปตฺวา ทุกฺขสฺสนฺตํ [สํ. นิ. ๑.๑๐๗], วิสฺสาสํ เอยฺย ปณฺฑิโต, ยทา เต ปหิเณยฺยามิ, ตทา เอยฺยาสิ ขตฺติย [ชา. ๒.๒๒.๖๓๕]ฯ
อีอาทิมฺหิ ‘ปโร กฺวจี’ติ วิภตฺติสรโลโป, ธมฺมํ อภิสมิ, อภิสมึสุฯ
‘เอโอนฺตา สุ’นฺติ อุํสฺส สุํ, อภิสเมสุํ, อภิสมยุํ, อภิสมยิํสุฯ
สฺสตฺยาทิมฺหิ –
๖๑๕. เอติสฺมา [ก. ๔๘๐; รู. ๔๙๐; นี. ๙๖๑]ฯ
‘เอตี’ติ ธาตุนิทฺเทโส ติสทฺโท, อิธาตุมฺหา ปรสฺส สฺสการสฺส หิ โหติ วาฯ
เอหิติ, เอสฺสติฯ โพธิรุกฺขมุเปหิติ [พุ. วํ. ๒.๖๓], เนรญฺชรมุเปหิติ [พุ. วํ. ๒.๖๓], อุเปสฺสติ, ตทา เอหินฺติ เม วสํ [ชา. ๑.๑.๓๓], ตโต นิพฺพานเมหิสิ [จูฬว. ๓๘๒ ตสฺสุทฺทานํ], น ปุนํ ชาติชรํ อุเปหิสิ [ธ. ป. ๒๓๘]ฯ สุตฺตวิภตฺเตน อญฺญธาตูหิปิ, กถํ ชีวิหิสิ ตฺวํ [อป. เถร ๑.๓.๑๓], ชายิหิติปฺปสาโท [ชา. ๒.๑๗.๑๔๕], ปญฺญายิหินฺติ เอตา ทหรา [ชา. ๒.๑๗.๑๙๗]ฯ
สฺสาทิมฺหิ ‘‘สเจ ปุตฺตํ สิงฺคาลานํ, กุกฺกุรานํ อทาหิสี’’ติ [คเวสิตพฺพํ] ปาฬิ, ‘อทาหิสี’ติ จ อททิสฺสเสตฺยตฺโถฯ
ขิ-ขเย อวณฺณปกาสเน จ, ขยติ, ขยนฺติฯ
ขิโต ยาคโม, วิกปฺเปน ยสฺส ทฺวิตฺตํ, กปฺโป ขีเยถ, วณฺโณ น ขีเยถ ตถาคตสฺส [ที. นิ. อฏฺฐ. ๑.๓๐๔], อุชฺฌายนฺติ ขียนฺติ [ปารา. ๘๘], อวณฺณํ ปกาเสนฺตีติ อตฺโถฯ ขิยฺยติ, ขิยฺยนฺติ, อายุ ขิยฺยติ มจฺจานํ, กุนฺนทีนํว โอทกํ [สํ. นิ. ๑.๑๔๖]ฯ
จิ-จเย, สมุจฺเจติ, สมุจฺจยติฯ
๖๑๖. นิโต จิสฺส โฉ [ก. ๒๐; รู. ๒๗; นี. ๕๐]ฯ
นิโต ปรสฺส จิสฺส จ-การสฺส โฉ โหติฯ
นิจฺฉยติ, วินิจฺฉยติ, วินิจฺฉยนฺติ, วินิจฺเฉติ, วินิจฺเฉนฺติ,
กมฺเม กฺโย –
๖๑๗. ทีโฆ สรสฺส [ก. ๕๑๗; รู. ๔๘๘; นี. ๑๑๐๕]ฯ
สรนฺตสฺส ธาตุสฺส ทีโฆ โหติ กฺยมฺหีติ อิการุ’การานํ กฺยมฺหิ วิกปฺเปน ทีโฆฯ
สมุจฺจียติ สมุจฺจียนฺติ, วินิจฺฉียติ, วินิจฺฉียนฺติฯ
ชิ-ชเย, เชติ, เชนฺติ, วิเชติ, วิเชนฺติ, ปราเชติ, ปราเชนฺติ, ชยติ, ชยนฺติ, วิชยติ, วิชยนฺติ, ปราชยติ, ปราชยนฺติฯ
กมฺเม กฺยมฺหิ ทีโฆ, น ตํ ชิตํ สาธุ ชิตํ, ยํ ชิตํ อวชียติฯ ตํ โข ชิตํ สาธุ ชิตํ, ยํ ชิตํ นาวชียติ [ชา. ๑.๑.๗๐]ฯ
ณาปิมฺหิ ปุพฺพสฺสรโลโป วา, ชาเปติ, ชาปยติฯ โย น หนฺติ น ฆาเตติ, น ชินาติ น ชาปเย [ชา. ๑.๑๐.๑๔๔]ฯ ชยาเปติ, ชยาปยติ, ชยาปียติ, ชยาปียนฺติ, ชยตุ, ชยนฺตุฯ
อีอาทิมฺหิ-อเชสิ, อเชสุํ, วิเชสิ, วิเชสุํ, อชยิ, อชยุํ, อชยิํสุ, วิชยิ, วิชยุํ, วิชยิํสุ, เชสฺสติ, วิเชสฺสติ, ปราเชสฺสติ, ชยิสฺสติ, วิชยิสฺสติ, ปราชยิสฺสติฯ
ฑี-เวหาสคติยํ, สกุโณ เฑติ, เฑนฺติ [ที. นิ. ๑.๒๑๕; อ. นิ. ๔.๑๙๘]ฯ ปาสํ โอฑฺเฑติ, โอฑฺเฑนฺติฯ
นี-นเย, เนติ, เนนฺติ, วิเนติ, วิเนนฺติ, นยติ, นยนฺติ, วินยติ, วินยนฺติฯ
กมฺเม-นียติ, นียนฺติฯ
ทฺวิตฺเต-นิยฺยติ, นิยฺยนฺติ, นิยฺยเรฯ
ณาปิมฺหิ อายาเทสสฺส รสฺโส, นยาเปติ, นยาเปนฺติ, นยาปยติ, นยาปยนฺติฯ
กมฺเม-นยาปียติ, นยาปียนฺติฯ
อีอาทิมฺหิ-เนสิ, เนสุํ, วิเนสิ, วิเนสุํ, อาเนสิ, อาเนสุํ, อนยิ, นยิ, อนยิํสุ, นยิํสุ, อานยิ, อานยิํสุ, วินยิ, วินยิํสุฯ
สฺสตฺยาทิมฺหิ-เนสฺสติ, เนสฺสนฺติ, นยิสฺสติ, นยิสฺสนฺติฯ
ภี-ภเย, เภติฯ มา เภถ กึ โสจถ โมทถวฺโห [ชา. ๑.๑๒.๒๗], วิเภมิ เอตํ อสาธุํ, อุคฺคเตโช หิ พฺราหฺมโณ [ชา. ๒.๑๗.๑๐๓]ฯ ภายติ, ภายนฺติฯ
การิเต มหาวุตฺตินา สาคโม วา, ภีเสติ, ภีสยติ, ภีสาเปติ, ภีสาปยติฯ ภิกฺขุํ ภีเสยฺย วา ภีสาเปยฺย วา [ปาจิ. ๓๔๖-๓๔๗]ฯ
สี-สเย, เสติ, เสนฺติ, อติเสติ, อติเสนฺติ, สยติ, สยนฺติฯ
กมฺเม-อติสียติ, อติสียนฺติฯ
ณาปิมฺหิ รสฺโส, สยาเปติ, สยาปยติฯ
ณิมฺหิ-สาเยติ, สายยติ, สาเยสุํ ทีนมานสา [อป. เถร ๒.๕๔.๔๘]ฯ
มฺหิ-หาเส, อุมฺเหติ, อุมฺหยติ, วิมฺเหติ, วิมฺหยติ, น นํ อุมฺหยเต ทิสฺวา, น จ นํ ปฏินนฺทติ [ชา. ๑.๒.๙๓]ฯ
กมฺเม-อุมฺหียติ, วิมฺหียติฯ
การิเต ปุพฺพสฺสรโลโป, สเจ มํ นาคนาสูรู, อุมฺหาเยยฺย ปภาวตีฯ สเจ มํ นาคนาสูรู, ปมฺหาเยยฺย ปภาวตี [ชา. ๒.๒๐.๑๗]ฯ
อิติ ภูวาทิคเณ อิวณฺณนฺตธารูปํฯ
อุวณฺณนฺตธาตุรูป
จุ-จวเน, ชุ-สีฆคมเน, ถุ-อภิตฺถวเน, ทุ-คติยํ อุปตาเป จ, ภู-สตฺตายํ, ยุ-มิสฺสเน คติยญฺจ, รุ-สทฺเท, พฺรู-วิยตฺติยํ วาจายํ, สุ-สนฺทเน ชนเน จ, สู-ปสวเน, หุ-ทาเน ภกฺขเน ปูชายํ สตฺติยญฺจ, หู-สตฺตายํฯ
ตฺยาทฺยุปฺปตฺติ, ‘กตฺตริ โล’ติ ลปจฺจโย, อุวณฺณสฺส อวาเทโส, ‘ทีโฆ สรสฺสา’ติ สกมฺมิกธาตูนํ กฺยมฺหิ ทีโฆฯ
จุ-จวเน, จวติ, จวนฺติฯ
ณิมฺหิ-จาเวติ, จาวยติฯ
ชุ-สีฆคมเน, ชวติ, ชวนฺติฯ
ถุ-อภิตฺถวเน, อภิตฺถวติ, อภิตฺถวนฺติฯ
‘พหุล’นฺติ อธิกตตฺตา กฺยมฺหิ กฺวจิ วุทฺธิ, อวาเทโส, อภิตฺถวียติ, อภิตฺถวียนฺติ, อภิตฺถวิยฺยติ, อภิตฺถวิยฺยนฺติฯ
ทุ-อุปตาเป, อุปทฺทวติ, อุปทฺทวนฺติฯ
ภู-สตฺตายํ, สมฺโภติ, สมฺภวติฯ
ยุ-คติยํ, ยวติฯ
รุ-สทฺเท, รวติ, รวนฺติ, วิรวติ, วิรวนฺติฯ
พฺรู-วิยตฺติยํ วาจายํ –
๖๑๘. น พฺรูสฺโสฯ
พฺยญฺชเน ปเร พฺรูสฺส โอ น โหติฯ
พฺรูติฯ
๖๑๙. พฺรูโต ติสฺสีอุ [ก. ๕๒๐; รู. ๕๐๒; นี. ๑๐๓๓; จํ. ๖.๒.๓๔; ปา. ๗.๓.๙๓]ฯ
พฺรูโต ติสฺส อาทิมฺหิ อีอุ โหติฯ อีมฺหิ ปุพฺพโลโปฯ
พฺรวีติฯ
๖๒๐. ยุวณฺณานมิยงอุวง สเร [ก. ๗๐; รู. ๓๐; นี. ๒๒๐; …มิยวุวง… (พหูสุ)]ฯ
อิวณฺณุ’วณฺณนฺตานํ ธาตูนํ กฺวจิ อิยง, อุวง โหนฺติ สเรฯ
พฺรุวนฺติ, พฺรุนฺติ วาฯ ‘‘อชานนฺตา โน ปพฺรุนฺตี’’ติ ปาฬิฯ พฺรูสิ, พฺรูถ, พฺรูมิ, พฺรูมฯ
๖๒๑. ตฺยนฺตีนํ ฏฏู [ก. ๕๑๗; รู. ๔๘๘; นี. ๑๑๐๕; จํ. ๑.๔.๑๓; ปา. ๓.๔.๘๔]ฯ
ติ, อนฺตีสุ พฺรูสฺส อาห โหติ, เตสญฺจ ฏ, ฏู โหนฺติฯ
โส อาห, เต อาหุฯ
อตฺริมา ปาฬี-นิพฺพานํ ภควา อาห, สพฺพคนฺถปโมจนํ, อาห เตสญฺจ โย นิโรโธ [มหาว. ๖๐], ยํ ปเร สุขโต อาหุ, ตทริยา อาหุ ทุกฺขโตฯ ยํ ปเร ทุกฺขโต อาหุ, ตทริยา สุขโต วิทู [สุ. นิ. ๗๖๗]ฯ ตตฺถ ‘อาหา’ติ กเถติฯ ‘อาหู’ติ กเถนฺติฯ
พฺรูตุ, พฺรูวนฺตุ, พฺรูหิ มงฺคลมุตฺตมํ [ขุ. ปา. ๕.๒], พฺรูถ, พฺรูมิ, พฺรูมฯ
เอยฺยาทิมฺหิ-พฺรูสฺส อุวง โหติ, พฺรุเวยฺย, พฺรุเวยฺยุํฯ
อีอาทิมฺหิ สเร ปเร พฺรูสฺส โอตฺตํ, โอสฺส จ อวาเทโส, อพฺรวิ, อพฺรวุํ, อพฺรวิํสุฯ
อุวาเทเส-อพฺรุวิ, อพฺรุวุํ, อพฺรุวิํสุฯ
ปโรกฺขมฺหิ –
๖๒๒. ออาทีสฺวาโห พฺรูสฺส [ก. ๔๗๕; รู. ๔๖๕; นี. ๙๕๖]ฯ
ออาทีสุ พฺรูสฺส อาห ภวติฯ
โส อาห, เต อาหุฯ
๖๒๓. อุสฺสํสฺวาหา วา [นี. ๑๐๓๖]ฯ
อาหาเทสมฺหา ปรสฺส อุวจนสฺส อํสุ โหติ วาฯ
เต อาหํสุ, สจฺจํ กิเรวมาหํสุ, นรา เอกจฺจิยา อิธ [ชา. ๑.๑๓.๑๒๓]ฯ
สุ-สนฺทเน, นที สวติ, สวนฺติ, อาภวคฺคา สวนฺติฯ
สู-ปสวเน, ปุญฺญํ ปสวติ [จูฬว. ๓๕๔], ปสวนฺติฯ
หุ-ปูชายํ, ‘ปโรกฺขายญฺจา’ติ ทฺวิตฺตํ, ‘กวคฺคหานํ จวคฺคชา’ติ หสฺส โช, ชุโหติ, ชุโหนฺติฯ
กมฺเม-เตน อคฺคิ หูยเตฯ
ณิมฺหิ-ชุหาเวติ, ชุหาวยติฯ
ณาปิมฺหิ-ชุหาเปติ, ชุหาปยติฯ
หุ-สตฺติยํ, ปโหติ, สมฺปโหติ, ปโหนฺติ, สมฺปโหนฺติฯ
หู-สตฺตายํ, โหติ, โหนฺติ, โหตุ, โหนฺตุฯ
เอยฺยาทิมฺหิ- ‘ยุวณฺณานมิยงอุวง สเร’ติ ธาตฺวนฺตสฺส อุวาเทโส, หุเวยฺย, หุเวยฺยุํฯ
อาอาทิมฺหิ-โส อหุวาฯ วณฺณคนฺธผลูเปโต, อมฺโพยํ อหุวา ปุเร [ชา. ๑.๒.๗๑]ฯ อหุวา เต ปุเร สขา [สํ. นิ. ๑.๕๐], เต อหุวู, ตฺวํ อหุโว, ตุมฺเห อหุวตฺถ [ม. นิ. ๑.๒๑๕], ฌายถ ภิกฺขเว มา ปมาทาตฺถ, มา ปจฺฉา วิปฺปฏิสาริโน อหุวตฺถ, อหุว, อหุวํ วา, อหุวมฺหาฯ ‘‘อกรมฺหส เต กิจฺจํ, ยํ พลํ อหุวมฺหเส [ชา. ๑.๔.๒๙]ฯ อหุวมฺเหว มยํ ปุพฺเพ, น นาหุวมฺหา’’ติ [ม. นิ. ๑.๑๘๐] ปาฬิโยฯ
อีอาทิมฺหิ สาคโม, อโหสิ, ปาตุรโหสิฯ
มหาวุตฺตินา อีโลโป รสฺโส จฯ อหุเทว ภยํ อหุ ฉมฺภิตตฺตํฯ อหุเทว กุกฺกุจฺจํ, อหุ วิปฺปฏิสาโร [ปารา. ๓๘]ฯ อาทีนโว ปาตุรหุ [เถรคา. ๒๖๙], ทิพฺโพ รโถ ปาตุรหุฯ
๖๒๔. หูโต เรสุํ [ก. ๕๑๗; รู. ๔๘๘; นี. ๑๑๐๕]ฯ
หูโต ญุํวจนสฺส เรสุํ โหติฯ สุตฺตวิภตฺเตน มฺหาสฺส เรสุมฺหา จฯ ‘รานุพนฺเธนฺตสราทิสฺสา’ติ ธาตฺวนฺตโลโปฯ
เต ปุพฺเพ อเหสุํฯ อุวาเทเส อหุวุํ, ปุพฺพสฺสรโลเป อหุํฯ
อตฺริมา ปาฬี- สพฺพมฺหิ ตํ อรญฺญมฺหิ, ยาวนฺเตตฺถ ทิชา อหุํ [ชา. ๒.๒๒.๒๔๒๕]ฯ กูฏาคารสหสฺสานิ, สพฺพโสณฺณมยา อหุํ [อป. เถร ๑.๑.๔๐๗]ฯ
โอสฺส สิ, อิตฺถ, ตฺโถฯ ตฺวํ อโหสิ, อหุวิ, อหุวิตฺถ, อหุวิตฺโถฯ
มหาวุตฺตินา โอโลโป รสฺโส, มา โภติ กุปิตา อหุ [ชา. ๒.๒๒.๑๙๓๑], มาหุ ปจฺฉานุตาปินี [สํ. นิ. ๑.๑๖๒], อโหสิํ นุ โข อหํ อตีตมทฺธานํ, น นุ โข อโหสิํ, กินฺนุ โข อโหสิํ, กถํ นุ โข อโหสิํ [สํ. นิ. ๒.๒๐; ม. นิ. ๑.๑๘], อหํ อหุวิํ, มยํ อโหสิมฺหา, อโหสิมฺห วาฯ อเหสุมฺหา นุ โข มยํ อตีตมทฺธานํ, น นุ โข อเหสุมฺหา, กินฺนุ โข อเหสุมฺหา, กถํ นุ โข อเหสุมฺหา [ม. นิ. ๑.๔๐๗]ฯ มยํ ปุพฺเพ อหุวิมฺหา, อหุมฺหา วาฯ ‘‘มยํ ปุพฺเพ ทานปติโน อหุมฺหา’’ติ [ชา. ๒.๒๒.๑๖๑๗] ปาฬิฯ
รสฺสตฺเต-อหุมฺหฯ
มหาวุตฺตินา มฺหาสฺส อุญฺจฯ ‘‘ปญฺจสตา มยํ สพฺพา, ตาวติํสุปคา อหุ’’นฺติ ปาฬิฯ
ปรฉกฺเก อสฺส อํ, อหํ ปุพฺเพ อหุวํ, อหุว วาฯ
‘ปโร กฺวจี’ติ ปรโลโป, อหุํฯ
อตฺริมา ปาฬี- ‘‘อหํ เกวฏฺฏคามสฺมึ, อหุํ เกวฏฺฏทารโก [อป. เถร ๑.๓๙.๘๖], จกฺกวตฺตี อหุํ ราชา, ชมฺพุมณฺฑสฺส อิสฺสโรฯ สตฺตกฺขตฺตุํ มหาพฺรหฺมา, วสวตฺตี ตทา อหุํฯ มุทฺธาภิสิตฺโต ขตฺติโย, มนุสฺสาธิปตี อหุ’’นฺติฯ มยํ อหุวิมฺเหฯ
สฺสตฺยาทิมฺหิ –
๖๒๕. หูสฺส เหเหหิโหหิ สฺสจฺจาโท [ก. ๔๘๐; รู. ๔๙๐; นี. ๙๖๑; ‘…สฺสตฺยาโท’ (พหูสุ)]ฯ
สฺสตฺยาทิมฺหิ หูธาตุสฺส เห จ โหหิ จ โหหิ จ โหนฺติฯ
เหสฺสติ, เหสฺสนฺติ, เหหิสฺสติ, เหหิสฺสนฺติ, โหหิสฺสติ, โหหิสฺสนฺติฯ พุทฺโธ เหสฺสํ สเทวเก [พุ. วํ. ๒.๕๕], อนาคตมฺหิ อทฺธาเน, เหสฺสาม สมฺมุขา อิมํ [พุ. วํ. ๒.๗๔]ฯ
๖๒๖. ทกฺข สกฺข เหหิ โหหีหิ โลโป [ก. ๔๘๐; รู. ๔๙๐; นี. ๙๖๑; ‘ทกฺขา เหหิโหหิโลโป’ (พหูสุ)]ฯ
เอเตหิ อาเทเสหิ สฺสสฺส โลโป โหติ วาฯ สุตฺตวิภตฺเตน อญฺเญหิปิ สฺสโลโปฯ
สกฺขิสิ ตฺวํ กุณฺฑลินิ, มญฺญิสิ ขตฺตพนฺธุนิ [ชา. ๒.๑๗.๑๔]ฯ น หิ สกฺขินฺติ เฉตฺตุํ [สุ. นิ. ๒๘], อธมฺโม หญฺญิติ ธมฺมมชฺช [ชา. ๑.๑๑.๓๑], พฺรหฺมทตฺโต ปลายิติ อิจฺจาทิฯ
เหหิติ, เหหินฺติ, โหหิติ, โหหินฺติฯ
อตฺริมา ปาฬี-ปิโย จ เม เหหิติ มาลภารี, อหญฺจ นํ มาลินี อชฺฌุเปสฺสํ [ชา. ๑.๑๕.๑๙๗], ติโลทโน เหหิติ สาธุปกฺโก [ชา. ๑.๘.๒]ฯ โทโส เปมญฺจ เหหิติ [เถรคา. ๗๑๙]ฯ มม ตฺวํ เหหิสิ ภริยา [ชา. ๑.๑๔.๒๗]ฯ ตโต สุขี โหหิสิ วีตราโคฯ ขิปฺปํ โหหิสิ อนาสโว [ที. นิ. ๒.๒๐๗] อิจฺจาทิฯ
อิติ ภูวาทิคเณ อุวณฺณนฺตธาตุรูปํฯ
เอทนฺตธาตุรูป
เอ-อาคติยํ คติยญฺจ, เก-สทฺเท, เข-ขาทนุ’ปฏฺฐาเนสุ, เค-สทฺเท, อปปุพฺพ เจ-ปูชายํ, เฌ-จินฺตายํ ทาห’ชฺฌาเนสุ จ, เต-ปาลเน, เถ-สทฺท, สงฺฆาเตสุ, เท-สุทฺธิ, นิทฺทาสุ, เป-วุทฺธิยํ, เภ-ภเย, เล-เฉทเน, เว-คติยํ ตนฺตสนฺตาเน จ, เส-อนฺตกฺริยายํ, หเร-ลชฺชายํ, คิเล-กิลมเน, ปเล-คติยํ, มิเล-หานิยํฯ
ณานุพนฺธปจฺจเยน วินา เยสํ ธาตูนํ อายาเทโส ลพฺภติ, เต เอทนฺตา นามฯ มหาวุตฺตินา ยโลเป สติ อาทนฺเตหิ สมานรูปํ, อาทนฺตานญฺจ ยาคเม สติ เอทนฺเตหิ สมานรูปํ, ตสฺมา อาทนฺต, เอทนฺตา เยภุยฺเยน สมานรูปา ภวนฺติฯ
มหาวุตฺตินา เอทนฺตานํ ตฺยาทีสุ ตพฺพาทีสุ จ อายาเทโส, กฺวจิ ยโลโป, เอ-อาคติยํฯ อยํ โส สารถี เอติ [ชา. ๒.๒๒.๕๑], สเจ เอนฺติ มนุสฺสตฺตํ [สํ. นิ. ๑.๔๙], ลกฺขณํ ปสฺส อายนฺตํ, มิคสงฺฆปุรกฺขตํ [ชา. ๑.๑.๑๑], โยค’มายนฺติ มจฺจุโน [สํ. นิ. ๑.๒๐], อายามาวุโส [ปารา. ๒๒๘], อายามานนฺท [ที. นิ. ๒.๑๘๖; ปารา. ๒๒; ม. นิ. ๑.๒๗๓]ฯ
เอตฺถ เอธาตุ อาคจฺฉ, คจฺฉามาติ อตฺถทฺวยํ วทติ, ยาธาตุวเสน อาคจฺฉ, ยามาติปิ อตฺถํ วทนฺติฯ
เอ-วุทฺธิยํ วา, ‘‘กาโย, อปาโย, อุปาโย, สมุทาโย’’ติอาทีสุ –
กุจฺฉิตา ธมฺมา อายนฺติ วฑฺฒนฺติ เอตฺถาติ กาโย, ‘อาโย’ติ วุจฺจติ วฑฺฒิ, ตโต อเปโต อปาโย, เตน อุเปโต อุปาโย, อวยวธมฺมา สมุเทนฺติ เอตฺถาติ สมุทาโย, ปริพฺยตฺตํ อายนฺติ เอเตนาติ ปริยาโยฯ
เก-สทฺเท, กายติฯ
กมฺเม-กิยฺยติฯ
เข-ขาทเน, ติณํ ขายติ, วิกฺขายติ, อุนฺทุรา ขายนฺติ, วิกฺขายนฺติฯ
เข-อุปฏฺฐาเน, ขายติ, ปกฺขายติ, อลกฺขี วิย ขายติฯ
เค-สทฺเท, คายติ, คายนฺติฯ
อปปุพฺพ เจ-ปูชายํ, อปจายติ, เย วุทฺธ’มปจายนฺติ [ชา. ๑.๑.๓๗]ฯ
เฌ-จินฺตายํ, ฌายติ, ฌายนฺติ, ปชฺฌายติ, ปชฺฌายนฺติ, อภิชฺฌายติ, อภิชฺฌายนฺติฯ
เฌ-โอโลกเน, นิชฺฌายติ, นิชฺฌายนฺติ, อุปนิชฺฌายติ, อุปนิชฺฌายนฺติ, อุชฺฌายติ, อุชฺฌายนฺติฯ
เฌ-ทยฺหเน, ปทีโป ฌายติ, ปริชฺฌายติฯ
กมฺเม-ฌายียติฯ
ณาปิมฺหิ ยโลโป, กฏฺฐํ ฌาเปติ, ฌาเปนฺติ, ฌาปยติ, ฌาปยนฺติฯ
เฌ-อชฺฌยเน สํปุพฺโพ, มหาวุตฺตินา นิคฺคหีตสฺส ชาเทโส, สชฺฌายติ, สชฺฌายนฺติ, มนฺตํ สชฺฌายติฯ
เต-ปาลเน, ตายติ, ตายนฺติฯ
เถ-สทฺท, สงฺฆาเตสุ, ถายติฯ
เท-สุทฺธิยํ, โวทายติ, โวทายนฺติฯ
เท-โสปฺปเน, นิทฺทายติ, นิทฺทายนฺติฯ
เป-วุทฺธิยํ, อปฺปายติ, อปฺปายนฺติฯ
เภ-ภเย, ภายติ, ภายนฺติ, สพฺเพ ภายนฺติ มจฺจุโน [ธ. ป. ๑๒๙], ภายสิ, สเจ ภายถ ทุกฺขสฺส [อุทา. ๔๔], กินฺนุ โข อหํ ตสฺส สุขสฺส ภายามิ [ม. นิ. ๑.๓๘๑], นตํ ภายามิ อาวุโส, ภายาม [อป. เถรี. ๒.๒.๔๕๘]ฯ
ณาปิมฺหิ-ภยาเปติ, ภายาเปติ, ภายาปยติฯ
อีอาทิมฺหิ-มา ภายิ, มา โสจิ [ที. นิ. ๒.๒๐๗], มา จินฺตยิฯ
สฺสตฺยาทิมฺหิ-ภายิสฺสติ, ภายิสฺสนฺติฯ
เล-เฉทเน, ติณํ ลายติ, สาลิํ ลายติ, ลายนฺติฯ
เว-คติยํ, วาโต วายติ, วาตา วายนฺติฯ
เว-ตนฺตสนฺตาเน, ตนฺตํ วายติ, วายนฺติฯ
กมฺเม-วายียติ, ปุพฺพโลเป วียติ, วิยฺยติฯ
ณาปิมฺหิ-จีวรํ วายาเปติ [ปารา. ๖๓๘], วายาเปนฺติฯ
เส-อนฺตกฺริยายํ, โอสายติ, ปริโยสายติ, อชฺโฌสายติฯ
กมฺเม-ปริโยสียติฯ
ณาปิมฺหิ-ปริโยสาเปติฯ
๖๒๗. ณิณาปีนํ เตสุฯ
ณิ, ณาปีนํ โลโป โหติ เตสุณิ, ณาปีสุ ปเรสุฯ
ภิกฺขุ อตฺตนา วิปฺปกตํ กุฏิํ ปเรหิ ปริโยสาเปติ [ปารา. ๓๖๓]ฯ เอตฺถ อกมฺมกตฺตา ธาตุสฺส ‘กุฏิ’นฺติ จ ‘ปเรหี’ติ จ ทฺเว กมฺมานิ ทฺวิกฺขตฺตุํ ปวตฺเตหิ การิเตหิ สิชฺฌนฺติฯ
อเนกสฺสรเอทนฺตมฺปิ กิญฺจิ อิธ วุจฺจติฯ
หเร-ลชฺชายํ, หรายติ, หรายนฺติ, อฏฺฏิยามิ หรายามิ [สํ. นิ. ๑.๑๖๕], หรายาม, หรายตีติ หิรี, มหาวุตฺตินา อุปนฺตสฺส อิตฺตํฯ
คิเล-รุชฺชเน, คิลายติ, ปิฏฺฐิ เม อาคิลายติ [จูฬว. ๓๔๕; ที. นิ. ๓.๓๐๐], คิลายนฺติฯ
ปเล-คติยํ, ปลายติ, ปลายนฺติฯ
มิเล-หานิยํ, มิลายติ, มิลายนฺติฯ
‘‘ฌานํ, อุชฺฌานํ, นิชฺฌานํ, ตาณํ, ปริตฺตาณํ, โวทานํ, นิทฺทานํ, คิลาโน, ปลาโต, มิลาตนฺติ’’อาทีสุ ยโลโปฯ
อิติ ภูวาทิคเณ เอทนฺตธาตุรูปํฯ
ภูวาทิคเณ สรนฺตธาตูนํ ตฺยาทฺยนฺตรูปานิ นิฏฺฐิตานิฯ